Dagblaðið Vísir - DV - 12.02.2005, Síða 34

34 LAUGARDAGUR 12. FEBRÚAR 2005
Helgarblaö TFV
Afríka er fátækasta heimsálfan og dregst jafnt og þétt aftur úr öörum svæðum heims. Breska stjórnin
hugðist á nýafstöðnum fundi ijármálaráðherra sjö helstu iðnríkja heims fá samþykkt verulegt átak til að
hjálpa Afríku - en niðurstaðan var aðeins almennt orðað fyrirheit um að fella niður skuldir allra fátæk-
ustu ríkjanna. Bandaríkjamenn neita að taka þátt í víðtækari aðstoð nema samkvæmt skilmálum um
„rétta“ hegðun í viðskiptum sem þeir setja sjálfir.
Enn er Afríka eftir skilin
Þessi niðurstaða er mikil von-
brigði fyrir stjórn Tonys Blair sem
hafði tryggt sér stuðning Frakka,
Þjóðverja og ítala við hugmyndir
sem fólu það í sér, að með sam-
stilltu átaki væri tvöfölduð árleg
aðstoð ríka heimsins við Afríkuríki
- eða um 50 miljarða dollara.
Jafnólíkir menn og Nelson Mand-
ela, fyrrum forseti Suður-Afríku, og
James Wolfesohn, forstjóri Al-
þjóðabankans, mæltu mjög ein-
dregið með þessum hugmyndum.
Wolfesohn kvaðst m.a. vona að
Vesturlandamenn færu senn að
gera sér grein fyrir þv/, að þeir
fengju ekki að vera ríkir áfram í
friði ef stöðugleika væri í vaxandi
mæli ógnað af mikilli fátækt og
vaxandi mun á ríkum samfélögum
og snauðum. En allt kom fyrir ekki.
Bandarfkjamenn gengust aðeins
inn á loforð um að létta skuldum af
þeim alfra verst settu (sem líklega
fengjust aldrei greiddar hvort sem
væri). En að því er aðra
aðstoð varðar viija
þeir fara eigin leið-
fir. Þróunaraðstoð
frá Bandaríkj-
amönnum á að fara
Árni Bergmann
skoöar hjálp vestrænna
& rlkja til fátækustu ríkja
Bpt Afrlku.
Heimsmálapistill

til þeirra ríkja einna sem þeir sjálfir
gefa háa einkunn fyrir góða stjórn-
sýslu og góða frammistöðu í mark-
aðsbúskap.
Stöðnun og hnignun
Mest eru vonbrigðin vitaskuld
fýrir Afríkuríkin sjálf. Þegar rýnt er í
skýrslur blasir það helst við, að sú
heimsálfa hafi farið á mis við flest-
ar framfarir. Upp úr 1960 var Kína
t.d. fátækari hluti heims en Afríka,
en nú eru Kínverjar orðnir þrisvar
sinnum ríkari en Afríkumenn og
bilið fer ört vaxandi. í þróuðum
löndum hafa lífskjör víðast hvar
batnað jafnt og þétt í þrjátíu ár en í
Afríkuríkjum sunnan Sahara hafa
þau staðið í stað og reyndar versn-
að í þrem fjölmennustu ríkjunum,
Eþíópíu, Kongó og Nígeríu.
Þegar menn leita orsaka fyrir
ömurlegu ástandi í obbanum af
Afríkuríkjum er algengt að skella
skuldinni á spilltar stjórnir eða þá
innanlandsófrið. Vissulega kemur
hvorutveggja hér við sögu. Það er
einmitt í Afríku sem flestar mann-
skæðustu styrjaldir síðari áratuga
hafa verið háðar, margar án þess að
nokkuð fari fyrir þeim í fjölmiðlum
- vegna þess að Vesturlandamenn
eins og gefast upp fyrirfram við að
botna í því, af hverju vígaferli rísa
þar í álfu.
En hér kemur fleira til skoðunar,
sem snýr einmitt að því með hvaða
skilmálum Vesturlönd hafa veitt
Afrikuríkjum lán og aðstoð, og
hvaða viðskiptakjara þau hafa not-
ið.
