Mjölnir - 04.12.1970, Qupperneq 3

Vlð þelm ég tek í hllSi nýrra helma.
sem hafa e! boðorð fyrir lffs síns vörð,
en sinni önd og eilífðinni gleyma
í önnnm sfnum við að bœta jörð, —
sem vit er trú og viljinn bœnagjörð.
Því öllum heimum hœfir þeirra vera
og hverri eilifð þeirra nœgjulund,
sem gleðjast af þvf gœfu til að bera
að gœða lífið endanlega stund
og ekkert mögl um morgundag sinn gera.
Þannig lætur eitthverl hið
vitrasta skáld, sem alið hefur
verið með íslenzkri þjóð, vörð-
inn í hliðinu milli lífs og dauða
svara spurningunni um aðgang-
inn að þeirri vistarveru. Líklegt
þykir mér, að einhvern tima
megum við mannanna börn
standa reikningsskap á þvi á
einhvern hátt, hvernig við höf-
um varðveitt okkar pund,
hvernig við höfum varið lífi
okkar og kröftum. Þess er ég
þó fullviss, að þá verður ekki
spurt um trúarjátningar eða
trúariðkanir, heldur það, hvort
við höfum reynt að beita kröft-
um okkar „við að bæta jörð“,
eða með öðrum orðum til að
„gæða lífið“ eins og skáldið
kemst að orði, þótt ekki sé
nema um endanlega stund. Ei-
lifðin, ef hún er til, verður
hvort eð er aldrei annað en
samsafn ótal örskotsstunda.
Það er ekki út í bláinn, að
mér kemur í hug þessi trúar-
játning skáldspekingsins vestur
við Klettafjöll, þegar ég minn-
ist vinar mtns Þórodds Guð-
mundssonar. Hann var nefni-
lega að því leyti þessa heims
barn, að hann varði lífi sínu
og kröftum mörgum öðrum
fremur til að „gæða lífið'* á
þessari jörð, til að efla samtaka-
mátt þ'eirra og stéttvísi, sem bú-
ið höfðu og húið hafa og búa
enn við skarðan hlut, og vinna
að því skipulagi á mannlegu fé-
lagi, sem hann trúði, að stefndi
til fegurra og betra lífs á jörðu
hér.
Það er alkunna, að frumherj-
ar verkalýðshreyfingar og sósi-
alisma hafa ekki alltaf baðað
í rósum og oft orðið að gjalda
skoðana sinna, og það dýru
verði. Þótt baráttan hér á Is-
lindi hafi ekki orðið eins illvig
og mannskæð og við þekkjum
víða erlendis, eru þeir þó ekki
svo fáir frumherjarnir, sem
máttu þola ofsóknir vegna bar-
áttu sinnar, og það mátti Þór-
oddur vissulega sanna, a. m. k.
um eitt skeið. En Þóroddur var
sjálfur harður baráttumaður og
oft óhlífinn. Þess vegna held
ég, að honum hafi ekki þólt
það tiltökumál, þótt stéttarand-
stæðingurinn beitti stundum
hörðu og ekki erft það persónu-
lega, að minnsta kosti ekki til
langframa. Það er ef til vill
meira stolt en vonbrigði, sem
það vekur að vera dæmdur í
tukthús vegna baráttu fyrir
góðu málefni. En það gat líka
komið fyrir, að sá hjó, er hlífa
skyldi, að sá, er hann taldi, að
ætti að vera samherji, reyndist
hatramastur andstæðingur. Það
átti Þóroddur erfitt með að fyr-
irgefa, og hefði kannski stund-
um verið hentara að sýna meira
umburðarlyndi. Þannig átti
hann kannski stundum nokkra
sök á því, hve oft var óvægi-
lega að honum vegið. Varla var
það þó þetta eitt, sem olli þvi,
hve mörg vopn stóðu oft á Þór-
oddi. Vegna gáfna hans og
MINNING
skarpskyggni, held ég að aud-
stæðingarnir hafi oft fundið til
minnimáttarkenndar gagnvart
honum, minnimáttarkenndar,
sem gat snúizt upp í óvild. Þeir
voru kannski ofurJitið smeykir
um, að hann væri ailtaf að snúa
á þá.
Þegar ég fyrst kynntist Þór-
oddi, er ég fluttist til Siglufjarð-
ar fyrir 27 árum, furðaði mig
næstum á, hve mikla og næst-
um skilyrðislausa tiltrú félag-
arnir virtust bera til hans. Ég
sá fljótlega, að til þessa lágu
eðlilegar orsakir. Oftar en hilt
sá hann skarpar en aðrir og var
úrræðabeztur. Og svo hafði
hann ailtaf staðið fremst í bar-
áttunni og þar sem hættan var
inest.
