Ingólfur - 08.05.1944, Síða 2

2
INGÓLFUR
Einar Jónsson
myndliöggvari
sjötugur
INGÓLFUR
Útgef.: Nokkrir ÞjóSveldissinnar
Ritstjóri:
HALLDÓR JÓNASSON
— INGÓLFUR kemur út á hverj-
um mántidegi og aukablöð eftir
þörfum. Missirisvcrö kr. 12,00, i
lausasölu 35 aura.
Prentsmiðja Jóns Helgasonar
BOÐSKAPUR
KONUNGS
Ingólfur liefur ekki hugs-
að sér að skipta sér af þjóð-
aratkvæðagreiðslunni 20.—
23. þ. m. eða hafa þar nein
áhrif til eða frá. — Öllum
er kunnug afstaða vor Þjóð-
veldismanna gagnvart lýð-
veldisstjórnarskránni. En
um það eru skiptar skoðan-
ir, hvort vænlegra er að fá
þjóðina fyrir eða eftir at-
kvæðagreiðsluna til að gera
sér ljósan liinn mikla mun
á stjórnarskrá fyrir höfuð-
laust lýðveldi og lireinni
þjóðveldisstjórnarskrá.
En það sem vér með engu
móti getum látið ómótmælt,
er sú aðferð gagnvart kon-
unginum, sem flokkarnir nu
ýmist nota viljandi eða láta
viðgangast.
Menn geta að sjálfsögðu
haft sína frjálsu skoðun á
því hvort Kristján X. eigi að
vera konungur Islands áfram
eða ekki, og greitt um það
atkvæði eins og þeim sýnist.
En hitt stendur óhaggað,
að á meðan gamla stjórnar-
skráin er enn í gildi, er hann
íslenzkur konungur sam-
kvœmt íslenzkum lögum, og
það á ekki að lialdast nein-
um uppi að rangfæra boð-
skap hans eins og gert heL
ur verið.
Konungur hefur ekki með
einu orði óskað þess, að sam-
bandsslitum við Dani verði
frestað, eins og eitt hlaðið
bjó til. Boðskap sinn sendir
hann eingöngu sem íslenzk-
ur konungur, sem sam-
kvæmt íslenzkum lögum er
aðili að hinni miklu breyt-
ingu, sem fyrirhuguð er.
Honum ber eigi aðeins rétt-
ur, heldur og skylda til að
heimta að þessi breyting fari
löglega fram, eða að minnsta
kosti fái hann að ráðgast við
trúnaðarmenn þjóðarinnar
um það, livað þeir telji lög-
legt eða sæmandi um með-
ferð málsins.
Það er þ'etta, sem konung-
ur hefur með hógværum en
ákveðnum orðum krafist. En
vegna þess að bæði hann og
vér eigum það undir erlend
völd að sækja, hvort vér ná-
um fundi saman, óskar kon-
ungur þess að „framkvœmd
stjórnbreytingarinnar sé
frestað“ þangað til persónu-
legar viðræður hafi farið
fram.
Er nú nokkuð annað en
fyllsta sanngirni í þessari
kröfu konungs? — með leyfi
að spyrja.
Gat hann eiginlega,
skyldu sinnar og sæmdar
vegna komist hjá því að láta
til sín heyra?
Sumír segja, að hann
liefði þá átt að gera það fyrr.
En það gat hann tæplega
gert, þegar af þeirri ástæðu,
að það var ekki hann held-
ur íslenzk völd, sem breyt-
inguna höfðu gert. Það vai
því þeirra að snúa sér til
konungs, en ekki hans að
blanda sínum áhrifum inn 1
meðferð málsins fyrr en út-
séð var um að það yrði tii
lykta leitt á viðeigandi liátt.
Annað mál var það, að
hefði konungur látið í Ijós,
að hann mundi ekki vilja
una breytingu stjórnarforms
ins yfirleitt, þá hefði málið
fengið nýtt viðhorf.
En þetta hefur konungur
alls ekki gert. Hingað til hef-
ur hann aðeins krafist þess,
að það sem gert yrði, færi
viðurkvæmilega fram, og ef
hann ætti að liætta að vera
konungur á íslandi þá yrði
talað við sig fyrst.
Einnig frá íslenzku sjón-
armiði er slík aðferð eigi
aðeins rétt, heldur og æski-
leg. — Konungur, sem er
afsettur á fyrirhugaðan liátt,
er líklegur til að telja
sig vera áfram löglegan kon-
ung, og hann hlýtur að hafa
þar til sterkan stuðning úr
ýmsum áttum.
