Jafnaðarmaðurinn - 14.11.1928, Blaðsíða 2

2
jafnaðarmaðukinn
^C5>®ac5><2xs®d
JAFNAÐARMAÐURINN
kemur út tvisvar á mánuði og
kostar fjórar krónur á ári. —
Útgefandi
Verklýðssamband Austurlands.
Ritstjóri og ábyrgðarmaður
Jónas Ouðmundsson.
>) Prentsm. Sig. Þ.Guðmundssonar
Q Seyðisfirði.
5) Jafnaðarmaðurinn
er stærsta blaðið á Austurlandi
og allir lesa hann. Þess vegna
er best að auglýsa í honum.—
Jafnaðarmaðurinn
er blað allrar alþýðu.
Utanáskrift blaðsins er:
„Jafnaðarmaðurinn" W
Noröfirði. W
&»
<ZX2S)<9X&>Q®<5XS)<3XS)(5£*0
óvisst gróðabrail einstakra manna
en til nytsamlegra bæjarfyrirtækja.
Er vonandi, að þeir hverfi frá
þeirri óheillastefnu sem fyrst.
Skelskor var forðum fiskibær
talsverður og var sjór sóttur á
smábátum út á Litla-belti. Enn
ganga þaðan nokkrir vjelbátar og
veiða á línu og í net þar út af
firðinum. Bátar þessir voru líkr-
ar gerðar og smærri vjelbátar
hjer, en ekki virtist útbúnaður
þeirra vera jafn góður nje veiði-
áhöld jafn vönduð og alment er
á bátum hjer. Síðan járnbrautir
komu, hafa siglingarnar þangað
minkað; þó er höfninni enn vel
við haldið, en nú er samt svo
komið, að hún er bænum til
byrði, en gaf áður tekjur.
Bæjarstjórnin í Skelskor hefir
akkí gíeymt því, að íbúum bæj-
arins er það meira virði en marg-
ar krónur, að geta eytt frístund
um sínum í fögru umhverfi. Til
þess að það gæti orðið, hefir
bærinn keypt skóglendi nokkurt
skamt frá bænum, lagt þangað
greiðfæran veg og smástíga
um skóginn. — Auk þess
þafa verið gerðir þar leikvellir
fyrír börn bæjarbúa og útbúið
svæði fyrir útiskemtanir er fjelög
fá að halda þar að sumrinu. —
„Lónið“ liggur að jaðri skógar-
arins og blasa fornar hallir við
handan við það, skógivaxnir
bakkar og reisuleg sveitabýli. —
Bæjarbúar nefna skóg þennan
„Skelskor Lystskov" og una þar
hag sínum vel á fögrum sumar-
kvöldum og sunnudögum.
Enn mætti nefna ótalmargt,
sem íslenskum bæjarbúum gæti
orðið umhugsunarefni, hvernig
ráðið yrði fram úr hjer heima,
en hjer skal látið staðar numið.
Dönsku smábæirnir allir, sem
jeg sá, bera það með sjer, að
íbúar þeirra — eða a. m. k.
stjórnendur þeirra — skilja mæta-
vel hve þýðingarrr.ikið atriði
hreinlætið og fegurðin er fyrir
alt líf bæjarbúanna. það er efa-
mál, að alþýða manna beri þar
meira úr býtum yfir atvinnutíma
sinn en á sjer stað hjer. En það
er engum efa undirorpið, að all-
ur almenningur gerir miklu meira.
að því þar en hjer, að skreyta
og þrífa til umhverfis heimili sín
en víðast hvar á sjer stað á ís-
landi.
Danir eru viðurkendir ein hin
þrifnasta og smekkvísasta þjóð í
heimi. Af þeim getum við lært
margt í því efni og ættum að
gera. íslensku bæirnir eru ennþá
ungir og lítil rækt hefir verið við
þá lögð. En verði hjer horfíð að
því ráði, að prýða þá og þrít'a
til, tnunu þeir geta innan tiltölu-
lega skams tíma, komist til jafns
erlendum bæjum, því þeir eiga
flestir — frá náttúrunnar hendi
— gersemar þær, sem marga er-
lenda bæi vantar, en það er til-
koniumikið og fagurt umhverfi.
J. Q.
Merkilegar
uppfyndingar.
i.
Menn eru orðnir því svo van-
ir, að heyra og sjá svo margt ó-
trúlegt á sviöi uppfyndinga, að
það vekur nú litla undrun, sem
þótt hefði ganga göldrum næst
fyrir aldarfjórðungi.
