Prentarinn - 01.12.1950, Side 6

er komin fram á fyrsta þriðjungi nítjándu aldar.
Það er fyrst og fremst titlaletur, og sem meginmáls-
letur er það einungis nothæft á stutta kafla, með
því að það er ekki auðlæsilegt sakir ófullnægjandi
greiningar fyrir ómissandi rákirnar og vegna of jafns
styrkleika dráttanna. Þetta getur valdið sannarlegri
kvöl á heilum bókum, sem dæmi sanna. Einfaldleiki
bergleturs er óverulegur; hann hæfir óþroskaðri
eftirtektargáfu stöfunarbarns, sem verður að lesa
staf fyrir staf og réttilegir bókstafir prentleturs virð-
ast fyrir óvönum jafn-ógreiðlegir sem skólarithönd
tólf ára barns.
Það er alls ekki nein tilviljun, að svo margir
hinna yngri meðal áhangenda eðlilegu prentlistar-
innar vita að eins lítið eða ekkert um hina betri
mótun bergleturs, svo sem „Sans Serif“ Erics Gii.ls,
„Mctroline" W. H. Dwiggins. Þau birta sannan stil
nútímans og eru hátt upp hafin yfir aumlega flat-
neskju myndunar hinna algengu bergletra (sbr.
„Accidens Grotesk", „Mono-Grotesk 215“).
Læsilegustu letrin og jafnframt þau beztu letur,
sem vér höfum til umráða, eru hin forngildu (t. d.
„Bembo", „Garamond", „Ehrhardt", „Van Dyck“,
„Caslon", „Bell“, „Baskerville", „Walbaum"), sem
og hin nýjari letur, er litlu munar á frá þessum
(„Perpetua", „Lutetia", „Romulus“ og einstök önn-
ur). Það er öllu fremur að þakka tuttugu og fimm
ára starfi Stanleys Morisons við framtakssama setn-
ingarvélasmiðju á Englandi, að hvorar tveggja teg-
undirnar eru nú til umráða í svo ríkulegum mæli.
Endurbæturnar á forngildu letrunum höfðu í för
með sér endurnýjun prentlistarinnar öllu fólki til
'handa, er var að minnsta kosti jafn-mikils virði sem
þrifnaðaraðgerðir nýju prentlistarinnar Þjóðverjum
til handa.
Tæknileg undirstöðuatriði vélsetningar höfðu þó
ekki hin minnstu áhrif á myndunaraðferðir prent-
listarinnar. 1 vélsetningu er líkt eftir handsetn-
ingu — því fullkomlegar, því betra; ef farið
væri í því eftir öðru en hinu sjálega, sem sé
tæknilega æskilegri eðlileikastefnu, þá myndi það
nálgast óhæfa — sjálega gallaða — sambreyzkju-
myndunarhætti ritvéla. Vélsetning er hvorki ódýr-
ari né fegurri en handsetning, þótt hún gæti
meira að segja jafnan sýnt óskemmdar bókstafa-
myndir; hún er stirðari í vöfum, en alls ekki auð-
v'eldari í meðferð, heldur að eins hagfærilegri, og
á engan hátt í færum til að breyta verulega svip
stílletrunar með eiginni „vélgengri" reglufestu, því
að góður vélsetjari keppir alveg eins og góður
handsetjari að sjálegri fullkomnun. Henni hafði
verið náð kring um sextándu öld, og fram úr því
hefir ekki orðið farið. Auk þessa hefir „óþjálni"
tiltekinna setningarvélakerfa valdið slæmum bók-
stafamyndunum, sem mæða viðkvæm augu við
lestur, en handsetningarletur geta hins vegar sakir
ótakmarkað margvíslegrar bókstafsbreiddar rúmað
jafnvel hin minnstu sjáleg viðbrigði. Þetta er miklu
merkilegra en svo, að ekki-sérfræðingur fái skil-
ið. Gagnstætt bókum hafa auglýsingaprentgripir
eiginlega fyrst á síðari tímum komizt til þroska.
Þeir eru skilgetin afkvæmi iðnaðaraldar. Þar eð fyrst
af öllu er krafizt nýjabrums og óvænis af auglýsinga-
prentgripum, var gripið til nýju prentlistarinnar
um tíma, með því að hún bauð þá fram nýja
tjáningarhætti, þ. e. a. s.: svo lengi sem hún var enn
þá „ný“, en þegar meinlætakennt strangar myndanir
hennar voru nægilega kunnar orðnar, fóru menn
undir eins að leita uppi aðra nýja tjáningarhætti, sem
alveg eðlilega var þá með köflum leitað í alls endis
þverlegri andstæðu við hina hreinlátlegu myndun,
sem sé í skrautlega búinni stílletrun. Þess konar
getur svo sem haft áhrif sem eitthvað nýtt og hress-
andi, líkt og blóm í urð. Vissulega myndi það vera
að missýnast að sjá „nýtízka myndun" í skrautbú-
inni stilletrun, sem annars er að eins með undan-
tekningum heppileg; hún er líka einungis einstök
nýtízk myndun. Mönnum fatast einhvern veginn
að ákveða réttilega merking orðsins „nýtízkur".
Það merkir ekki eitthvað „furðulegt" eða „nýtt“,
heldur einungis, að hlutur er kominn fram nú
á dögum, en ekki fyrir tuttugu eða hundrað ár-
um, og er nú svo úr garði gerður, hvort sem hann
er merkilegur eða marklaus.
Með því að ekkert „nýtt“ getur jafnan haldið
áfram að vera nýtt, mun svipur prentlistarinnar
einnig breytast framvegis, ef til vill unz samkeppni-
streita vorra tíma víkur fyrir hreinni þurftarfram-
leiðslu. Þeir, sern nú á dögum kæra sig ekki um
viðbrigðatilþrif og reyna að halda sér við umbúðar-
lausar tilkynningar á líkan hátt, sem hreinlát eðli-
lega prentlistin leitaðist við, munu verða að sanna
nokkuð annað, um leið og þeir verða að láta að
óskum viðskiptavina sinna, ekki allt jafnt ósann-
gjörnum.
Ollu fremur myndi það verða árangurslaust að
ætla að halda ævinnlega uppi skyndimynd af hrein-
gerningarstandi í stílletrun eins og því, sem prent-
list Þjóðverja hafði í frammi um árið 1930.
Varanlegur árangur, er hin síðari þróun prent-
listarinnar hefir látið oss í té, er mjórra sátur, veru-
lega betra setningarlag, fegurri letur og endurbætur
38 PRENTARINN