Af orðsendingu konungs
verður ekki séð, að hann sé
að reyna að hafa nein áhrif
á fyrirætlanir Islendinga
viðvíkjandi stofnun lýðveld-
is í sjálfu sér. Óskir hans sýn
ast eingöngu snúast um það,
að framkvœmdin á breyt-
ingu stjórnarformsins verði
frestað, þangað til hún geti
farið fram með fullri sæmd
fyrir alla parta.
En meðal annarra orða:
Er það óhugsanlegt að hægt
sé að fá leyfi til að senda
nefnd á konungsfund jafn-
vel eins og nú stendur á?
Hefur það verið reynt?
----o-----
ÍIIIIIIIISIIIIIIIIIIIISIIMIIIIIHM
Útbreiðið Ingólf
lllllllllll®IHIIIIIIIII®llllllllllll!5
i.
Hinn 11. þ. m. verður Einar
Jónsson myndliöggvari sjötug-
ur. Svo að segja liver Islend-
ingur, sem kominn er til vits
og ára, kannast við Einar. Það
er því ekki mikil þörf á því að
segja ævisögu lians; rekja ætt
lians og uppruna og þar fram
eftir götunum, enda mun það
ekki hér gert. En gera vildi ég
nokkra tilraun til að lýsa Ein-
ari sem manni, og list hans, að
svo miklu leyti sem ég kann
um hana að dæma.
II.
Þegar mér verður liugsað til
Einars, kemur mér oft í liug,
hversu sérstakur og sérkenni-
legur maður hann í raun og
veru er. Hann er eiginlega eng-
um líkur — nema sjálfum sér.
Er það eitt af því, sem gerir
manninn jafn heillandi og
liann er. Ekki er þetta þó at
því, að Einar sé að reyna að
vera öðru vísi en allir aðrir.
Horfum er svo hjartanlega eðli-
legt að vera það, að hann veit
naumast af því. Þessi frumleiki
Einars, ásamt óvenjulega elsku-
legri listamannslund, er það,
sem ég tel að einkenni hann
einna mest sem mann. — En
þótt Einar kjósi umfram allt
að fara sínar eigin leiðir á öll-
um sviðum, og sé því einför-
ull maður og mjög sjálfstæður,
fer því þó fjarri, að lxann sé
þröngsýnn maður eða einstreng
ingslegur. Hann vill leyfa öðr-
um að fara sínar leiðir og kann
vel að meta allt, sem vel ev
gert, jafnvel þótt það hefði
orðið eitthvað öðru vísi, ef það
hefði farið í gegnum huga hans
og liendur. — Einar er enginn
einræðissinni, sem vill þrýsta
stimpli siima eigin skoðana og
viðliorfa á allt og alla. Þvert á
móti. Hann telur, að fjöl-
hreyttni skoðana og viðhorfa
auðgi lífið og geri það skemmti
legra. — Það er óvenjulega
gaman að ræða við Einar í ró
og næði, einmitt vegna þess
ekki sízt, live laus hann er við
allan þvergirðingsskap, og hve
fús hann er til að hlusta, jafn-
vel á það, sem hann er þó ekki
samþykkur í hjarta sínu. Hann
er og gæddur skemmtilegri
kýmnigáfu og er ákaflega fjarri
því að vera maður sjálfglaðui
eða „merkilegur með sig“, eins
og það er stundum orðað á
slæniu máli. Svo yfirlætislaus
er hann, að auðmýkt nálgast,
og ljúfari manni og viðmóts-
þýðari hef ég ekki kynnst.
III.
Einar er dulsinni („Mystik-
er“). Gætir þess mjög í list
hans, og hann hefur mjög gam-
an af að tala um dulræn efni
og hin huldu rök tilverunnar,
enda fróður mjög í þeim efn-
uni. — Hann er og skáldlineigð-
ur maður og kann vel að meta
líkingar, ekki sízt vegna þess,
að ég hygg, að ýmis andleg
sannindi er í rauninni ekki
hægt að segja, svo að vel sé,
nema á líkingamáli. Líkinga-
mál hefur og það til 6Íns ágæt-
is, að það þrengir ekki of mik-
ið að þeirri liugsun, sem það
á að lýsa, og er oft gætt sér-
kennilegu, frjósömu lífi. Allt
þetta er Einari vel ljóst, og
notfærir hann sér það mjög í
list sinni. — List lians er því
fyrst og fremst táknræn
(,symból8k‘) list og verða menn
að skoða hana og meta með
þeim skáldaugum, sem þeim
eru gefin og fjalla um hana
með hugarfari og hjartaafstöðu
dulsinnans, ef þeir eiga að hafa
hennar full not. — Því að þótt
Einar sé listamaður „af Guðs
náð“ og fegurðardýrkandi mik-
ill, er liann þó ekki fagurkeri
(„æsthete“) í venjulegri merk-
ingu þess orðs. Haim lieldur
því fram, að listin og fegurðin
eigi að þjóna göfugum mark-
miðum — þjóna lífinu — enda
held ég að næstum því hvert
einasta listaverk Einars flytji
einhvem göfugan og merkileg-
an hoðskap. En sá boðskapui
kemur venjulega fram á óbein-
an, táknrænan liátt, og verður
því aldrei í leiðinlegum og and-
lausum prédikunarstíl. En svo
mjög stendur Einar á verði
gegn því, að list hans kunni að
hafa einliver neikvæð áhrif, að
sumum finnst við of og telja
samvizku hans óþarflega vara
um sig í þeim efnum.
