Fylkir - 02.07.1977, Blaðsíða 4

4
FYLKIR
„Ef ekki með góðu,
þá harðfylgi"
Þjóðhátíðarræða Árna Johnsen á Stakagerðistúni
17. júní síðastliðinn
Eins og safírar greyptir í silfurhring
um suðurátt hálfa ná Eyjarnar kring.
Pað er fögur samlíking hjá skáldjöfrinum Einari Benediktssyni
að líkja Eyjunum okkar við eðalsteininn safír eins og hann
gerir í einu ljóða sinna, er hann yrkir í Rangárþingi. Pótt hver
stund eigi sinn stað, þá er sumt sem er óbreytanlegt og öll
getum við verið sammála um fegurð og yndi Eyjanna okkar,
þessarar litlu veraldar sem lúrir hér á vöggu hafsins með sitt
sérstæða mannlíf, hús og götur, kirkjuturn og kempur til sjós
og lands.
Peir 240 milljón rúmmetrar af hrauni sem komu hér granni
í garð fyrir örskoti síðan verða ekki safírar í hugum þeirra
sem þurftu að horfa á sín verk og sínar vonir sökkva í hraun-
hafið. Sú stund var harður skóli, en seinni kynslóðum verður
þessi landauki kær félagi sem þeir ólust upp með og vildu ekki
án vera. Pannig verður hver af sjálfum sér og þannig myndast
samfelld eilífðarsinfónía þess mannlífs sem hér bærist.
Einar Benediktsson sá safíra, þegar hann horfði út í Eyjar
frá Suðurlandi, en Mundi í Draumbæ sá ekki safíra þegar hann
horfði til nýja hraunsins kominn heim úr tveggja ára útlegð
eftir gos. I bernsku minni sem Ofanbyggjari átti Mundi sinn
sérstæða stíl og þegar við peyjarnir fengum að sitja í vöru-
bílnum hans á leiðinni upp fyrir Hraun eða niður í bæ, þá
stöðvaði hann aldrei bíl sinn til þess að taka okkur upp. Hann
hægði á og við urðum að klifra upp í bílinn á dágóðri ferð.
Petta var þjálfun út af fyrir sig, en þegar ég fylgdi Munda
hingað heim á elliheimilið eftir gos, þá bað hann mig endilega
að sýna sér nýja hraunið og eldfjallið. Eg ók niður að kirkju
og stöðvaði bílinn þar sem fellin blöstu við og hraunraninn til
Heimakletts. Mundi hnykkti höfði og furðaði sig á því hve
fellin væru lík. „Petta er bara eins og vasaútgáfa af Helga-
felli,“ sagði hann, renndi augunum norður yfir hraunjaðarinn,
sló á lær sér og sagði: „Eg hef nú aldrei séð annað eins, mikil
djöfulsins glás er af koksi hérna.“ Ekki býst ég við að Mundi
hafi búist við að orð hans ættu eftir að reynast sannmæli á
sinn hátt, en báðir höfðu nókkuð til síns máls, Einar Ben og
Mundi í Draumbæ.
Mannkynið hefur ávallt barist um stærri landssvæði sér til
handa og mörg eru þau mannlífin sem eytt hefur verið í vit.
lausa átt, eytt í þágu illra verka. Með þá sögu í huga getum við
verið stolt af tákni lýðveldis okkar, íslenska fánanum, og allt
of sjaldan fögnum við í sameiningu fegurð landsins og frelsi
þjóðarinnar. Við eigum oftar að beina huga vorum að sögu
hennar og framtíð um leið og við eigum að ríma með áræði við
samtíð okkar. Allt of sjaldan lútum við í lotningu fánanum,
tákni þeirrar baráttu til frelsis, sem íslenska þjóðin hefur barist
fyrir og þráð í aldir. Engin þjóð á flekklausari fána en Islend-
ingar, því sigur þjóðarinnar vannst ekki með vopnum eða í
blóðugum bardögum. Sigurinn vannst vegna þrautseigju þjóð-
legrar tilfinningar. Nöfn þekktustu manna í þeirri baráttu eru
öllum kunn, en forvígismenn fá litlu áorkað ef fjöldinn fylgir
þeim ekki eftir fyrr eða siðar. Allar stéttir lögðu nokkuð af
mörkum. Pjóðin sjálf voru þeir nafnlausu, hinir voru óskaböm
hennar.
