Jafnaðarmaðurinn - 17.02.1932, Blaðsíða 2

2
Jafnaöarmaðurinn
einhverntíma mun leika vafi á
hvort sjómenn þeir og útgerðar-
menn, sem fiskinn áttu, fá nokk-
urntíma nokkurn eyrir fyrir hann.
Hjer var ekki „einkasala". Hjer
var frjálst „samlag" útgerðar-
manna. Hjer voru ekki jafnaðar-
menn í stjórn til þess að fara
meö alt til helvítis. Nei, hjer var
íhaldið sjálft og blessuð Fram-
sóknin í gullinni einingu óáreitt
af jafnaöarmönnunum nema hvað
þeir af veikum mætti reyndu að
greiða fyrir þessu fyrirtækí þaö
sem þeim var unt, bæði á Al-
þingi og annarsstaðar.
En — hvað ætla svo íhalds-
mennirnir sjer með síldina? Ekki
dettur þeim í hug að sala síld-
arinnar geti orðið skipulagslaus
í framtíöinni. Slfkt er of barna-
legt að ímynda sjer. það er þeg-
ar ljóst hvað þeir hugsa sjer.
Þeir ætla að stofna samlög um
sölu síldarinnar. Reynist þau eins
vel og ísfisksamlagiö hjerna þá
hefir víst verið skift um til hins
betra ?
Einstaka hugsunarlausir prang-
arar, sem aldrei hafa sjeð annaö
en eigin hag, og finna ekki til
neinnar ábyrgðar gagnvart þjóð
sinni. hugsa sjer að verða „lepp-
ar“ erlendra síldarkaupenda og
lifa á því göfuga starfi. Það eru
einu mennirnir, sem sýnilega
munu hafa hag af niðurlagningu
Einkasölunnar. Allir aörir munu
tapa.
Ríkiö bíður bæði álitstap og
fjárhagstjón af því að Einkasalan
hættir. Útgeröarmennirnir munu
tapa og verkalýður og sjómenn
munu hafa af því stórtjón. Allir
tapa nema „lepparnir".
Ef Iitiö er yfir farinn veg og
athugaö hvað gerst hefir undan-
farin ár og heilbrigö skynsemi
fær að komast aö, geta menn
sjálfir gert sjer það Ijóst, hvílíkt
reginhneyksli og heimska hefir
átt sjer stað hjer.
Þegar Einkasalan tók til starfa
var síldarútvegurinn svo iila far-
inn, að enginn gat, bókstaflega
talað, gert út á síld. Bankarnir
höfðu tapaö miljónum á síldar-
útvegnum, stórauðugir menn og
fjelðg stóðu eftir gjaldþrota, sjó-
menn og verkamenn fengu lítið
eöa ekkert af kaupi sínu — Norð-
urland alt var á heljarþröm. —
íhaldið var þá við völd. þaö
þoröi ekki að koma á einkasölu
á síldinni, en heimilaði „sam-
lagi“ útgerðarmanna einskenar
einkasölu. Þaö samlag var aldrei
stofnað. Þegar Framsókn tók viö
völdunum, var þaö eitt hennar
fyrsta verk — í samráði viö Al-
þýuuflokkinn — að koma á Einka-
sölu. Þegar fyrsta árið reyndist
Einkasalan svo vel, að síldarút-
gerðin rjetti viö. Árin 1928,1929
og 1930 reyndist þetta skipulag
svo vel, þrátt fyrir allan andróð-
ur, svik og stöðugt níð leynt og
Ijóst frá þeim, sem fyrirtækiö
gerði mest gagnið — útgerðar-
mönnunum sjálfum — að eng-
inn mun hafa tapað á síldarút-
gerð öll þessi ár. Áriö 1931 —
mesta kreppuár sem yfirþjóöina
hefir gengiö — þegar stórtap er
á landbúnaði öllum og þorsk-
veiðunum og allsherjarverðfall á
vörum um allan heim, þá gera
menn þær kröfur til síldareinka-
sölunnar, að hún tryggi mönnum
líkt verð og áöur fyrir síldina,
einmitt þá vöruna, sem langmest
er háö dutlungum heimsmarkaðs-
ins. Hvaða vit er f slíku ? Slíkar
kröfur geta engir gert nema
heimskingjar, hugsunarlaust fólk
eða þeir, sem vilja fyrirtækiö
feigt.