IV.
Ein er sú liöggmynd Einars,
er ég tel listaverk mikið, og
mér verður löngum starsýnt á.
Nefnir hann það „Hvíld“. Er
þar um að ræða mannshöfuð,
sem er að verða til innan í
hrjúfum stuðlabergskletti.
Rúmlega helmingur andlitsins
kemur fram fullmótaður, en
tæpur helmingur er ótilhöggv-
inn klettur. Listamaðurinn
stendur undir liöku andlitsins,
liallast fram á hamar sinn og
virðist vera hugsi. Hann er að
livíla sig, og verkið verður að
bíða á meðan. — Boðskapur
þessarar myndar er mikill og
merkilegur. Er ekki þama ver-
ið að segja frá lilutverki lista-
mannanna yfirleitt? — Eiga
þeir ekki öðruin fremur að vera
skyggnir á liina huldu fegurti
og öðrum færari um að leiða
liana í ljós? Sumar listastefn-
ur nútímans yirðast ekki leggja
mikla áherzlu á að uppgötva
/u'ð fagra andlit í klettinum
eða að afhjúpa það, nema þá
að hálfu leyti eða ekki það,
og er stundum engu líkara en
að sumir nútímalistamenn hafi
skilið við verk sín liálfgerð —
gefizt upp. — Eiginlega gæti
því þessi liöggmynd Einars ver-
ið eins konar tákn þeirrar nú-
tímalistar, sem virðist vera hálf
skapnaSur einn, eða jafnvel ó-
skapnaður, enda mun Einar
sjálfur stundum liafa kallað
þess konar „list“ — „hvíld í
listum“ — og er það frumlega
en nærgætnislega orðað. —
Annars finnst mér, að þessi
mynd Einars geti að sumu leyti
verið táknræn fyrir líf lians og
starf, að öðm leyti en því, að
Einar skilur aldrei við verk sín
hálfgerð. Ilann liefur alla sína
æfi verið óvenju skyggn á það,
sem fagurt er, og höggvið mikla
fegurð út úr mörgum klettin-
um, ef svo mætti að orði kveða.
Engan íslenzkan listariiann veit
ég liafa komizt eins langt i
þeirri íþrótt, sem nefna mætti
að láta steinana tala. Fyrir
þetta stendur öll liin íslenzka
þjóð í þakkarskuld við liann.
Það er og liöfuðeinkenni á list
Einars, að hann leggur áherzlu
á það, sem mætti kalla liina
innri fegurS, fegurS sálarinnar,
fremur en á fegurS formsins,
hina ylri fegurS, enda þótt ekk-
ert skorti á, að um fagra og list-
ræna meðferð sé að ræða á við-
fangsefnum lians. — Einar sér
í gegnum formið og opnai
furðuheima á bak við það, —
eins og svipt sé tjöldum frá
fögru og heillandi leiksviði.
V.
Einar Jónsson er einn af
þeim mönnum, sem ég lief ver-
ið einna fljótastur að kynnast.
Ég vil nota tækifærið til þess
að þakka lionum fyrir margra
ára vinátlu, sem allt af liefur
verið jafn mikill Ijómi. yfir í
vitund minni, og ég veit að ég
mæli fyrir munn margra, er ég
læt þá ósk í Ijós, að þessi hug-
myndaríki liöfðingi í lieimi list
arinnar eigi mörg ár eftir ólif-
uð, og að 'hann megi enn um
skeið auðga þjóð sína að fögr-
um og innihaldsríkum lista-
verkum.
Gretar Fells.
Vorharðindi
liafa nú verið sumstaðar á
Norðausturlandi undanfarið. —
Hafa menn af þessu tilefni yfir
vísu eftir Einar Svein frá Mýr-
nesi svohljóðandi:
Hvergi todda yddir á,
allt er snævi þakið.
Ljúfi drottinn láttu sjá
og líttu í almanakið!