Nýi tíminn - 29.03.1943, Side 4

Innlend tíðindi
Framh. af 1. síðu
fundunum var útvarpáð og var
athöfnin hin virðulegasta og há-
tíðlegasta á allan hátt. Enn hefur
ekki verið skipað í þessa nefnd.
Ekki er það sögulega rétt að
nefna þennan 100 ára atburð
endurreisn Alþingis, þótt svo
hafi ætíð verið gert. Alþingi það,
sem stofnað er með tilskipuninni
frá 8. marz 1843", er allt annað
Alþingi en það, er stofnað var á
Þingvöllum um 930. Það Alþingi
dó 1801 og gat aldrei framar
vaknað til þessa lífs. Það var þing
goðanna og stórbændanna á ís-
landi, sem þeir stofnsettu og voru
sjálfkjörnir til sem sínir eigin
fulltrúar, fulltrúar alþýðunhar á
íslandi voru þeir aðeins að því
leyti sem þeir voru að verja eig-
in hendur í viðureigninni við er-
lenda drottinvaldið. Það þing
var einræðistæki goðavaldsins,
fram á síðari hluta 13. aldar, síð-
an var það baráttutæki þess og
arftaka þess gegn síharðnandi
konungsvaldi, þar til gengið var
af því dauðu um aldamótin 1800.
En undir miðja næstu öld er
stofnsett nýtt þing með kosnum
fulltrúum, og þótt fátækri alþýðu
væri synjað um þáttöku í full-
trúakjöri, þá bar þetta nýja þing
í sér vísi þess að komast undir
áhrif fátækustu alþýðunnar í
landinu og hefur smátt og smátt
veitt henni auknar réttarbætur
og því meiri sem hún hefur lært
samstilltar á að knýja. Og þetta
þing hefur enn í sér vísi þess að
verða hjálpartæki til að koma á
sósíalisma á íslandi, svo framar-
lega að yfirstéttin kyrki það ekki
áður í greip sinni.
„Vinnan“
Alþýðusamband íslands hefur
hafið útgáfu á nýju tímariti og
heitir það Vinnan. Verður þetta
að teljast mikill viðburður í sögu
verkalýðssamtakanna á íslandi og
auka mjög áhrif þeirra, fræðslu
og menntun verkalýðsins og sam-
stillingu hans til átaka. í fyrsta
hefti tímaritsins, sem út er kom-
ið, skrifa allmargir verkamenn
og auk þess skáld og mennta-
menn, Halldór Kiljan Laxness,
Steinn Steinar og Sigurður Ein-
arsson. Heftið hefst með ýtarlegri
minningu um brautryðjendur í
íslenzkri verkalýðshreyfingu, sjó-
mannafélagið Báran í Reykjavík
og Verkamannafélag Seyðisfjarð-
ar, en þau voru fyrstu verkalýðs-
félögin á landinu. Birtir tímarit-
ið myndir af mörgum forustu-
mönnum þessara félaga.
Viðskiptasamningur
við Bandarikin
Gengið hefur verið frá samn-
ingi við Bandaríkjastjórn um
kaup á íslenzkum gærum frá
1942, og er verðið allmiklu hærra
en búizt hafði verið við, er ráð
fyrir gert að lækkun ráðgerðrar
uppbótar muni fyrir þær sakir
nema um 1 millj. og 350 þús. kr.
Þá hefur einnig tekizt samning-
ur um sölu á 1500 smálestum af
frystu kjöti fyrir 5.40 kr. kg. um
borð á íslenzkri höfn. Við það
lækkar áætluð uppbót um 2,5
millj. Þá má það teljast til kosta
þessum samningi, að í sambandi
við hann hefur blessuð stjórnin.
NÝI TÍMINN
íslenzk menning
Framh. af 1. siðu
þjóðin í heild, sem er höfuðper-
sónan í þessari sögu, sem hér er
rituð, ekki þáttasafn einstakra
einstaklinga, tímamóta og tíma-
bila. Og þó höfum við aldrei fyrr
eignazt íslandssögu, þar sem ein-
staklingarnir hafa staðið eins
skýrir fyrir hugarsjónum okkar.
