Ný vikutíðindi - 27.07.1973, Side 6

6
NÝ VHCUTÍ'Ð+NOI
..Ihi 11111 a rli” -
leiðangnrinn
Á JÓNSMESSU sumarið
1906, þegar Danmark-leiðang-
urinn lagði af stað frá Nyrðri
tollbúðunum í Kaupmanna-
höfn, voru þúsundir manna
samankomnir til að kveðja
leiðangursmennina og óska
þeim góðrar ferðar. Tollbúða-
flötin og Langalína voru þétt
setnar — þar stóð maður við
mann — og frá skipinu sáust
svo mörg andlit, að ógjörning-
ur var að leita uppi einmitt,
það andlit, sem hverjum og
einum var kærkomnast að sjá
— hvað þetta snerti voru þeir
betur settir, sem stóðu á hafn-
arbakkanum, því að auðvelt
var að koma auga á þá fáu
menn, sem komnir voru um
borð í gamla íshafsseglskipið
„Danmark“.
Peter Frauchen hafði gleymt
að afhenda móður sinni úti-
dyralyklana; hann henti þeim
út í manngrúann ásamt göml-
um buxum, og til mikillar
furðu lentu þeir í réttum hönd-
um.
Leiðangursstjórinn, Mylius-
Erichsen, stóð uppi í einum
skipsbátnum og hrópaði til
fjöldans: „Við komum aftur...
Síðan voru festar leystar.
Úti á sundinu kom vélbátur
æðandi á eftir skipinu. Reipi
var í siga niður í bátinn,
og uppeftir reipinu klifraði
jurtafræðingur leiðangursins,
sem hafði orðið strandaglópur.
Hann var einbúi og sérvitring-
ur, og enginn hafði komið til
að óska honum fararheilla, svo
hann hafði fengið sér göngu
meðan á öllum kveðjunum
stóð — og orðið heldur seinn,
fyrir vikið. En hann var síður
en svo hnugginn: „Æ, ég hefði
svo sem getað náð ykkur í
Helsingör,“ sagði hann, „ef
ég hefði farið þjóðveginn gan-
gandi,“ — og átti þar með við
að skipið skreið heldur hægt,
sökum þess hve hlaðið það var.
Á leiðinni um Kattegat skall
á stormur . Ferðin hófst með
bilun á seglum og reiða. En
þetta var lagfært í Fredriks-
havn, þar sem farminum var
einnig komið betur og tryggar
fyrir ; skipinu. Og það var
það, sem einn af æringjunum
um borð endurskírði leiðang-
urinn, og kallaði hann ekki
lengur „Danmark“-leiðangur-
inn, heldur „Grænlandsleið-
angurinn til norðausturstrand-
ar Danmerkur.“
— * —
í FÆREYJUM varð leiðang-
urinn fullkominn að höfðatölu,
hvað snerti menn og hunda
Þar voru teknir um borð 65
hundar, þannig að að meðtöld-
um þeim hundum, sem teknir
höfðu verið í Kaupmannahöfn,
voru rúmlega 100 hundar með
í förinni. Og Jörgen Brönlund
kom einnig þar um borð, ásamt
Grænlendinginum Tobíasi og
Hendrik, svo að nú voru þeir
28 ungu og hraustu mennirnir,
sem leituðu að ævintýrinu í
norðri, freistuðu þess að leggja
nýtt land undir danskt vald, —
gera Danmörku stærri. Sökn-
uður og erfiði var væntanlegt
hlutskipti þeirra, en útlitið
fyrir nýstárlega lífsreynslu
bætti þeim það upp. Það féll
ekki hverjum sem var í hlut
— að sjá ókunnan og til þessa
lokaðan heim. Og hinir 28
ungu menn þóttust slíkir gæf-
unnar gullfuglar, að þeir vildu
ekki skipta á hlutverkum sín-
um við nokkra aðra menn á
jarðríki, hvað sem í boði væri.
— ¥ —
Á ÍSLANDI voru þeir síðast
í tengslum við siðmenninguna.
Þar vai hið síðasta af vistum
tekið um borð, og þar var
skipið búið undir langferðina.
íslendingar efndu til mann-
fagnaðar og tóku gestunum hið
bezta, því að nú skyldi þeim
fá að líða notalega, áður en
þeir héldu út í íshafskuldann
og snjóinn.
Erfitt var~að"*íiflííaí'íými í
skipínu fyrir allan þann út-
búnað, sem haldið hafði verið
•y* um ' ■ *' r.
upp á hafnarbakkanum, svo að
margt af því varð að skilja
eftir, meðal annars íslenzka
hesta, smíðatimbur og — fjöld-
ann allan af bjórflöskum, sem
hinum árlátu íslenzku gestgjöf-
um féllu í skaut.