Oft kom það fyrir, að við
Þóroddur vorum ósammála inn-
an félags, þótt samherjar vær-
um útávið. Því ber ekki að
leyna, að oft mun ég hafa ver-
ið hvatvisari i orðum en Þór-
oddur á slíkum fundum. Aldrei
vissi ég þó til þess, að Þórodd-
ur erfði það við mig á nokkurn
hátt, því að hispurslausa hrein-
skilni kunni hann líka að meta.
Þess vegna gátum við verið
jafngóðir vinir eftir slikar
brýnur.
Ég hef ekki reynt að lýsa vini
mínum Þóroddi sem alfullkomn-
um manni eða dýrlingi, það
er enginn okkar dauðlegra
manna, og engu fremur þeir,
sem gera sér far um að hag-
ræða geislabaugnum um enni
sér. Því stórbrotnari, sem per-
sónuleikinn er, þeim mun
sterkari verða drættirnir og lín-
urnar skýrari. Og Þóroddur var
mikill og ógleymanlegur per-
sónuleiki, einn sá allra stór-
brotnasti í þessum bæ. Þess
vegna er hans nú saknað af öll-
um Siglfirðingum, ekki aðeins
af samherjum, heldur og af
skoðanalegum andstæðingum,
en meðal þeirra átti hann
rnarga vini, sem kunnu að meta
gáfur hans og baráttukjark, og
síðast en ekki sízt hans riku
gamansemi.
Hlö&ver Sigurösson
Sjaldan mun hin fámenna ís-
lenzka þjóð hafa orðið fyrir
slíku mannfalli og á þessu á
ári, sem senn er liðið. Slysfarir
á ungum sem öldnum hafa ver-
ið óvenju tíðar, fólk hefur
gengið frá heimili siniu til lengri
eða skemmri dvalar, eða rétt
brugðið sér út fyrir bæjardyrn-
ar, en á svo ekki afturkvæmt
lifandi lifs. Dánarfregnir hafa
þvi borist óvænt að eyrum,
nafnkunnur maður er fallinn,
vinur eða kunningi.
Þegar sú fregn barst, að Þór-
oddur Guðmundsson væri lát-
inn, kom sú fregn hvað óvænt-
ust, hann hafði daginn áður
staðið í ströngu á fundi suður
í Reykjavík, þar sem málefni
Sigló-verksm. voru til umræðu,
en Þóroddi var rnjög hugleikið
að rekstur og framtíðarstarfsemi
verksm. yrði sem bezt tryggð.
Það var eins og eitthvert tóma-
rúm skapaðist strax við til-
hugsunina um það, að Þórodd-
ur myndi ekki framar verða í
hópnum, sem oft og einatt hitl-
ist til að ræða um málefni
Siglufjarðar, verkamanna og
sósíalskrar hreyfingar yfirleitt.
Þar yrði autt sæti, sem vandi
væri að setjast í.
Það hafa margir félagar og
vinir Þórodds skrifað um hann
látinn, rakið æfiferil og stiklað
á því stærsta, enda ekki annað
fært í stuttum minningagrein-
um. Ævi Þórodds var viðburða-
rík, sérstaklega á hans yngri
árum. Hann var athafnamaður
í þess orðs beztu merkingu,
lét að sér kveða á ýmsum svið-
um, var áhrifarikur baráttumað-
ur sósíalismans og félagsmála-
störf hans helguðust af þeirri
hugsjón. Hann varð landskunn-
ur fyrir þátt sinn í brautryðj-
endabaráttu verkalýðshreyfing-
arinnar, og sem fulltrúi hennar,
beint og óbeint, gegndi hann
óteljandi trúnaðarstörfum í
nefndum og ráðum, bæjarstjórn
og á Alþingi. Þóroddur þekkti
betur en flestir kjör þess fólks,
sem hann stóð í fylkingarbrjósli
fyrir. Hann stundaði sjó-
mennsku, vann verkamanna-
vinnu í landi, stundaði skrif-
stofustörf fyrir verkamanna-
samtökin. Hann kynntist lika
hinni hliðinni, þeirri, sem að
atvinnurekstri snýr. Um tíma
gerði hann út fiskibát, starf-
rækti síldarsöltunarstöð, átti
sæti í útgerðarstjórn togara og
um árabil sæti í stjórn Síldar-
verksm. ríkisins. Jafn afburða-
glöggur og gáfum gæddur mað-
ur og Þóroddur var, öðlaðist
í gegn um störf sín öll mikla
þekkingu og yfirsýn um vanda-
mál samtímans, og því var
hann félögum sínum og vinum
ávalt mikill ráðgjafi þegar
mikilvæg vandamál bar að
höndum.
