Mjölnir - 03.12.1947, Page 3

MJÖLNIB
3
►
Ritfiöfundur kvedur sér hljóðs
Niðurlag.
Hinn óbrej'tti borgari, mið-
lungs-Ameríkaninn, beí'ur hlot-
ið miðlungs menntun — ég
nota orðið „miðlungs" í hinni
venjulegu merlcingu j)ess —
hvorki betri né verri. Hann
ber betra skvn á eðlisfræði en
stjórnmál, hann þekkir bina
þunnu sögu og liina þvkku
landafræði lands síns, en
Gamli heimurinn er honum
„terra incognito“ — ókunnur
hehnur. Meðan ég dvaldi í
Ameríku sektaði dómar-i einn
borgara nokkurn fvrir meið-
yrði um nágranna sinn. Ilafði
hann kallað hinn móðgaða
„sósíalista“. í dómnum l)cnti
dómarinn á það, að orðið
„sósíalisti“ væri meiðandi, þar
sem sósíalisti sé maður, sem
hefur i byggju að hrifsa til sín
^eignir annarra.
Ungur hagfræðingur i Texas,
stúlka, fræddi mig um það, að
Berlín væri ein af el/tu borg-
um veraldar, og að Rafáel
hefði skreytt veggina í háskóla
hennar. Ameriskur blaðamað-
ur spurði mig citt sinn vand-
lætingarf ullur: „Hversvegna
reyna Rússar'að telja mönnum
trú um, að ein borg sé tvær
ýborgir?11 Er ég spurði hann, við
hvaða borg bann ætti. sagði
hann mér, að Búkarest og
Búda-Pest væru ein og sama
borg, „nafnið cr bara misjafn-
lcga l)orið fram.“
I Bandaríkjunum hef ég hitt
marga heumenn, sem höfðu
verið í Evrópu. Þcir höfðu
ferðast um ttalíu, Frakkland,
jafnvel England líka. „Gamalt
rusl, kvikmyndavélarnar verri
í en okkar, lyfturnar verri. lyfja
búðirnar verri.“ Jafnframt
bættu ])cir við: „Það Evrópu-
land, sem hæst l)er í menning-
arlegu tilliti, er senniléga
Þýzkaland.“ Og hvað var það,
sem þeim fannst svona tilfýsi-
legt í Munchen eða Stuttgart?
Eftirskildir vindlakveik j arar
og rústir sjálfvirkra veitinga-
húsa. Þegar þeir segja „menn-
Jing“ eiga þeir við tækni. Hvað
snertir villimennsku þýzka
fasismans, hvers vegna skyldi
mönnum, sem löngu fyrir daga
Hitlers höfðu komið upp hjá
sér sérstökum smánarhverfum
fyrir negra og. innleitt skyndi-
aftökur án dóms og laga, þykja
hún óviðkunnanleg?
Allar tegundir heimsvalda-
stefnu eru menningunni hættu-
ýlegar. Mönnum, sem álíta tækni
búnað sinn hámark mannlegr-
ar fullkomnunar, er hún helm-
ingi hættulegri en öðrum. í
íbúðarhúsi plantekrueiganda
eins, er fékkst við bómullar-
framleiðslu, sá ég dásamlega
hluti — afburða gott útvarps-
tæki, prýðilegan loftræstingar-
litbúnað, en húsbóndinn var
villimaður, sem ekki hafði les-
við eina einustu bók síðan skóla
göngu lians lauk; hann fylltist
viðbjóði, þegar hann sá mig
rétta negra höndina; hann
hafði ekki hugmvnd um, að
uppi hefði verið maður, að
fnafni Leo Tolstoj; hann vissi
ekki hvað sósíalismi var; hann
bar yfirlcitt ekki skyn á nokk-
urn skapaðan hlut nerna doll-
ara og heimskulegar skritlur.
En bann fullvissaði mig í
verndartón um að „Bandarík-
in mundu bjarga heiminum“.
Eg kom til tíz.kulögfi’æðings
nokkurs í Knoxville. Hann
hafði afburða góðan cocktail-
bar á heimili sínu. Talið sner-
ist urn bókmenntir. Er ég'
minntist á Steinbeck, Heming-
way og Galvell, fylltist hann
undrun: „Eg kannast ekki við
þessi nöln“. Kjánalegustu
var skopleg saga um ást og
hænsni“.