Tvöfeldni og slagsíða
í grein í breska vikuritinu New
Statesman var t.d. tekið dæmi af
Zambíu, sem um tíma átti það að
þakka miklum koparnámum í land-
inu að ríkið var eitt hið auðugasta í
Afríku - en er nú, tuttugu árum síð-
ar, eitt hið fátækasta. Vandræði
Zambíu byrjuðu á þróun sem
stjórnvöldum þar verður ekki kennt
um: verð á olíu stórhækkaði en verð
á helstu útflutningsafurðum lands-
ins lækkaði að miklum mun á
heimsmarkaði. Stjórnvöld í Zambíu
leituðu þá til Alþjóðagjaldeyris-
sjóðsins, IMF, um fyrirgreiðslu - og
fengu hana með ströngum skilmál-
um. Zambíumönnum var gert að
einkavæða koparnámurnar og
margt fleira, draga úr ríkisútgjöld-
um, opna landið fyrir innflutningi
og hætta niðurgreiðslum til inn-
lends landbúnaðar.
Slík stefna átti að innleiða það
viðskiptafrelsi og þann markaðsbú-
skap sem síðan lyfti undir efnahag
landsins. Sú varð ekki raunin.
Einkavæðing koparnámanna varð
til þess að ekki fengust lengur af
þeim tekjur til að standa undir
skólahaldi og annarri velferð í land-
inu. Verst er þó, að kröfur um að
Zambíumenn hegðuðu sér í einu og
öllu eins og fyrirmyndarnemendur
í markaðsfræðum reyndust bæði
skaðlegar og ranglátar. Flest ríki
Þeim var og skipaö að
hætta niðurgreiðslum
til landbúnaðar -
meðan enginn skipar
ríkjum Evrópusam-
bandsins eða Banda-
ríkjamönnum að gera
slíkt hið sama.
hafa komið sér upp innlendum iðn-
aði með því að vernda hann í fæð-
ingu fyrir ótakmörkuðum innflutn-
ingi - en þetta fengu Zambíumenn
ekki að gera. Þeim var og skipað að
hætta niðurgreiðslum til landbún-
aðar - meðan enginn skipar ríkjum
Evrópusambandsins eða Banda-
ríkjamönnum að gera slíkt hið
sama. Reyndar er það svo, að ýmsir
hagfróðir menn eru farnir að viður-
kenna það, að í löndum þar sem
jafn margt er ógert og í mörgum
Afrfkuríkjum geta „hreinræktaðar"
markaðslausnir ekki skilað neinum
framförum, en vanhugsaðar til-
raunir með þær geta valdið miklum
usla. Einnig er vitað, að það kæmi
mörgum Afríkuríkjum miklu betur
en efnahagsaðstoð ef þeim væri í
raun gert mögulegt að keppa við
matvæla- og baðmullarframleið-
endur ríka heimsins á jafnréttis-
grundvelli, þ.e.a.s. án þess að hinir
ríku verndi sína menn með inn-
flutningstollum og/eða niður-
greiðslum.
Einn dalur á dag?
Horfur eru ekki alls staðar í
Afríku jafn dapurlegar. Til dæmis er
vísað til Mósambík sem góðs dæm-
is um ríki þar sem stjórnvöld hafa
notað nokkuð skynsamlega þá að-
stoð og þann afslátt af fyrri skuld-
um sem þau fengu. Svo mikið er
víst að í Mósambík hafa útgjöld
vegna erlendra skulda minnkað um
helming á tveim-þrem árum og um
leið hefur tekist að styrkja bæði
prentfrelsi og skólakerfi landsins.
Sameinuðu þjóðirnar hafa sett
það markmið að fækka þeim um
helming fyrir árið 2015 sem þurfa
að lifa af einum dollara á dag. Það
er mjög vafasamt að það takist í Afr-
fku - fyrrnefhdur fundur fjármála-
ráðherra lofar ekki góðu um það.
Svo er annað: verið getur að það
takist að fjölga þeim um helming
sem hafa ekki úr einum dollar að
spila heldur hafa jafnvel heila tvo.
En það þarf ekki að þýða að líf
manna hafi batnað sem því nemur.
Ef skólagjöld vegna náms barna eru
um leið tekin upp, ef einkavæðing
vatnsveitna, sem nú er mjög á óska-
lista hjá öflugum fjárfestum í ríka
heiminum, heggur sín skörð í afar
rýrar tekjur þegna hinna fátækustu
landa, þá getur verið að í raun verði
kjör öll jafn kröpp og fyrr þótt nokk-
rir aurar bærist í vasa.