Leo - 01.12.1984, Page 14

14 - LEO
Sparibaukurinn
- Jólasaga eftir E. Norman Torry
Þaö var aðfangadagskvöld. Þokan
lagðist yfir heiðina og kirkjuklukk-
urnar í Princetown hljómuðu í
kvöldkyrrðinni. Þær hringdu jóla-
hátíðina inn í litla heimilið á heið-
inni, en f Princetown var stórt fang-
elsi og þangað bárust einnig ómar
kirkjuklukknanna, þótt boðskapur
þeirra virtist eiga þangað lítið er-
indi.
í einu hinna smáu býla á heiðinni
var allt kyrrt. Bóndinn og kona hans
höfðu farið höfðu farið til nábúa
sinna, en í litlu kvistherberfi lá sex
ára gamall drengur og hlustaði á
klukknahijóminn. Faðir hans hafði
að vísu sagt honum, að hann þyrfti
ckki að eiga von á heimsókn jóla-
sveinsins að þessu sinni, því að nú
væri jólasveinninn orðinn svo fá-
tækur, að hann ætti fært nokkrar
gjafir. Móðir hans hafði samt hugg-
að hann með því að segja honum,
að jólasveinninn mundi áreiðanlega
láta eina spæsíu í sparibaukinn hans,
þótt hann væri nú svo illa staddur.
Hún var reyndar sjálf eina mann-
eskjan, sem lagði aur í sparibaukinn
hans, þá sjaldan að hún eignaðist
peninga. Nú lá Pétur litli Ruddock í
rúmi sínu og beið þess, að jóla-
sveinninn kæmi nú samt sem áður,
því að hann áleit, að jólin kæmu
með jólasveininum og án hans yrðu
engin jól.
Hann gerði það, sem hann gat, til
þess að halda augunum opnum. A
borðinu við hliðina á honum stóð
kerti og eldspýtustokkur. Hann
hafði lofað móður sinni að hann
skyldi ekki vera hræddur, þó að
hann væri einn, enda fannst honum
mikið öryggi í því, að geta sjálfur
kveikt Ijós, ef hann vildi.
Þegar hann heyrði hljóma kirkju-
klukknanna varð hann glaður, því
að hann var þess fullviss, að jóla-
sveinninn mundi koma, þegar hann
heyrði í kirkjuklukkunum, og þegar
hann kæmi, ætlaði hann að segja
honum að sér þætti það auðvitað
leiðinlegt að hann skyldi vera orð-
inn svona fátækur, en það gerði
ekkert til, þó að hann hefði engar
gjafir meðferðis.
En hvað var nú þctta? Allt í einu
heyrði hann aðra klukknahljóma.
Hann scttist upp í rúminu og hlust-
aði; ef til vill voru þetta klukkurnar
á sleða jólasveinsins. Hann vissi
ekki, að þetta voru klukkur fangels-
isins og að hringing þeirra táknaði,
að fangi hefði sloppið.
I skugga fangelsisvegsins hreyfð-
ist dökkur skuggi. Þegar klukkur
fangelsisins hljómuðu, breyttist
skugginn í mannsmynd, klædda
röndóttum fangabúningi. Hann var
hár vexti, en magur, og skalf af
taugaæsingi.
„Þeir skulu ekki ná mér,“ hvíslaði
hann.
Hann fálmaði út í loftið og leitaði
sér útgöngu, en hugsunin um blóð-
hundana og vopnaða lögregluna,
sem nú leitaði hans, gerði hann var-
káran. í þrjú löng ár hafði hann
beðið færis og nú allt í einu gafst
honum tækifærið. Án þess að hugsa
sig um notaði hann það, þó að hon-
um væri Ijóst, hversu lítil von var til
að hann slyppi, því að þegar dagaði,
mundi fangabúningurinn koma upp
um hann, þótt honum tækist að
sleppa út. Umfram allt varð hann að
finna bændabýli, þar sem hann gæti
náð sér í föt. En hann var eins og
blindur maður vegna myrkursins.