Þegar ég var strákur nokkuð
innan við fermingu náði ég
stndum í landsmálablöð til að
lesa. Helst voru það Isafold og
Vörður, Vesturland og Skutull.
1 einhverju þessara blaða mun
ég fyrst hafa séð nafn Þórodds
Guðmundss. nefnt í sambandi
við hina óguðlegu bolsa, sem
öUu góðu voru að brugga laun-
ráð. Hann stóð fyrir allskonar
samblæstri á meðal verka-
manna gegn þeim góðuu mönn-
um, sem veittu þeim vinnu og
brauð. Þetta var einmitt á þeim
árum, sem Þóroddur vann hvað
ötulast að skipulagningu verka-
manna i félög, en það var slík
ógnun í augum atvinnurekenda,
að glæpi gekk næst.
Það var svo um áratug seinna
að ég lenti hingað til Siglufjarð-
ar, unglingur um tvítugt, til að
ljúka hér tilskyldu námi í iðn-
skóla. Á fyrsta degi hérveru
minnar komst ég í kynni við
starfsemi sósíalista. Mér er það
minnisstætt, það var hlutavella
í Alþýðuhúsinu, ein af þessum
slóru hlutaveltum, sem Sósíal-
istafélagið hélt. Og sá, sem af
mestum dugnaði starfaði þarna,
var Þóroddur Guðmundsson, og
i þetta var ekki síðasta tombólan,
sem við unnum að, þær komu
fleiri á eftir á þeira árum, sem
við áttum eftir að hafa mikið
samstarf í Sósíalistaufélaginu,
Þóroddur sem formaður þess
lengst af, og ég sem starfsmað-
ur þess að meira eða minna
leyti í næstum áratug. Mér
hefði því öðrum fremur átt að
gefast kostur á að læra af
reynslu hans, baráttubrögðum
og skipulagshæfni, — og vissu-
lega lærði ég margt. En maður
lærir ekki hæfileika af öðrum,
maður lærir aðeins að meta og
viðurkenna yfirburði hæfileika-
mannsins. Þannig mun fleirum
hafa verið farið en mér á með-
al félaganna, og því var Þór-
oddur óumdeilanlega foryslu-
maðurinn á meðal okkar.
Við Þóroddur ræddum stund-
um um það okkar á milli, hve
óljóst sæist nú árangur af þessu
puði okkar við fundahöld og
blaðaútgáfu, nefndavesen og
allt, sem í kringum þetta er.
Það er einmitt á þetta, sem mig
langaði að drepa nú, þegar
þessi- félagi og vinur er fallinn
i valinn og veitir ekki lengur
ráð né leiðsögn við aðsteðjandi
vandamálum.
Hver eru áhrifin af lifsstarfi
Þórodds Guðmundssonar?
Ég veit, að þessari spurningu
er erfitt að svara, ekki sízt þeg-
ar á það er litið, að lífsstarf
hans samófst starfi tuga, hundr-
aða og þúsunda manna og
kvenna, sem börðust að svipuðu
takmarki og hann, — og í því
er hinn mikli galdur fólginn.
Samstarf fjöldans leiðir til sig-
urs, og það var einmitt inntak-
ið í öllum boðskap Þórodds
Guðmundssonar.
Lítum til baka, til þeirra
tíma, sem verkalýðsstéttin hér
á landi var að koma undir sig
fótum, var að finna til máttar
síns í krafti samtakanna; athug-
um þær kröfur, sem þá bar
hæst: um viðurkenningu á sam-
tökunum, um styttingu vinnu-
tíma, um vökulög, um átta
stunda vinnudag, um greiðslu
vinnulauna í peningum, um
samningsrétt verkalýðsfélaga og
síðar um orlof verkamanna, um
slysabætur, sjúkrapeninga, og
síðar atvinnuleysistryggingar
o. fl„ o. fl. Flest af þessu varð
að raunveruleika vegna sleilu-
lausrar baráttu fjöldans undir
markvissri leiðsögn forystu-
manna verkalýðshreyfingarinn-
ar.