Það kemur til af því, að sagan
hefur aldrei fyrr verið látin sýna
okkur einstaklinginn í jafnt ó-
rjúfandi samhengi við fortíð sína
og samtíð, sem hluta hennar og
fulltrúa. Sagnritunin er knúin
fram af brennandi þrá höfund-
arins að skilja örlög þessarar
þjóðar, skýra þau og gefa þjóð
sinni þar með í hendur lykilinn
'að því að móta framhald sögunn-
ar á sem farsælastan hátt, úr þeim
efnivið, er hún á í þeim arfi, sál-
fræðilegum, menningarlegum og
efnahagslegum, sem fortíð okkar
og forfeður og við sjálfir og sam-
tíð okkar hefur lagt okkur í
hendur.
Hingað til hefur verið litið á
sögu þjóða og sögu mannkynsins
sem nokkurskonar fornmenja-
safn einstakra liðinna atburða,
þar sem hver kynslóð bætir við
sínum munum. Því hefur sagn-
ritunin verið í því fólgin, að gera
skrá yfir þetta safn, rannsaka, ef
ástæða þótti til, hvort þessi eða
hinn atburðurinn væri rétt dag-
settur, leiðrétta það, ef þörf gerð-
ist og raða síðan við, því er síðan
hafði við bætzt. Sagan hefur ver-
ið safn sem okkur er lítið meira
viðkomandi en dýragarður í
Lundúnum eða jurtagróður í
Kína, og hverri einustu sögu
hefur lokið um það bil, sem þátt-
ur hinnar ríkjandi kynslóðar
hefst, hún þykir hinni lifandi
kynslóð of náin til þess að hana
megi rita. En þessi nýja saga er
skrifuð í fullkominni vitund þess
að þjóðin og sagan eru eitt, við
erum hluti sögunnar og sagan er
hluti af okkur, það er sagan, sem
hefur skapað okkur og það erurn
við, sem erum að skapa söguna.
Og hin liðna saga er ekki sú sama
fyrir þessa kynslóð og þá, er síð-
ast tróð helveginn, hún gengur
ekki óumbreytanleg frá kynslóð
til kynslóðar, eins og axarblað
frá víkingatímum, hún er hverri
kynslóð ný verðmæti, nýr hluti
hennar í samræmi við þá lær-
dóma, sem hún getur veitt nauð-
synlegasta á þeim tíma, hún er
það, sem stendur í nánustu sam-
bandi við úrlausnarefni hverrar
nýrrar kynslóðar, er landið bygg-
ir. Þess vegna getur þessi sagn-
okkar verið knúin til að stíga
spor til tollalækkana. Hefur það
sín áhrif á að halda verðlagi í
skefjum, þótt í smáu sé.
Verndarenglarnir
heitir ný skáldsaga eftir Jóhannes
úr Kötlum, og fjallar hún um
hernámið, er ástarsaga úr ástand-
inu. Væntanlega getur ritdómur
um bókina birzt í næsta blaði.
ritun ekki leyst næstu kynslóð
undan skyldunni að skrifa sína
sögu frá upphafi. En hún hefur
brotið þeirri sagnaritun braut-
ina, kennt komandi kynslóðum,
á hvern hátt þær eiga að skoða
sig sem lið í hinni miklu lífs-
heild, sem heitir: Saga íslend-
inga.
RADDIR
úr sveitinni
Nýja stjórnin og smjörið
Vildi ég nú minnast lítillega
á nýju ríkisstjórnina okkar. —
Menn voru hér um slóðir al-
mennt hrifnir af henni um skeið.
Hinar hjartnæmu áramótaræður
ráðherranna unnu hug og hjarta
almennings. Jafnvel Björn Ólafs-
son gat forgyllt sig svo, að menn
héldu, að hann væri endurfædd-
ur og öll einstaklingsgróðahyggja
gleymd og grafin.... Stöðva
hækkun verðlagsins! Kveða nið-
ur dýrtíðina! Hætta að flytja inn
óþarfavarning! o. s. frv., o. s. frv.