Að lokum kom hann að lágum
vegg; hann fylgdi honum eftir, uns
hann kom að hliði. í myrkrinu gat
hann greint hús og þangað læddist
hann. Sér til mikillar undrunar fann
hann að dyrnar voru ólæstar - hinn
þreytti bóndi var að öllum líkindum
sofnaður.
Hann lauk upp dyrunum og fór
inn. Þegar hann hafði lokað hurð-
inni á eftir sér, fann hann til blygð-
unartilfinningar, því að það var ann-
að að falsa smávegis í bókfærslu-
bókum en að stela frá fátækum
bónda. En það gilti hann frelsið, svo
að honum fannst hann ekki eiga
neitt annað úrræði. Hljóðlega dró
hann stígvélin af fótum sínum og
læddist upp stiga, sem hann áleit að
lægi til svefnherbergja; ef hann
hefði heppnina með sér mundi hann
finna eitthvað, sem hann gæti
klæðst. Hann hlustaði, en heyrði
ckkert nema hjartslátt sjálfs sín og
dauft hljóð frá klukki, ti - tik. Hann
komst upp þrepin og fálmaði fram
fyrir sig og fann hurðarkarm og síð-
an sneril. Þá heyrði hann allt í einu
lágt hljóð, eins og kveikt væri á eld-
spýtu, en síðan heyrði hann sagt
með barnsrödd:
„Komdu inn jólasveinn, ég heyri
til þín.“
Fanganum fannst hjarta sitt hætta
að slá og kaldur sviti spratt á enni
hans. Þetta var að vísu aðeins
barnsrödd, en ef til vill voru fleiri
vakandi. Hann ætlaði að taka til fót-
anna og hlaupa í burtu, en þá heyrði
hann sagt aftur:
„Komdu inn jólasveinn."
í gegnum rifu á hurðinni sá hann
að kveikt hafði verið Ijós. Ef til vill
var enginn í hcrberginu nema þetta
barn. Hann áræddi að opna hurðina
ofurlítið og gægjast inn. í rúminu
sat lítill, Ijóshærður hrokkinkollur,
augun Ijómuðu af eftirvæntingu, en
á borðinu við hlið hans logaði á
kerti.
„Ég er búinn að bíða eftir þér í
allt kvöld," sagði Pétur litli
Ruddock. „Ég hcf verið einn í hús-
inu í allt kvöld og ekki getað sofnað,
af því að ég var viss um að þú mund-
ir koma.“
Það var enginn annar í húsinu.
Þá var ef til vill ennþá von.
„Hafðu ekki hátt, drengur minn,“
sagði fanginn um leið og hann lok-
aði hurðinni á eftir sér.
„En hvað þú ert skrýtinn,“ sagði
drengurinn. „Þú ert ekki reiður við
mig, þó að ég hafi haldið mér vak-
andi til að sjá þig? Pabbi segir að
nú sért þú svo fátækur, að þú hafir
ekki efni á að gefa neinar gjafir. -
En hvað ert þú búinn að gera af
skegginu þínu?“
„Hvað áttu við?“ Fanginn hafði
ekki átt von á svona góðum við-
tökum og hann hafði alveg gleymt
því að það var aðfangadagskvöld.
„Þú ert annars vanur að vera með
rauða húfu og hvítt skegg, en þú vilt
ef til vill ekki vera þannig núna, af
því að nú ert þú svo fátækur?“
Svipur fangans varð mildur, þegar
hann skildi, hvernig í öllu lá og hann
svaraði: „Faðir þinn sagði satt - nú
get ég engar gjafir gefið þér.“
„Mér finnst dálítið leiðinlegt að
þú skulir ekki vera með rauðu húf-
una þína og skeggið, en það er auð-
vitað fáætktinni að kenna hvað fötin
þín eru skrýtin."
Fötin, já, í augnablikinu hafði
hann gleymt til hvers hann kom.
Honum féll það að vísu þungt, að
þurfa að hryggja þennan litla og
saklausa dreng, sem trúði því að
hann væri jólasveinn.