Ritstjóri einn í New-York, Dr
E. E. Free, spáir því í blaði sínu,
Week’s Science, að innan skams
muni slökkviliðsmenn ganga í
pappírsfötum, þegar þeir þurfa
að slökkva eld í húsum, eldtraust
skilrúm muni verða gerð úr
pappír, þjófheldir og eldtraustir
peningaskápar verði gerðir úr
samanþjöppuðu pappírsmauki o
s. frv. Og alt ér þetta að þakka
uppfynding, sem þýskur verk-
fræðingur og efnafræðingur hefir
gert. Hann heitir Franz Franck,
og segir svo um þenna qndra-
pappír í ofangreindu blaði;
„Hr. Franck sýndi nýlega
þenna eldtrausta pappír í Berlfn.
Hann hnoðaði fyrst kúlu úr
venjulegum pientpappír og vafði
síðan þessum eldtrausta pappír
utan um hana. Síðan hjelt hann
pappfrnum nokkrar mínútur í
gasloga, sem vaf nógu heitur til
þess að þræða giuggarúðu eða
brenna gat á gipsvarinn vegg.
Þegar farið var að skoða papp-
írinn á eftir, reyndist bæði eld-
trausti pappírinn óbrunnínn, og
sjálfur prentpappírinn óskaddað-
ur. Eldtraust efni, svipað pappír
að sjá, hefir áður verið ofið úr
asbestþráöurrt, pn asbest erstein-
tegnnd, en þessi nýi pappír er
unninn með öðrum hætti. Hann
er gerður úr jurtatægjpm, eins
og venjuiegur pappír, en í hann
eru látin einhver efni, spm gera
hann eldtraustan. En því er enn
haldið leyndu, hverþau efnj sjeu“.
Þjóðverjar hafa undanfarið
fengist við tilraunir í þá átt, að
stýra mannlausu herskipi með
þráölausum skeytum. Herskipið,
sem þessi nýja siglingaaðferð var
reynd á, er mjög stórt og eng-
inn maður var á því.
Þráðlausu skeytin voru send
frá litlum tundurbát, sem var í
mikilli fjarlægð t'rá skipinu, og
fór svo, að það hlýddi ölium
skeytum, er því voru send frá
tundurbátnum.
Vjel skipsins var knúð með
sjálfvinnandi olíukynding. Um 100
skipanir voru því sendar, og það
hlýddi þeim öllum mjög nákvæm-
lega.
þetta er tvímælalaust ein merk-
asta og undraverðasta uppfynd-
ing aldar vorrar. í sambandi við
þetta hljóta menn að veita því
eftirtekt, að flestar úppíyndingar
nútímans miða að því að létta
starf mannanna. En útkoman
hefir samt oftast viljað verða
önnur.
III.
Um mánaðamótin síðustu hjeldu
verkfræðingar og efnafræðingar
alheimsþing í Lundúnum og var
það kallað „eldneytis-þingið", því
að ekki voru þar rædd önnur
mál en þau, sem varða hagnýt-
ing ýmislegra efna til eldneytis.
Margir hafa óttast, að kol mundu
ganga til þurðar óöara en varir,
nema fundnar væri einhverjar
nýjar aðferðir til að hafa meira
gagn af þeim en nú er, og til-
raunir í þá átt eru nú gerðar
víða um heim. Einnig hafa marg-
ir vísindamenn reynt að finna ný
efni, sem nota mætti til eldsneyt-
is í stað kola.
Meðal þeirra manna, sem töl-
uðu á þessu þingi, var Dr. Welter
von Hohenau, verkfræðingur og
vísindamaður frá Brasilíu. þótti
erindi hans ærið nýstárlegt, því
að harm kvaðst hafa fundið ráð
til þess að vinna eldsneyti úr
vatni, og sagöist hann hafa unn-
ið að rannsóknum í þá átt urn
13 ára skeið. Hann kvaðst ætla
aö leggja tjllögur sínar fyrir
stjórnir Bretlands og þýskalands.
Dr. Hohenau sagði í stuttu máli,
að sjer hefði tekist að skilja
vatnsefnið úr vatni, með því að
hleypa í gegnum það mjög tíð-
um rafmagns-sveiflustraumum, og
kvaðst hann nota súrefnið eins
og gas, á sama hátt sem kola-
gas nú væri notað til aflgjafar.