Allt átti að betrumbæta. En
hverjar hafa efndirnar orðið? Svo
aumar sem mest mátti verða.
Verðlagið stöðvaði hún með
verðhækkunarbanni ríkisstjóra
19. des, þar sem það var skýrt
fram tekið, að enga vöru mætti
selja við hærra verði en lægst var
á henni á hverjum stað 18. des.
1942 til febrúarloka 1943. F.n svo
át Björn þetta ofan í sig með
hinni frægu lögfræðiorðalopa-
teygjanleikatilkynningu sinni. —
Hvort honum hefur nokkuð orð-
ið óglatt af því, höfum við því
miður engar spurnir af haft....
En víst er um það, sumir eru nú
farnir að efast um, að hann sé
endurfæddur í betri mynd.
En smjörfarganið hefur þó lík-
lega farið alveg með hið góða álit
margra bænda á nýju stjórninni.
Smjörreglugerðin, sem birtist í
útvarpinu fyrir nokkrum dögum,
er sígildur vitnisburður um vott-
orðafargan og skriffinnsku þá,
sem er að verða að þjóðarplágu
og nýja stjórnin virðist ekki hafa
farið varhluta af. Framleiðslu á
einu kílói af smjöri, sem við
roggum með í kaupstaðinn, með
bljúgri von um opinbera „öl-
musu“, þarf hreppstjóri að vott-
festa, og hann þarf að gefa út
skýrslu um það, hvað við kunn-
um nú að hafa margar kýr og
margt heimilisfólk. Með þessari
smjörreglugerð hefur stjórnin
orðið að almennu athlægi. Menn
hafa spurt sem svo: Er hin nýja
stjórn bandittar eða fífl, eða geta
skynsamir og menntaðir menn
virkilega samið annað eins við-
undur og téða reglugerð, sem
þeir sjálfir hljóta að sjá að verð-
ur margbrotin. íslenzkir bænd-
ur, sem framleiða smjör venju-
lega í mjög smáum stíl, — því
þar sem framleiðslan er mest,
eru nú komin smjörsamlög eða
mjólkurbú — geta ekki farið með
hvert kíló til hreppstjóra og feng-
ið hjá honum framleiðsluvottorð
og síðan í kaupstaðinn og skrifað
þar nafn sitt í þá helgu bók, sem
þar liggur frammi hjá hinum
löggilta smjörsala. Bændur verða
að sæta ferðum, svo sem áætlun-
arferðum bifreiða, til að koma
smjöri sínu á markað. . . . í sam-
bandi við þessa smjörreglugerð
hlýtur að lokum að rísa sú spurn-
ing, hvort ríkisstjórnin hafi ekki
sett allar þessar margbrotnu regl-
ur til þess að hafa af sem flestum
þessa uppbótarkreistu, sem slett
er í okkur eins og skyrlapi í
rakka, eftir að búið er að svifta
okkur hinum frjálsa markaði.
Með þessari smjörherferð sinni
hefur stjórnin ráðizt á garðinn,
þai sem hann er lægstur; á
dreifða og samtakalausa bændur.
Karlmannleg er nú byrjunin við
það að kveða niður dýrtíðar-
drauginn!!
BÓKARFREGN
Sigurður Heiðdal: Svartir
dagar. Frásögn af Innsta
ráðinu.
Þeta er engin venjuleg skáld-
saga. Hún gerist í Reykjavík á
árunum næstu eftir að yfirstand-
andi heimsstyrjöld lýkur og er
endurminningar eins þeirra stór-
laxa, sem sjá nauðsyn þess að
taka allt ráð þjóðarinnar í sínar
hendur í hinni væntanlegu
kreppu. Ástandið er ófagurt og
stjórnarráðstafanirnar sízt feg-
urri. Innsta ráðið, ráð 21 auðug-
ustu manna landsins, heldur
enga fundargerðabók, en ræður
öllu, ræður hverjir boðnir eru
fram til þingsetu, hver verður
biskup, að maður nú ekki tali
um ráðherra og bankastjóra. Það
segir fyrir um, um hvað stjórn-
málablöðin eiga að rífast, til að
opinbera þjóðinni, að lýðræði er
ríkjandi í landinu. Það eykur
lögregluna, fær sér vopn og beit-
ir þeim, þegar á þarf að halda.