„Já, vinur minn. Það var einmitt
vegna fatanna, sem ég kom til þín,
því að ég hélt, að þú myndir ef til
vill geta hjálpað mér um föt af hon-
um föður þínum. Það bíður mín
annar drengur í Ameríku og ég vildi
ekki þurfa að koma til hans í þess-
um fötum. En á næstu jólum get ég
vonandi fært þér fallegar gjafir.“
Pétur litli spratt á fætur. Honum
fannst þetta allt vera eins og spenn-
andi ævintýri.
„Segðu mér: Hvað er þessi dreng-
ur í Ameríku gamall - og hvernig
lítur hann út?“
„Ég má ekki vera að því að segja
þér það núna, en finndu nú fyrir mig
föt,“ sagði fanginn óþolinmóður.
„En næst skal ég segja þér allt um
hann.“
„Jæja, komdu með mér inn í
svefnherbergi pabba og mömmu og
ég skal sýna þér hvar fötin hans
pabba eru,“ svaraði Pétur dálítið
leiður.
í svefnherberginu fundur þeir föt
og fanginn fór þegar að hafa fata-
skipti. Ef til vill tækist honum að
sleppa.
„Én hvar eru tréskórnir þínir?"
spurði drengurinn.
„Ég vildi ekki vekja þig, ef þú
svæfir og fór þess vegna úr þeim fyr-
ir neðan stigann.“
Nú leit fanginn út eins og virðu-
legur bóndi og dró húfuna niður fyr-
ir eyrun, til þess að síður sæist fram-
an í hann.
„Nú verð ég að fara, því að litli
drengurinn í Ameríku er alveg að
sofna."
„Getur þú alls ekki verið hjá mér
í hálftíma? Ég er ekkert syfjaður og
við gætum leikið okkur.“
Hann horfði á þennan litla og
indæla dreng og hugsaði með sér, að
ef til vill ætti hann eftir að eignast
svona dreng.
„Ég verð að flýta mér, en mér
þykir mjög leiðinlegt að geta ekki
gefið þér eitthvað, en ég á enga pen-
inga.“
Pétur brosti. Honum datt allt í
einu nýtt í hug.
„Komdu aftur með mér inn í
svefnherbergið mitt.“
Fanginn var orðinn órór yfir að
komast ekki af stað, en hann fylgdi
samt drengnum eftir. Drengurinn
fór niður í skúffu og tók upp spari-
bauk.
„Taktu þennan sparibauk með
þér; það eru margir peningar í
honum; hann er næstum því fullur."
Drengurinn rétti fanganum spari-
baukinn.
Hann færðist undan að taka við
honum, því að honum fannst hjálp-
semi drengsins vera meiri en hann
gæti þegið.
„Þér er alveg óhætt að taka hann.
Ég eignast áreiðanlega aftur aura,
en þér liggur á að kaupa þér föt.“
Fanginn tók við sparibauknum og
sagði: „Þú ert góður drengur og ég
þakka þér innilega fyrir, - en hlust-
aðu hvaða hljóð var þetta?“
„Það er bara gamla stofuklukkan.
Hún ætlar að fara að slá.“
„Nú verð ég að fara, en vilt þú
lýsa mér niður tröppurnar með kert-
inu þínu.“ Fanginn flýtti sér niður
stigann í fötum bóndans og með
sparibauk drengsins í vasanum.
„Góða nótt og gleiðleg jól!“ kall-
aði Pétur á eftir honum.
„Þakkað þér fyrir, vinur minn,“
sagði fanginn um leið og hann hvarf
út í myrkrið.
Jólaklukkurnar sendu fagnaðar-
og friðarboðskap sinn út í kyrra
nóttina.
Fimmtán ár eru liðin frá aðfanga-
dagskvöldinu, sem áður var frá sagt.
Pétur litli Ruddock var orðinn full-
tíða maður og hafði fyrir móður
sinni að sjá, því faðir hans var dáinn
og hafði ekkert látið eftir sig nema
jörðina og fyrir andvirði hennar
höfðu þau flust til Lundúna. Pétur
hafði unnið sig upp frá því að vera
verslunarmaður í lítilli verslun í
bókhaldarastöðu hjá stóru fyrirtæki,
sem flutti inn trjávörur og aðrar
vörur frá Ástralíu. Laun hans voru
lág, en með ýtrustu sparsemi tókst
þeim að lifa af þeim.