Hann sagöi ennfremur, að að-
ferð sín væri s/o kostnaðarlítil,
að hún mundl að lokum útrýma
kolum til eldsneytis, og þau
mundu notuð eingöngu til þess
að vinna úr þeim verðmæt efni,
sem nú færi að mestu leyti til
ónýtis.
Kenning þessi sætti nokkurum
andmælum 4 þingjnu, en Dr.
Hohenau kvaðst hafa framkvæmt
allar nauðsynlegar tilraunir um
þetta efni, og sagði það ætlun
sína, að setja á stofn verksmlðj-
ur í Bretlandi og þýskalandi, til
þess að sýna og sanna ágæti
þessarar uppfyndingar.
Hann kvaöst þurfa tiltölulega
lítinr) rafiriagnsstraum til þess að
ná vatnsefninu úr vaioinu, og
vjelajnar væri svo litlar, að auð-
velt væri aö koma þeim f> rir í
slcipum, og sparaðist þaf þ4 alf
það rúm, sem ný færi til kola-
geymsiu, en gasinu yröi brept
íindir köÚunum, Qg þyrfti þar
íi'tiu aö þrgyta.
Ekki er því aö leyna, að
mörgum þykir þetta næsta ótrú-
legt, en ef það reyndíst rjett, þá
væri hjer um uppgötvun að
ræða, sem valda mundi byltíngu
í öllum iðnaði.
Dönskuþekking og ósannsögli.
Tvívegis hefir íhaldsblaðið
„ísafold" (og ,,Morgunblaðið“)
minst á utanför mína í sumar.
Er svo eð sjá, sem blaðræfillinn
telji þá aura eftir, sem jeg fjekk
til farar þeirrar, og er það líkt
þeim nánasarhætti og smásálar-
skap, sem eru aðaleinkenni í-
haldsins á landi voru, þegar um
aðra er að ræða en íhaldsmenn.
Hinsvegar ætti þó að mega ætl-
ast til þess af blaði, sem hefir
marga ritstjóra, að það yrði ekki
tvísaga í slíkum smámunum sem
þessi utanför mín hlýtur að vera
frá sjónarmiði þess, og það
þyrfti ekki að Ijúga oftar en einu-
sinni í grein, sem ekki er nema
93 orð. En svo illa hefir tekist
til fyrir blaðskömminni við þessa
mannskemdartilraun þess, að
hvortveggja hefir komið fyrir.
Og skal nú hjer birta greinar-
stúfa þessa, þeim til lofs og
dýrðar, er að þeim hafa unnið á
einhverja lund.
Fyrri pistillinn stendur skrifað-
ur í „ísafold" þriðjudaginn 10.
júlí 1928, 42. tölublaði hins 54.
árgangs og hljóðar þannig:
„Styrkveiting úr Sáttmála-
sjöði. í brjefi frá Nesi í Norð-
firði er sagt frá því, að oddvit-
inn þar í þorpinu hafi farið utan
til Danmerkur í síðasta mánuði,
til að kynna sjer „fyrirkomulag í
smáþorpum“, og hafi hann feng-
ið veittan ferðastyrk í þessu
skyni úr Sáttmálasjóði. Oddvitinn
í Neshreppi er Jónas Quðmunds-
son, barnakennari, sem auk þess-
ara beggja trúnaðarstarfa er rit-
stjóri „Jafnaðarmannsins“, mál-
gagns Alþýðuflokksins á Austur-
landi, og formaður Verklýðs-
sambands Austurlands. Það er
því skiljanlegt, að einmitt þessi
maður hafi auðveldlega getað
fengið styrk úr Sáttmálasjóði, en
á hinn bóginn virðist engin á-
stæða hafa verið til þess fyrir
hann að fá styrkveitingu eða að
veita honum hana, þar sem hann
lætur af oddvitastprfum um'næstu
áramót, en bæjarrjettindin, sem
síðasta þing samþykti fyrir Nes-
kaupstað í Norðfirði, ganga í
gildi. Virðist nær hafa legið, að
Jónas hefði útvegað utanfarar-
styrk handa komandi bæjarfógeta
í Nesi, svo að sá maður yrði
færari um að gegna oddvita- eða
bæjarstjórastörfum sínum en
ella“.