Síðar fréttu leiðangursmenn,
að gjaímildi þessi hefði valdið
því, að blaðið í smábæ þessum
kom ekki út í marga daga eftir
að „Danmark“ lagði frá landi,
sökura þess að starfslið blaðs-
ins hafði lagt heldur mikið að
sér við kveðjuhátíðahöldin. —
Ritstjórinn sjálfur var . nefni-
lega jafnframt setjari, prent-
ari og eigandi blaðsins, og það
var ckýringin á því, að 100%
af starfsliðinu forfallaðist!
— * —
ÚTI Á hafinu lagðist þokan
að skipinu, þétt og þvöl, en
stöðugt var haldið norður á
bóginn. Lítil líkindi voru fyr-
ir því að hitta skip. „Danmark“
var eina skipið á þessari sigl-
ingaleið og engin áhætta að
halda áfram án hiks. Einnig
var nauðsynlegt að komast sem
lengst á sem skemmstum tíma.
Liðið var árið, og ísinn var
ekki viðráðanlegur, nema
skamman tíma í einu.
Leiðin þangað norður eftir
hafði verið löng, og „Danmark“
var hæggengt í sjó. Þetta var
eitt af gömlu íshafsseglunum
sem snéru sér öðru hverju, til
að sjá, hve langt hún væri
búin ag sigla. Þar við bættist
að langleiðina til íslands hafði
stormur, og hríð staðið svotil
beint í fang okkar.
Dag nokkurn sást. grilla í
ljósan blett í þokunni, langt
uppi yfir okkur, og sér til
mikillar gleði sáu pólfararnir
grilla í lítinn, rauðleitan hnúk;
það fannst þeim fögur sjón.
Þetta var eldfjallið Beerenberg
á smáeynni Jan Mayen, sem
þarna birtist og tjáði leiðang-
ursmönnum, hve langt (eða
öllu heldur: skammt) þeir
væru komnir.
Síðan varð ísinn á vegi okk-
ar, hin stóra eyðilega breiða
af ís á sífelldi hreyfingu, sem
mjakaðist suður með austur-
strönd Grænlands og flytur
með sér rekavið, grjót, leir,
bjarndýr og seli.
„Danmark“ leitaði uppi eina
af liinum mörgu vökum í ís-
breiðuna og renndi sér þar inn
á milli. Og þá tók við hin
glæfralega og áhættusama sigl-
ing um 50 sjómílna langa vök.
Það var sannkölluð barátta.
Slíkar vakir dragast saman og
lokast jafnvel með öllu, þann-
ig að snúa verður við og reyna
annars staðar. Þokan skall á
og r.ók burt útsýnið frá skip-
stjóranum og íslóðsinum, svo
að neyðzt var til að leggjast
við ísinn. Hin hvíta breiða
lagðist þétt að skipinu á báðar
hliðar, svo að hver og einn
varð að vera undir það búinn
að bjarga sér út á ísinn með
þá fatapinkla, sem jafnan voru
reiðubúnir, ef til slíks neyðar-
úrræðis kæmi. í tvær vikur, á
meðan þessi íssígling stóð yf-
ir, var þetta látlaus spenna,
dag og nótt.
Síðasta hindrunin að íslausu
hafnssvæði var loks yfirunnin,
og við tók grisjóttur rekís.
— ★ —
ÞEGAR til Grænlands kom,
gengu menn á land í einum
bát og helguðu það Friðrik
kóngi VIII., en síðan var siglt
áfram með ströndinni, unz
komið var i skjólsælan flóa,
þar sem hægt var að láta
skipið fyrirberast, og fékk
hann nafnið Danmerkurhöfn.
Þar var varpað akkerum.
Hún var byggt og athugunar-
stöð reist. Geymslur matfanga
og olíu voru reistar góðan
sköl frá ströndinni, til frekara
öryggis hvað sem fyrir kynni
að koma. Breitt var yfir skipið,
seglum og köðlum komið und-
an, svc að allt vaéri undirbúið
hina rammefldu vetrarstorma,
sem framundan voru.
Rannsóknarstöðin var sett
upp.
Þaðan lögðu af stað allir
stærri og smærri leiðangrar.
Vísindamennirnir hófu þegar í
stað könnun á landinu. Sumar-
ið var skammvinnt og óðar en
varði liðið hjá, svo að um var
að gera að nota tímann vel.