En til þess að halda sjálfstæði verður hver þjóð að gæta að
sér og það er ekki útséð hvort íslensk þjóð verður um eilífð
sjálfstæð. Þótt við trúum á ævintýr í þessu landi, þá verðum
við að kunna að taka okkur sjálf alvarlega, þegar slíkt er við
hæfi. Lausung í búskap þjóðarinnar hefnir sín og við eigum
eftir að komast til mikils þroska á sviði sjálfstjórnar, við þurf-
um að sigrast á mörgum veikleikum okkar og taka á í þeim
efnum. Þegar við höfum gert okkur grein fyrir veiku hlekkj.
unum í efnahagskerfi okkar, félagslegri uppbyggingu og nýt-
ingu landsgæða, þá höfum við unnið mikinn sigur, ef við reyn-
umst menn til þess að takast á við vandann.
Höfuðvígi okkar er landið, hafið í kring og íslensk tunga.
Pessi þrenning á stanslaust undir högg að sækja og við verðum
að vera menn til að vera ábyrgir gerða okkar við stjórnvölinn.
Skynsamleg nýting hafsins og landsins er bakhjallur okkar,
tungan hjarta mannlífsins. Alls kyns ótuktir sækja að menn-
ingu okkar og tungu jafnvel úr höfuðstjórnstöðvunum. Eða
hvernig er t. d. hægt að réttlæta að menntamálaráð þjóðarinnar
samþykkir orðið normalkurfa sem dómsorð einkunnargjafar í
nýju menntakerfi grunnskóla íslenskrar æsku. Normalkurfa, orð
sem er útlent bögglauppboð. A knattspyrnukappleiknum inni
við Hástein í gærkvöldi fórum við Villi Fischer að ræða um
íslenska tungu. „Mér líkar ekki sú lítilsvirðing sem menntakerf-
iö og opinberir talsmenn sýna íslenskri tungu,“ sagði hann, „ég
vil láta leggja meiri rækt við hana. Eg skal standa klár í minni
sjósókn, en þeir sem flytja tunguna á milli manna í fjölmiðlum
eiga að standa klárir á sínu hlutverki."
Þetta eru orð að sönnu þegar hver og einn gefur gaum að.
A Þjóðhátíðardegi hljótum við að horfa til sögu okkar, upp.
hafs og afkomu. Hér allt í kring blaktir íslenski fáninn við
hún og ekkert er okkur eðlilegra sem höfum alist upp með
þessum fána einum. Við lifðum ekki þá daga sem danskur fáni
reis yfir íslenskum byggðum og aldrei fyrr hef ég gert mér eins
grein fyri mikilvægi þjóðfánans og þegar ég var á ferð um
byggðir Grænlands fyrir nokkrum árum, kynntist Grænlending-
um sem búa undir hæl Dana. Yfir hverri byggð trónaði danskur
fáni og í hvert skipti sem ég leit þennan fána augum, þá hljóp
í mig heilagt stolt og reiði Islendingsins, því blaki fánans sá
ég sjálfstæðisbaráttu íslenskrar þjóðar fyrir mér. „Hvað eigum
við að gera við fána?“ svaraði einn gamall Grænlendingur mér.
„Pað er nóg fyrir okkur að eiga vasaklút í vasanum “ Hann var
búinn að gefast upp og vildi búa með danskri menningu. Ungu
Grænlendingarnir voru á annarri skoðun. Peirra von er sjálfstæð
þjóð í sjálfstæðu landi með athafnir og menningu í samræmi
við þeirra upphaf og afkomu. Pannig vill hver búa að sínu, því
það kemst enginn frá uppruna sínum til lengdar. Það er hins
vegar hægt að hafa áhrif á framgang hans með því að hlúa að
með líísgleði og virðingu, gefa gaum að fornum dyggðum, sækja
fram án þótta í garð annarra.
Við eigum engar vígbúnar hetjur úr stjórnmálabaráttu okkar.