Öllum sæmilega kunnugum
mönnum er fyrir löngu Ijóst,
hver höfundur þessarar klausu
muni vera. Svo klaufalega er hún
samin, að mörgum getur ekki
verið til að dreifa sem höfund-
um hennar. En hún er þó í einu
atriði virðingarverö. Húp sl^ýrjr
rjett frá hvaðan styrkar sá var,
er jeg fjekk, og eins má vel af
henni ráða — sjersíaklega njö-
urlaginu — að jeg hefði heldur
átt að ptvega hinpm yæntanlega
bæjarfógeta styrkinn, „svo aö sá
maður yrði færari um að gegna
oddyita- eða bæjarstjórastörfum
en e|la“, — í hvaða erindum
förin var gerð.
það virðisf nú varla hægt að
gera minni • kröfu til nokkurs
ritstjóra en þá, að hann viti hvað
í blaði sínu stendur. En sú krafa
virðist alt of há til þeirra, er
stjórna „ísafold", þvf 13 tölu-
blöðum síðar — hinn 25. sept. í
haust — flytur blaðið þessa
klausu :
„Hr. Sogneraad“. Jónas Quð-
mundsson, ritstjóri frá Norðfirði,
hefir sem aðrir jafnaðarmanna-
broddar fengið utanfararstyrk hjá
landsstjórninni í sumar. Um er-
indi hans til útlanda er ísafold
ekki kunnugt. — Er hann kom
til Danmerkur og gaf til kynna
hver hann væri, nefndi hann sig
„Hr. Sogneraad J. Gudmundsen“.
Hefir ýmsum getum- verið að
því leitt, hvar og hvernig hann
hafi öðlast þessa nafnbót og
halda sumir að hjer muni vera
um nýjan titil að ræða, „sókn-
arráð“, stytt úr „Framsóknarráð“,
og eigi bolsar þeir, sem eru
mestu eftirlætisgoð „bænda“-
stjórnarinnar, að auðkennast með
þeim titli framvegis.“
í þessari smágrein eru þrjdr
beinar lygar.
Fyrsta lýgin er sú, að jeg hafi
fengið utanfararstyrkinn hjálands-
stjórninni. Blaðið hafði áður —
eftir brjefi hjeöan — skýrt frá,
að styrkurinn hafi verið úr Sátt-
málasjóði, en nú er hann alt í
einu orðinn frá stjórninni. Til
utanfarar minnar hef jeg aldrei
sótt um styrk til stjórnarinnar,
og þar af leiðandi aldrei neinn
styrk þaðan fengið. „Vörður“
mun fyrstur hafa logið upp þess-
am stjórnarstyrk, eins og fleir.u
nú í seinni tíð, og þaðan er það
svo tekið í hin íhaldsblöðin. Er
þetta bersýnilega gert til að kasta
hnútu að stjórmnni, en ef þær
eru allar jafn sannar sem þessi,
er ekki ástæða til að óttast um
Stjórnina í því hnútukasti.
Önnur lýgin er það, að blað-
inu hafi ekki verið kunnugt um,
til hvers jeg fór. Þetta er sýni-
lega sagt til þess „að gera sig
merkilegan“ eins og kallað er.
Blaðið vill láta líta svq út, sem það
geti ekki verið að leggja sjg niðpr
við að grennslast eftir jafn ómerki-
legu atriði. En það gætir þess
ekki fyrir merkissvipnum á sjálfu
sjer, að það hefir einmitt, eftir
heimild hjeöan líklega, eitt allra
blaða — að Jafnaðarmanninum
undanteknum — skýrt frá því, til
hvers ieg fór. Hjá báðum þess-
um lygiim hefði þlaðið getað
komist, ef það hefði viljað, það
hefir aðeins ekki kært sig um
að sögja sannleikann í þessu efni,
og hverju mun þaö þá ekki geta
logið, þegar um sæmd og yfirráð
íhaldsins er að tefla, er það lýg-
ur svona í þýðingarlausu smá-
máli.
þriðja lýgin er sú, að jeghafi,
er jeg kom tjl Cianmgrkur pg gaj
til kynna hver jeg væri, kallaðj
mig nhlr- Sogneraad J. Cjud-
mundsen“. — Þetta ef að vísp
græskulítjl gamanlýgi, sem jeg
hefðj ekki hirt um að minnast á,
ef hinar hefðu ekki orðið henni
samferða, ef hún þá ekki er
framjn óafvitandi — á þekking-
arskorti á dönsku máli, sem
óneitanlega hefir talsvert boriö á
hjá þeim íhaldsritstjórunum yfir-
leitt. Þannig er t. d. ómögulegt