Bókin er vel þess verð, að hún
sé lesin, stíllinn er fjörugur og
ímyndunaraflið auðugt. Sagan
er sýnishorn af því, hvernig
frjálslyndur borgari skilur snör-
una, sem auðmannastéttirnar
flétta að eigin hálsi og hlýtur að
reyrast æ fastar og fastar, þar til
fullkominni kyrkingu veldur.
Hins er ekki að dyljast, að skiln-
ingurinn á hlutverki verkalýðs-
ins í hruni auðvaldanna virðist
allmiklu takmarkaðri, í raun og
veru er hann alls ómegnugur að
öðru en því að svara ógnum með
ógnum, en valdasteypa auðjöfr-
anna er einstaklingsframtak
þeirra eigin afsprengis. Sagan
gefur fyrirheit um framhald, en
virðist því skilyrði háð, að þjóð-
félagsþróunin taki þau skref, að
vænta megi þeirra atburða, sem
ættu skilið heitið: „Bjartir dag-
,,V É R B R 0 S U M“
STÓRMERKILEG ÖLMUSA
„En það er stærsta og dýrasta
ölmusa, sem þjóðfélagið hefur
ennþá veitt, að leyfa kommún-
istaflokki tilverurétt í þessu
landi, í stað þess að leysa liann
upp með lögum.“
(Sigurður á Laugabóli í Mbl. 18. marz).
Jóhannes úr Kötlum.
ÞEGAR TÍMAR LÍÐA verð-
ur hernám íslands og dvöl hins
fjölmenna setuliðs i landinu tal-
inn einn merkasti atburður i
sögu þess. Þessi stórviðburður
verður skráður i sögunni, sem
einhver örlagarikasti atburður-
inn fyrir þjóðma á siðari öldum.
Hann mun verða ótœmandi efni
fyrir söguritara og sigilt yrkisefni
islenzkra skálda og rithöfunda.
Menning íslands og framtið þess
byggist ekki sizt á verkum skálda
og listamanna, sem þjóðin á og
kemur til með að eiga. Afstaða
þeirra til þess viðhorfs, sem skaþ-
aðist i landinu við liernám þess,
verður einn snarasti þátturinn i
samheldni þjóðarinnar um hin
andlegu og 'sögulegu verðmæti
sin.
Nú er fyrsta liernámssagan
komin út, VERNDARENGL-
ARNIR eftir Jóhannes úr Kötl-
um, Ijóðskáldið, sem hefur dreg-
ig sig út úr skarkala fjölbýlisms
og skrifar ósnortið af lionum um
áhrif þessa sögurika timabils,
eins og þau mœta þvi.
Sumum kann að þykja skáldið
á köflum ósanngjarnt, en um allt
er deilt — og um samúð og þjóð-
artilfmningu skáldsins efast eng-
inn eftir lestur þessarar bókar
um liernám liins ósnortna litla
eylands i norðurliöfum, ósnortna
af vígvélum ogstyrjaldarhug —
og kynningu heimilanna, sem
það land byggir, af brúnklœdd-
um þúsundwn manna, sem tala
framandi tungur. VERNDAR-
ENGLARNIR eru fyrsta her-
námsskáldsagan — og siðar verð-
ur hún notuð sem heimild um
viðhorf islenzku þjóðarinnar og
hugsunarhátt á hernáms- og setu-
liðsárunum 1940—1943.
Útg.
Svartir dagar
eftir SIG. HEIÐDAL
er geypilega spennandi skáld-
saga, sem gerist árið 1967 og
lýsir meðal annars stjórn-
málalífinu, þar sem allt er
komið í- hendur ábyrgðar-
lausra glæframanna.