Nýlega höfðu átt sér stað eigenda-
skipti á fyrirtæki því, sem hann vann
hjá. Hinn nýi eigandi var sagður
mjög ríkur og átti að hafa eignast
auð sinn með sauðfjárrækt í Ástral-
íu. Hann var sagður maður harður í
lund og hvatskeyttur.
Með árunum hafði Pétur orðið
bitur í skapi og leiður á lífinu. Þegar
húsaleigan var greidd, var sjaldnast
nóg eftir af peningum fyrir brýnustu
nauðsynjum, hvað þá heldur að
hann gæti gert sér dagamun eða
glatt móður sína. Móðir hans var
oftast sjúk, og að lokum varð ekki
hjá því komist að leita læknis, þótt
fjárhagurinn leyfði þar varla.
„Móðir yðar þarfnast loftslags-
breytingar. Til dæmis væri gott að
hún gæti farið til Suður-Frakklands
eða ftalíu og dvalið þar í kyrrð og
friði að minnsta kosti í hálft ár.“
Pétur sá enga leið til að þetta gæti
orðið og nú var vetur og ferð móður
hans gerðist æ meiri nauðsyn. Að
lokum komst Pétur að þeirri niður-
stöðu, að eina launin mundi vera að
falsa bækur fyrirtækisins og fá þann-
ig tvö hundruð pund, og hvað mun-
aði þetta rfka fyrirtæki um tvö
hundruð pund? En fyrir hann höfðu
þau mikið að segja, eða jafnvel allt
að segja, því að móðir hans var eina
manneskjan, sem hann lifði fyrir, og
ef hún létist, var æra hans honum
lítils virði.
En hann hafði ekki reiknað með
því að móðir hans mundi komast
raun um, hvað hann hefði gert.
Hann sagði henni að hann hefði
fengið peningana að láni hjá vini
sínum, en hún sá, að hann var að
segja ósatt.
„Kæri Pétur,“ sagði móðir hans.
„Við skulum ekki kaupa hamingju
okkar svo dýru verði. Þú manst eftir
fangelsinu á heiðinni og við viljum
hvorugt, að þú eigir eftir að vera þar
fangi.“
„Ég hef ákveðið að taka afleið-
ingunum, og þar að auki munar eig-
andann ekkert um þessa upphæð.“
„Þetta er afsökun, sem margir
hafa notað á undan þér, en þvoðu
hendur þínar af þessu verki og
skilaðu peningunum aftur. Við
skulum halda áfram að berjast heið-
arlegri baráttu fyrir tilveru okkar.“
„Eg get ekki skilað peningunum
aftur,“ stundi Pétur.
„í kvöld er aðfangadagskvöld.
Við höfum alltaf getað haldið jólin
hátíðleg, þó að við værum blásnauð,
og nú skulum við ekki láta þessa
peninga skyggja á jólagleði okkar.“
„En mamma, þó að ég færi með
peningana aftur til mr. Gaunt
mundi hann láta lögregluna skerast
í málið og þá liði ég þessa vansæmd
til einskis,“ ansaði Pétur þrár.
Að lokum lét Pétur þó undan
þrábeiðni móður sinnar og fór til
fundar við mr. Gaunt, eiganda fyrir-
tækisins.
„Það er ungur maður hér, sem vill
fá að tala við yður.“
„Hvað heitir hann?“ spurði mr.
Gaunt þjóninn, sem færði honum
þessi boð.
„Hann segir að þér þekkið sig
ekki.“
„Vísið þér honum samt inn. Það
hlýtur að vera áríðandi, fyrst hann
kemur svo seint á aðfangadags-
kvöldi.“
Pétur Ruddock gekk inn í skrif-
stofu mr. Gaunts. Hann bauð hon-
um sæti, en Pétur þáði það ekki,
heldur sagði fljótmæltur:
„Ég heiti Pétur Ruddock og er
bókhaldari við fyrirtæki yðar. Ég
hef falsað bækurnar og tekið tvö
hundruð pund frá fyrirtækinu, en ég
skila þeim hér með aftur." Hann lét
seðlabunka á borðið.