Við ög Ameríka erum tvö
gagnstæð skaut. Við leggjum
áhei'zlu á samræmda og al-
hliða þi’óun mannsins. Við eig
unx vissulega alltof fáa ísskápa
og xyksugur það er hverju
orði sannara, en við cigum líka
firna margt raunverulcgra
manna.
Við erurn ekki ])jóðernis-
sinnar. Rithöfundui'inn A.
Fadajev hefur túlkað þetta at-
riði ágætlega: „Aðeins við
bolsévikarnir, scm hófum
göngu okkar inn í þennan
»»♦♦♦♦ ♦♦♦ »♦♦♦♦♦♦♦«
IUA EHRENBURG
kvikmyndirnar, scm Holly-
wood framleiðir á flutninga-
reimum, eru bin andlega nær-
ing slíks Amei'íkana. Þegar
hann les blöðin, öskrar hann:
„Maður verður að útrýma rauð-
liðunum og koma almennilegri
skipan á heiminn.“
Eg hef aldrei afneitað þýð-
ingu tækninnar; einnig ég
kann að meta þægindi og
íburð, en ég er þess fullviss, að
ryksugan er aðeins hluti af til-
verunni. Bifreiðafjöldinn cr
ekki gidur mælikvarði á menn
ingu ákveðinnar þjóðar. Til
})ess að kynnast henni, verður
rnaður að liafa tal af mannin-
um, seni ekur í bílnum. Það
er auðveldara að lnia lil nýja
Buick-gerð en að rita „Strið
og friður“. Yfirburðir okkar
eru fólgnir í því, að við höfum
gért hin raunverulegu menn-
ingarverðmæti að almennings-
eign. Sovétrithöfundurinn hef-
ur ástæðu til að vera stoltur af
lesendum sínum — þeir lifa
sig innilega inn í það, sem þeir
lesa, hugleiða það, og góð bók
markar ævinlega djúp spor í
vitund ])jóðar minnar. En í
Bandaríkjunum — — Skáld-
sögunni „Eggið og ég“, eftir
Betty Mac Donald, var tekið
með kostum og kynjum, ])egar
hún kom út; innan skammst
kom á markaðinn hárþvotta-
duft og coctail, sem nefnt var
„Eggið og ég“, tízkumeyj arnar
fóru að sýna sig með hatta, er
voru skreyttir gulu flauelseggi,
spjátrungarnir báru hálsbindi
með eggi á grænum grunni;
nýr dans , „Eggið og ég“, var
saminn, sextíu og fimrn „Eggið
og-ég“-klúbbar voru stofnaðir
og loks fann kokkurinn á
Waldorf-Astoria upp nýja teg-
und af eggjaglás, og' lét hana
heita eftir skáldkonunni. En
þegar tímarit eitt beindi ])eirri
spurningu til lesenda sinna,
hvað í sögu Bctty Mac Donald
hefði hrifið þá mest, kom í
ljós, að allir lesendurnir voru
fyrir löngu búnir að gleyma
efni bókarinnar. Þeir svöruðu:
„Eg held, að ég hafi haft gam-
an af henni“. — Nákvæmasta
svarið, og það sem verðlaun
hlaut, hjóðaði þannig: „Þetta
heim með kjörorð alþjóðastefn
unnar á vörunum, sem enn er
eitt helzta kjörorð okkar, —
aðeins við erum sanikvæmt
dómi reynslunnar hinir sönnu
föðurlandsvinir, er virða heið-
ur og sjálfstæði þjóðanna, hin-
ir einu, sem skilja gildi þjóð-
legrar menningar.“ Iiinir
bandarísku heimsveldissinnar
eiga nú fjölda áliangenda,
sem hlýðnir greiða atkvæði
með úrskurði Marsballs, jafn-
vel án ]iess að hafa heyrt hann
allan, en i lijörtum sínum hata
þessjr áhangendur húsbændur
sína. Alla hluti má kaupa fyrir
l'é; aðeins ekki ást.
Fyrir tveim árum var ég í
nokkra daga í Albaniu; ég
mun aldrei gleyma þeirri ást
til þjóðar minnar, sem ég faiin
í bæ og sveit þar. Af hverju
stafar þessi ást? Jú, Albaniu-
menn vita, að við berum virð-
ingu fyrir lífi þeirra, viðleitni
þeirra; hinni ungu menningu
þeirra.