Úr göllum Einkasölunnar verö-
ur ekki bætt meö því, að leggja
hana niður. Úr þeim varð best
bætt á þann hátt, að slá var-
nagla við að þeir annmarkar,
sem komu í Ijós, gætu endurtek-
iö sig eða stækkaö. Kostir Einka-
söiunnar voru margir og miklir,
því neita engir nema steinblind-
ir ofstopamenn íhaldsins.
Að ekki hefir tekist að bæta
betur úr göllunum á Einkasöl-
unni stafar af tvennu. Annað er
það, að Einkasölunni er stjórn-
aö af íhalds og Framsóknar-
mönnum, sem ekki skilja nema
að litlu leyti þýðingu þess fyrir-
komulags. Hitt er það, aö ein-
stakir síldarútgerðarmenn hafa
vísvitandi spilt fyrir fyrirtækinu,
til þess aö geta síðar sjálfir hagn-
ast á skipulagsleysinu sem yrði,
þegar Einkasalan hætti.
f grein Böðvars Bjarkan, sem
áður er getiö, liggur óbein við-
urkenning á því, af hverju Einka-
salan var lögð niður.
Hann kemst að þeirri niður-
stöðu, að það, sem eiginlega olli
hinu sviplega fráfalli Einkasöl-
unnar hafi verið sú röskun ájofn-
vœgi í stjórn Einkasölunnar, sem
varð vegna breytinga á lögum
hennar á síðasta þingi. En þær
breytingar leiddu til þess, að jafn-
aöarmenn komust í algerðan
meirihluta í Einkasölu-stjórninni.
Pjetur Ólafsson gengur fetinu
lengra og lætur skína í að rík-
isstjórnin hafi ekki trúaö hinni
nýkjörnu stjóra fyrir fyrirtækinu
og notað þetta ráð til aö losna
við afskifti jafnaðarmanna af
Einkasölunni. Hvort nokkuö sje
hæft í þessu verður ekkert full-
yrt um. En hvorutveggia ummæl-
in sýna Ijóslega, hversvegna
Einkasalan var afnumin. það var
af því einu, að jafnaðarmenn
höfðu náð þar meirihluta og
voru líklegir til þess að breyta
svo rekstri hennar, að áhrifa út-
gerðarmanna hefði hætt að gæta
þar.
í greinarlokin segir Böðvar
Bjarkan :
„En eins og þá stóð, þegar
fulltrúafundurinn í Rvík veittist
að Einkasölunni, var ekki kom-
inn fram í henni neinn ban-
vænn sjúkdómur, og fjárhag
hennar alls ekki svo komið,
að það eitt út af fyrir sig þyrfti
að leiða til hins sviplega dauðs-
falls hennar“.
Nú er stutt oröið til þings.
Eitt af verkefnum þessverðurað
koma á fót nýrri Einkasölu, þar
sem það verði trygt með lögum,
að jafnaðarmenn geti ekki kom-
ist þar í meirihluta.
Norðfirði 20. jan. 1931.
J. G.
Norsku
bæjarstjðrnakosningarnar.
Þær fregnir, sem hingað haía
borist um úrslit norsku bæja-
stjórnakosninganna hafa verið á-
kaflega hlutdrægar og jafnvel
rangar um alt það, er snertir
aöstöðu verkamannaflokksins eft-
ir kosningarnar.
Kosningarnar í Osló voru harð-
astar, enda var og þar háð aðal-
orustan. Verkamenn höfðu ráð-