Barátta „blóðrauðu bolsanna“,
sem tendrast höfðu eldi hug-
sjónanna, og síðan tendrað lijá
öðrum þann sama eld, sló rauð-
um bjarma á allt þjóðfélagið,
— roðinn úr austri, hann braut
sér braut til æ fleiri og mikil-
vægari þátta þjóðlifsins, um-
bylti og endurskapaði viðhorf
og skoðanir fólks þannig, að
hleypidómar og hræðsla vilui
um set, en í staðinn komu sam-
úð, stuðningur og loks ákveð'ð
fylgi við meginatriði þeirra
kenninga, sem sósíalisminn boð-
aði. Sá þrýstingur, sem skap-
aðist af skoðanalegri umbreyt-
ingu hjá vinnandi fólki yfir-
leitt, hefur meira en nokkuð
annað þröngvað valdastéttinni
til að hverfa frá eindregnum
stefnumálum á mörgum sviðum
og fallast á úrlausnir efti.r fé-
lagslegum leiðum. Þótt þessi
þróun sé máske ekki í neinu
samræmi við sósíaliskar kokka-
bækur, langt í frá, þó er það
þó víst, að ekkert afl hefur ver-
ið sterkara til að valda þeirri
miklu umbyltingu, sem orðið
hefur i íslenzku þjóðfélagi síð-
ustu áratugina á sviði félags-
legra, menningarlegra og at-
vinnulegra framfara.
Þær kynslóðir, sem síðustu
árin hafa verið að vaxa úr grasi
og ganga út í lífið til vinnu og
náins, þær verða að beita iær-
dómi og næstum sagnfræðilegri
könnun til að fá vitneskju um,
til hverskonar fortíðar öll þau
réttindi og félagsleg vernd, sem
þær njóta, eiga rætur að rekja.
Þetta unga fólk veit ekki sjálf-
krafa um þá baráttu líðandi og
liðinna kynslóða fyrir þessum
réttindum. Þetta virðist í þess
augum allt svo sjálfsagðir hlutir,
að um tildrög þeirra þurfi lítið
að hugsa. Það sest að nægta-
borði samtímans, án þess að
renna huga til þeirra skortsins
heimkynna, sem feður hinna
eldri og afar hinna yngri, áltu
að skjóli.
Það er stundum sagt, að menn
reisi sér minnisvarða með verk-
um sínum. Sé það rétt, hefur
Þóroddur Guðmundsson, ásaint
baráttufélögum sínum í braut-
ryðjendahópnum, reist sér
margan minnisvarðann. Ég
held meira að segja, að þeir
standi svo margir meðfram dag-
legri vegleið okkar, að við' sé-
um hætt að veita þeim athygli.
Þeir eru orðnir svo sjálfsagðir
hlutir, tilheyrandi lífi okkar og
umhverfi. Svo góð var þeirra
barátta, svo mikill Var þeirra
hlutur til samtíðar sinnar og
framtíðar allra.
En hugsjónin, sem eldinn
kveikti forðum, á enn langí i
land að verða að veruleika.
Sósíalisminn teygir sig að visu
um æ fleiri og stærri svæði
hnattarins og bjarma hans ber
nú víðar að en úr austri, en
hann brýtur sér samt braut og
bregður morgunbjarma á vonir
og þrár þeirra manna um víða
veröld, sem í bróðurhug vinna
einingu og friði allt sem þeir
mega.
Þótt spurningunni sé hér að
litlu leyti svarað, læt ég staðar
numið. Hún getur samt orðið
tilefni til umhugsunar, og mitt
ófullkomna svar gæti orðið ein-
hverjum hvatning til bjartsýni
og trausts á það, að sérhvert
starf, sem af góðum hug er unn-
ið, er ekki einskisvert og get-
ur leitt til mikils árangurs.
——o------
Þóroddur Guðmundsson var
af dugnaðar- og atorkufólki
kominn. Ég minnist Sigríðar,
móður hans, en hún var komin
á efri ár, þegar ég kom hingað.
Það sópaði að henni af virðu-
leik og festu, og ég bar óblandna
lotningu fyrir þeirri höfðings-
konu. Þóroddur eignaðist að
konu og baráttufélaga Hall-
dóru Eiríksdóttur frá Súðavik.
Hún stóð við hlið hans í blíðu
og stríðu á hinni oft storm-
sömu æfi hans. Þau eignuðust
inndælt heimili og fjögur mann-
vænleg börn. Þóroddur veitti
heimili sínu ávallt góða forsjá,
og ríkti þar alltaf gestrisni og
höfðingsbragur.
Við hjónin þökkum liðnar
samverustundir. Við vottum
Dóru og börnum hennar og
öðrum vandamönnum samúð.
Vonandi tekst okkur félögum og
samherjum að heiðra minningu
hins látna félaga með eflingu
starfs og aukinni sókn fyrir
þann málstað, sem hann taldi
réttastan og beztan.
Einar M. Albertsson
Hef opnað verzlun mína að
Suðurgötu 42 undir nafninu
Verzl. Hafnarhæð
Sími 71340.
óli Geir Þorgeirsson
MJÖLNBB — 8