Geymslum var komið upp, til
hagræðis fyrir væntanlegar
ferðir næsta vor, og gerður var
út smáleiðangur með vélbát
til innfjarðanna, til að mæla
landið, draga upp kort og
kanna hin óþekktu svæði með
tilliti til veiða.
Eitt mesta aðkallandi vanda-
málið var fóðrun hundanna; að
vísu hafði skipið haft meðferð-
is mikið magn af ýmiskonar
þurrkaðri hundafæðu, en til að
ala upp væna hunda, þurfti
nýtt kjöt, og nú var einmitt
leitað eftir því.
Bátsmennirnir höfðu lánið
með sér: þeir rákust á stóran
rostungahóp, og urðu ellefu
rostungar þeim að bráð. Þetta
var kærkomin búbót og veitti
aukið öryggi — nú var fyrsta
vetrtrdvölin nokkurn veginn
trygg.
— * —
SÍÐAN skall á skammdegis-
myrkrið. í bækistöð þessari á
76. og % gráðu norðlægrar
breiddar, hófst það þann 30.
október og varaði til 13 febrú-
ar. Dagsbirtan þvarr með jöfn-
um hraða og jókst svo aftur
með jöfnum seinagangi.
Reynt var að þreyja vetrar-
nóttina á eins viðunanlegan
hátt cg kostur var. Það var
unnið, og nóg var við að vera.
Fléttaðir voru hundataumar og
útbúnír kassar með eldunar-
áhöldum, verkfærum og birgð-
um til þeirra ferða, sem fram-
undan voru. Vísindamennirnir
unnu úr því efni, sem þeir
höfðu viðað að sér um sumar-
ið, þurrkuðu jurtir, stoppuðu
fugla og meðhöndluðu skordýr
og önnur smákvikindi. Auk
þess var mikið lesið, einkum
til aukíns fróðleiks — það var
sem sagt nóg að gera til að
drepa timann.
Hin fögru, marglitu og fjöl-
breytilegu norðurljós, — kór-
ónur, geislar og ýmis önnur
form þeirra — voru fyrirbæri
og reynsla, sem erfitt er að
lýsa. Leiðangursmenn urðu
aldrei þreyttir á því að virða
fyrir sér slíka opinberun tig-
innar fegurðar.
Og þegar tungl var í fyll-
ingu var farið í göngur út á
hljóðláta, hvíta auðnina, þar
sem hátt var til lofts og vítt
til veggja — og eilíf hátíð.
■Með byssuna umöxl gat manni
fundizt maður vera einvaldur
og sterkastur allra. Það var
1 sömuleiðis undursáhiféét * “að
finna ekki lengur fyrir neinu,
sem kallazt gat fjárhagsáhyggj-
ur.
Þegar aftur tók að birta, var
sem leiðangursmenn vöknuðu
aftur til nýs lífs, enda þótt
myrkurtímabilið hefði liðið
hjá án minnstu erfiðleika. Fyr-
ir lá hin langa sleðaferð norð-
ur á bóginn, birgðaflutningar
höfðu þegar átt sér stað, og
ferðahóparnir voru valdir.
Þann 28. marz 1907 lögðu tíu
sleðamenn af stað með 80-90
hunda, til að leggja drögin að
mælingu Grænlands og afmá
seinasta hvíta blettinn af landa-
kortinu.
Þar með var tekið fyrir
hendur meginverkefni leiðang-
ursins; en auk þessarar sér-
stöðu, voru farnar margar aðr-
ar, hæði á bátum, með sleðum
og fótgangandi, til að gera
ýtarlegsr athuganir á ýmsum
smáatriðum, sem ekki hafði
unnizt tími til að rannsaka í
fyrstu ferð.
— * —
Á KORTI strandar þeirra,
sem r.ú átti að kanna, var
strandlínan sýnd með punkt-
um, sem lágu frá bækistöðvum
leiðaagursins í norðvestur til
Robert E. Pearysvírðu á Navy
Cliff. Punkatlínan gaf í skyn,
að strandlína kortins var að-
eins ágizkun, en meðal landa-
um heim allan var gert ráð
fyrir, að hún væri nokkurn
veginn eins í raunveruleikan-
um. Það kom þó brátt í ljós,
að sú ágizkun var eins fjarri
lagi og frekast gat verið.
— til norðurstandar Grænlands fyrir 55 árum varð
fræðilega árangursríkur, en kostaði þrjú mannslíf. —
Einn af þátttakendum leiðangursins, Christian Bendix
Thostrup, segir hér ferðasöguna.