Okkar menn geystust ekki fram alblóðugir gegn óvinaliði með
blaktandi gunnfána, rifinn og tættan af sverðum og byssukúl-
um. Við eigmn hins vegar minningar um menn sem töluðu máli
sannleikans, okkar sannleika. Menn sem oft stóðu einir í fjand-
mannahópnum, hugumstórir og djarfir og báru vitni fátækri og
fámennri og lítilsvirtri þjóð á eylandi noður við íshaf. Þjóð sem
dirfðist að krefjast réttar síns. Hugsum til Grænlendinga í dag
sem trúa ekki ennþá á það að þeir geti staðið sjálfstæðir.
Baríttumenn okkar fyrir frelsi þjóðarinnar voru í sömu andár
jafntryggir feðrum sínum og niðjum. Störf þeirra voru í sam-
ræmi við þær hugsjónir, sem þjóðin átti göfugastar og þeir
sönnuðu að þeir áttu brýnt erindi í mannheima. Þeirra vilji
var að skila af sér betra samfélagi, betra landi, og megi slíkt
verða kjörorð sjálfstæðrar íslenskrar þjóðar.
Einstaklingseðlið hefur löngum verið ríkur þáttur í lífi Is.
lendingsins, og þó að það þurfi þrek til þess að æða fram á víg-
völl blóðugrar orustu, þá þarf ekki síður þrek til að ráðast
fram á vígvöll sjálfstæðisbaráttu búinn rökum lítillar þjóðar,
sem aðeins er peð á taflborði valdasviptinga heimsins. Við átt-
um menn sem röktu sögu þjóðarinnar, svo aðrir mættu skilja
og meta verðleika hennar til að lifa, skáld kváðu kjark í þjóð-
ina og athafnamenn stuðluðu að því að gera hana sjálfbjarga.
Viljafesta og manndómur endurheimti á ný hinn dýrmæta þjóð-
ararf, sjálfstæði landsins fyrir aðeins 33 árum. Islendingar búa
vel miöað við aðrar þjóðir heims, og þrátt fyrir blikur á lofti
og hversdagshjal, þá hefur okkur miðað fram. Við þurfum ekki
annað en horfa á fólk okkar, byggðir og bú annars vegar, hins
vegar samfélög annarra landa. Okkar hlutur er stór í þeim sam.
anburði.
„Við höfum nóg fyrir okkur og ætlum að halda okkur við
saltfiskinn," svaraði Alfreð oddviti í Grímsey þegar ég spurði
hann að því fyrir skörpmu hvers vegna Grímseyingar nýttu ekki
nýfundin rækjumið í grennd Grímseyjar. Þetta er að verða
sjaldgæft sjónarmið á Islandi í dag, en einmitt þarna skyldum
við staldra við. Við verðum að gæta þess í sókn okkar að of-
keyra ekki mannlífinu svo með hversdagsströgli að ekki gefist
tími til andlegra og veraldlegra tómstunda. Þegar mannfólkið
á sér hugðarefni án tíma til að sinna þeim, þá blasir mikið mein
við þjóðina. Góðar gáfur smávisna og verða að engu, en brauð-
stritið og efnishyggjan verða allsráðandi. Við megum ekki
gleyma að maður er manns gaman og uppbygging efnahags-
lífsins á ekki að gera íbúa þessa lands að þræium kerfisins.
Við eigum að stuðla að sjálfstæða einstaklingsins innan sam-
félags okkar, treysta á menn en ekki nafnnúmer.
Við erum ein þjóð í þessu landi, en þó margskipt að því leyti
að hver kennir sig við sinn stað og ekkert fær því haggað.
Eg hef lent í því að komast til ýmissa staða á jarðkúlunni og
suma sem eru svo langt frá Vestmannaeeyjum að ekki er hægi
að komast fjær á þessum hnetti. Samt er ávallt skammt heim
til Eyja, svo skammt, að í rauninni hefur maður aldrei farið
af stað. Oll manns viðmiðun er Vestmannaeyjar. Petta er að
vera Vestmannaeyingur, hvort sem hann býr heima eða heiman.
Þið sem hafið t. d. farið í leyfi til annarra landa njótið slíkra
stunda, en skjótt eftir að þið eruð komin heim á ný, er sú ferð
aðeins ein mynd í mannlífi ykkar á Heimaey. Hinn kunni
íþróttamaður Eyjanna, Siggi í Húsunum, sagði í síðasta Þjóð.
hátíðarblaði að hann kæmist aldrei frá Vestmannaeyjum, þótt