„Fáið yður sæti,“ sagði mr. Gaunt
aftur og benti honum á stólinn.
„Ætlið þér að gefa mér einhverja
skýringu á þessu?“
„Ég ætla ekki að afsaka mig, ef
það er það, sem þér eigið við.“
„Það gerist enginn afbrotamaður
án þess að hafa ástæðu til þess og ég
vil fá að heyra ástæðuna. Hafið þér
ef til vill verið óheppinn í spilurn?"
„Það er ekki ástæðan,“ ansaði
Pétur skjálfraddaður af reiði. Síðan
sagði hann honum frá móður sinni
og heimilisástæðum. Hann lauk
máli sínu með því að segja: „Ég bíð
eftir dómi yðar.“
„Vitið þér, að þetta getur kostað
yður margra ára fangeisi? Þér yrðuð
að þola þá verstu hegningu, sem til
er, að vera sviptur frelsinu."
„Ég veit fullvel um líf fanganna,
því að ég er fæddur og uppalinn í
nágrenni Dartmoorfangelsins."
„Dartmoor . . .?“ Hann leit
spyrjandi á Pétur.
„Já, faðir minn var bóndi skammt
frá fangelsinu."
„Dartmoor," endurtók Gaunt.
„Það er ekki góður staður fyrir
drengi að alast upp á.“
„Ég skildi eiginlega ekki hvað
fangelsið var fyrr en ég var tíu til
tólf ára gamall."
„Þér voruð þá ekki hræddur við
fangana?“
„Nei, ég var ekki hræddur við þá,
en er það ætlun yðar að leika yður
að mér eins og köttur að mús?“
Gaunt virtist annars nugar og í
þögninni heyrðust hljómar kirkju-
klukknanna, sem hringdu hátíðina
í garð.
„Merkilegt,“ sagði Gaunt að
lokum. „Aðfangadagskvöld, -
kirkjuklukkur. - Afsakið þér,
Ruddock, að ég var annars hugar,
en segið mér, er ekki mjög erfitt að
strjúka úr Dartmoorfangelsinu?"
„Mér vitanlega hefur aðeins ein-
um manni tekist það, og það var nú
eiginlega mér að þakka. Ég hélt að
hann væri jólasveinninn og lét hann
hafa föt af föður mínum. Ég var svo
hýddur daginn eftir fyrir tiltækið."
„Hvað segið þér . . .?“ sagði
Gaunt, en svo var eins og hann átt-
aði sig, þegar Pétur reis á fætur og
sagði:
„Ég hef reynt að sýnast rólegur á
meðan ég hef beðið eftir dómi yðar,
en nú get ég ekki meira. Hvað ætlið
þér að gera við mig?“
„Ég get ekki dæmt. Við erum öll
syndug. Þar að auki álít ég að það
sé til verri hegning en fangelsi, slæm
samviska."
Augu Gaunts Ijómuðu. Hann tók
úr skrifborðsskúffu sinni ávísana-
hefti og skrifaði ávísun, sem hann
svo fékk Pétri.
„Það gleður mig að fá nú tækifæri
til að greiða gamla skuld. Taktu
þessa ávísun og farðu með móður
þinni til Ítalíu. En segðu mér, hve
há eru laun þín?“
„Tvö og hálft pund á viku,“ ans-
aði Pétur undrandi.
„Mér datt það í hug, því að það
eru einmitt laun sem knýja menn til
að vera óheiðarlegir. Hér eftir
færðu tíu pund á viku.“
Gaunt lét bifrciðarstjóra sinn aka
hinum hamingjusama unga manni
heim. Sjálfur gekk hann að vand-
lega læstum peningaskáp og opnaði
hann. Út úr honum tók hann gaml-
an og ryðgaðan sparibauk og virti
fyrir sér. ú