Einmitt af því, að við eruni
skapendur, einmitt vegna þess,
að sovét-menning okkar er i
nánu sanihengi við byltinguna
og liorfir fram, höldum við í
lieiðri milcilleika fortíðar mann-
kynsins, jafnt fortíðar okkar
sjálfra og annarra. Mig langar
til að endurtaka orðin um
liina lieilögu múra Evrópu. -—
Þessir múrar cru ekki aðeins
í Róm, í París, í London, í
Prag; þeir eru líka í Kiev, í
Novgorod, í Moskvu. Gegn
Vandölunum, sem ráðgera
þriðju heimsstyrjöldina, verj-
um við í einu hina nýju, full-
komnari þjóðfélagsgerð og
hina árþúsunda gömlu helgu
dóma mannkynsins. Þeir
menn, sem Púskin er dýrmæt-
ur, kunna einnig að meta Hugo
og Byron.
Við erum fúsir til að viður-
kenna yfirburði amerískra
þýottavéla yfir þvoftavélar
okkar, en við neitum eindregið
áð tilbiðja þvottavélina, —
fleygja okkur í duftið fyrir ís-
skápnum og knéfalla lindar-
pennanum af nýjustu gerð. —
Við erum þeirrar skoðunar, að
það, scm ritað er með lindar-
pennanum, sé mikilsverðai'a en
lindarpenninn sjállur. Það,
sem lakast er, er ekki það, að
ákveðnir Englendingar og
Fraklcar beygja sig í duftið
fyrir hinni amerísku menn-
ingu, hitt er verra, að þeir
beygja sig í duftið fyrir hinni
amerísku villimennsku. Þetta
er ekki tilbeiðsla l'yrir bókum,
segjum bókum Irwins, Long-
fellows og Hemingways; þetta
er tibeiðsla fyrir ávísanabók-
’Um Marshalls.
Þetta er ekki í fyrsta skiptið
sem borgarastéttin svíkur al-
menning í löndum sínum. Hér
er ekki einungis um að ræða
glötun pólitísks sjálfstæðis í
viðkomandi löndum, heldur er
hér farið ræningj ahöndum um
efnisleg og andleg verðmæti
Evrópu. Nýlega keypti enslca
stjórnin karlmannaföt í Frakk-
landi fýrir 750 milljónir
franka. Það hefur koniið í ljós,
að allar buxur, sem saumaðar
eru í sjálfu Englandi, eru send-
ar til Ameríku, vegna ])ess, að
ensku buxurnar eru betri en
hinar amerísku. Ameríkumenn
ganga því í enskum buxum,
og Englendingar í frönskum.
Hvað Frökkum viðvíkur, þá
mega þeir ef svo vill verkast
ganga buxnalausir, þar sem
þeir eru livorki fyrsta né aun-
ars flokks Engilsaxar. Þetta er
nefnt „skipulagning efnahags-
mála Evrópu.“ I raun réttri er
þetta ekkert annað en græðgi
okrarans og þjónustusemi
miðlarans. I Frakklandi hefur
eftir baráttuárin komið upp ný
kynslóð mikilhæfra rithöfunda,
en allar bókaverzlamr Frakk-
lands eru nú yfirfylltar amer-
ískum rusíbókmenntum, —
Áhugamenn um kvikmyndir
liafa veitt því athygli, að á
Italiu liefur eltir styrjöldina
skapast frumleg kvikmynda-
list, en í ölíum kvikmyndahús-
um Italíu cr nú aðeins sýnt
Hollj'woodrusl.
Tyrkland var einu sinni
nefnt „sjúklingur Evrópu“ —
þáð lifði á kamfóru frá Lond-
on, Paris og Vín. Nú er það
borgarastéttin, sem er sjúkl-
ingur Evrópu. Hún engist nú
í dauðateygjunum; hið eina,
sem heldur lífinu í henni, eru
innsprautanir frá ameríska
frændanum, sem fyrir löngu
hefur, vegna auðæfa sinna
verið gerður að forráðamanni
hennar. Borgarastéttin er orð-
in ófær um að skapa neitt nýtt.
Villimennska fasismanum var
rökrétt fullkomnun þeirrar
skemmdarverka, sem borgara-
stéttin var þegar byrjuð að
framkvæma löngu fyrir styrj-
öldina, þegar hún reif niður
verksmiðjur, kynti undir kötl-
um eimvagnanna með kaffi og
eyðilagði liveitiuppskeruna.
1 dag erum við staðföstustu
og óeigingjörnustu verjendur
hinnar evrópisku menningar.
1 augum liinnar upplýstu borg-
arastéttar (fulltrúar hennar
eru nú orðnir alar fáliðaðir)
er menningin aðeins safnmun-
ir. Okkur er hún lifandi lind
frumlegrar hugsunar og anda-
giftar. Við berum ekki aðeins
virðingu fvrir lienni, við ber-
um hana l'rani á við. Þetta ber
þó ekki að skilja svo, að við
höfum komizt frama'r öllum
öðrum á sviði hverrar ein-
stakrar vísinda- og listagrein-
ar, en það þýðir það, að við
höfum komizt lram úr öllum
öðrum á því sviði, sem mestu
varðar — þegar um er að ræða
byggingu nýs ])jóðféags, að
skapa nýjan mann. Og það er
ástæðan til þcss, að allnr góðar
bækur, málverk og kvikmynd-
ir á Vesturlöndum hin síðustu
árin hafa verið sköpuð af
mönnum, sem voru í andstöðu
við borgarastéttina. Það er or-
sök þess, að allt lífrænt og stór-
kostlegt — helztu vísindamenn-
irnir, skáldin, listamennirnir
— eru með okkur. Og liver er
á móti okkur ? Villmiennirnir,
sem í von um liagnað stinga
upp á því, að sprengjum verði
varpað yfir Gamla heiminn.
Allir Evrópu-búar eiga lieimt-
ingu á því að fá að vita, hver
bruggar launráð gegn lieima-
liöguni þeirra, fortið þeirra,
börnum þeirra, gegn menning-
unni. Allir Ameríkumenn eiga
heimtingu á því að fá að vita,
live viðbjóðslegur sá málstað-
ur er, sem hinir herskáu ræðu-
menn og blaðasnápar þeirra
vilja fá þá til fylgis við.
1 föðurandi mínu er enginn,
sem óskar nýrrar styrjaldar,
enginn, ekki einn einasti mað-
ur. Eg beini þessum orðum
ekki til herra Harrimans —
hann veit það vel sjáli’ur; ég
segi það þeim Bandarikja-
mönnum, sem ekki liafa enn
skilið refskák herra Harri-
mans. Lýðveldi vort er þrjátíu
ára gamalt, það hóf göngu sína
í heiminum, með orðin „frið
fyrir heiminn" á vörum; þau
orð eru nú eiður þess. 1 þrjátíu
ár hefur lýðveldi vort barizt
fyrir málstað friðarins með
þvi að hvetja allar þjóðir til
afvopnunar. Blöð oklcar hafa
aldrei hvatt til árása á aðrar
þjóðir. Þegar fasistarnir brut-
ust inn í land okkar, sönnuð-
um við það að friðsamir menn
geta komið þrautreyndum
bardagahetjum á kné. Fulltrú-
ar vorir í liinum margvíslegu
aþjóðasamtökum eru ekki að-
eins verjendur barnanna í
Moskvu og Belgrad, heldur
einnig barnanna i New York;
þeir verja allar mæður i heim-
inum, og byggingarpallana í
Kiev jafnt og í París eða San
Fransisco.
Eg hygg, að það gæti orðið
til góðs, ef herra Harriman
minntist þeirra ára, er hann
dvaldi í Moskvu. Eg á ekki við
augu ekknanna og mæðranna,
— slíkt mundi tæplega hræra
hjarta amerísks viðskiptamála
ráðherra. En eftir hina her-
skáu ræðu, sem liann hélt í
verzlunarráðinu, gæti verið
hollt að velta fyrir sér lærdóm-
um sögunnar. Herra Harriman
var í Moskvu þegar óendan-
legir herskarar þýzkra „kross-
fara“ gengu austur B-breið-
götuna. Hver veit nema hann
vildi lýsa þessum moluheita
(Framhald á h. síðu)