Nýi tíminn - 27.03.1958, Blaðsíða 8

fesMulöi 01

;$£
:u.
isíSmaiesÉ^ •—<* es' -l
\3
NÝI TÍMINN — Fimmtudagnr 27. marz 1958
Haraldur Jóhannss on, hagfræðingur:
Reykjavík mun vera búih
■ nútímaþæginúirm í ríkari mæli
en flestar aðrar borgir. Reyk-
, ' vikingum getur Jrcss vegna
hætt ti! að gleyma staðsetn-
ingu borgar sinnar á jarð-
kringlunni og þeim skilyrðum,
sem staðnættir setja íslenzku
þjóðlífi.
u.,,. .Íí^and - er lítið, hrjóstragt,
íjöllótt, norðiægt land. Gróð-
ur landsins cr fábrotinn. Korn-
jurtir vaxa ongar íil nytja. í
jörðu finnast livorki málmar
né kol né nær nokkur önnur
vexðmæt efni. Auðæfi landsins
' eru fólgin í íiskimiðunum
kringum landið og í gnægð
orku falLvatna og jarðhita.
Þjóðin, þær 160 þúsuBdir
manna, sem byggja landið hafa
aðeins nolið stjórnmáialegs og
atvinnuiegs sjálfsforræðis í
nokkra áratugi, Lengst af sögu
sinnar hefur landið verið af-
skekkt. Straumar í menningu
umheimsins bárust seint til
íandsins og nýbreytni i at-
vinnuháttum sjaidnast. At-
vinnulegar miðaldir riktu í
iandinu fram á 20 öld. Lands-
menn stunduðu . búskap og sjó-
róðra á sama hátt og for-
feður þeirra höfðu gcrt a!It frá
iandnámsöld. i lok aldar
voru Iríbýli landsmanna. lítt
frábrugðin því sem hús Iand-
námsmanna höfðu verið og
stóðu þeim jafnvel að baki. Um
aldamótin 1900 höfðu fyrstu
þilskipin fyrir skömmu vcrið
keiTst tií landsins, Enginn vísir
að i&unenniugu hafði myndazt
í landini .
Nóttúra íslands og saga hafa
þannig sett íslenzku atvinnulífi
þröngar skorður. Landbúnaður
miðast nær einvörðungu við
kvikfjárrækt. Engin skilyrði
eru tíl námugraftar. Léttur iðn-
aður hefur aðeins náð fótfestu.
Þjóðin hefur ekki átt kost á
að beizla vatnsorkuna til stór
tilvera liemíar.
Sökum þess að þjóðarbúið hvíl-
ir á útflutn. atvinnuvegunum,
er velferð annarra atvinnuvega
lieint eða óbeint komin undir
viðgangi þerra. En það er ekki
einungis á 20, öidinni, sem ut-
anríkisverzlimin hefur ráðið
mestu um hag landsins. A!lt
frá lokum þjóðveldisins hafa
breytingar í utanríkisverzlun-
inni sett svipmót ó alit at-
vinnulíf landsins.
Á ofanverðri 13. öid komst
Noregsverzlunin j hendur
Hansakaupmanna og þá um
leið íslandsverzlunin. Um líkt
leyti óx mjög markaður fyrir
skreið, meðal annars vegna
aukinnar verzlunar við þau
landsvæði, sem nú eru Austur-
Þýzkaland og Pólland, en
markaður fyrir vaðmói dróst
saman, encla var þá orðið völ
betri ullardúka frá öðrum iönd-
um. Skreið var þá söluvænleg-
asta vara íslendinga. Fiskveið-
ar jukust mjög og tilfærsla
varð í byggð landsins.
Á sextándu. öid féll skj-ciðar-
vcrð i hlutfalli við annað verð-
lag. Til þess lágu tvennar or-
sakir. í íyi-sta lagi var þá far-
ið að smíða betri skip en áður
hafði verið gert og fundust þá
ný fiskimið við Ameríku. f
öðru lagi féll niður föstuhald
eftir siðaskiptin í Norður-Ev-
rópu. Þetta. verðfall skreiðar
olli ekki siður en einokunar-
varzl. Dana og versnandi veð-
urfár fátækt fslands á 17. og
18. öld’’
Hinn öri vöxtur sjávarút-
vegsins írá miðri-19. öld hefur
fremur orsakazt af nýrri tækni
við fiskveiðar og .fiskverkun
heldur en af markaðsbrej’ting-
um, þótt þær hafi einnig lagt
sitt af mörkum.l) Þessi vöxtur
sjávarútvegsius hefur leitt til
þess, að útflutningur hefur
margfaldazt að verðmæti og
Þegar haft er í huga gildi
sjávarútvegsins fyrir allt at-
vinnulíf landsins, verður það
að heita íurðulegt, hve þeim
meginþáttum, sem afkoma
sjávarútvegsins er komin und-
ir, hefur verið 'lítill gaumur
gefinn.2) En tveir hinna
þriggja þátta tekjuliliðar sjáv-
■arútvegsins eru ekki á ^y^ldi .
landsmanna sjálíra, aflabrögð
og verðlag sjávarvara á erlend-
um markaði.
Um athugun þeirra er þetta
að segja: Enn hefur ekki verið
safnað skýrslum nema fyrir
nokkur ár um meðalafla báta í
róðri og engar áreiðanlegar
skýrslur eru til um afla tog-
ara á togdag (en samning
2) Þannig hefur ekki nógsam-
lega verið vakin athygli á, að
stöðugt innlent verðlag tryggir
ekki, að fast gengi geti til
lengdar skapað sjávarútvegin-
um viðunandi rekstrargrund-
völl, nema sjóðir lians séu því
stærri. Skilyrði þess að fast
gengi geti til lengdar búið
sjávarútvegnum viðunandi af-
komu er, að laun breytist í
samræmi við þjóðarframleiðsl-
una, (eða jafnvel í samræmi
við afrakstur sjávarútvegsins).
— Það vekur þess vegna
furðu, hve skjótir menn, sem
ættu að vita betur, eru til að
ráðleggja gengisfellingu eða
annan uppskurð á þjóðarbú-
inu áður en sjúkdómsgreiningu
er lokið.
slíkra skýrslna er vandkvæð-
um bundin).
Um verðlag sjávarvara á er-
lendum markaði og viðskipta-
kjör eru til góðar heimildir,
sem Hagstofa íslands hefur
tekið saman.3) Svipuðu máli
gegnir um rannsókn útgjalda-
hliðar útvegsins og íekjuhlið-
gýnnar. Um útgerðarkostnað
síðustu ára eru til allmikil
gögn, en mikið vantar á, að
þau séu eins traust og ítarleg
og þörf krefur. Þá hafa áhrif
breytinga á hag útvegsins á
hagkerfi landsins ekki verið
athuguð til neinnar hlítar.
III.
í grein þessari er þó ekki
rætt um einn eða íleiri þeirroi
þátta, sem ráða afkomu út-
flutningsatvinnuveganna, held-
ui- er fjallað um vöxt utanrik-
isverzlunnrinnar 1914—1956,
þegar tekið befur verið tiliit til
3) Sennilega er erfiðara að
hagnýta framfarir siðustu ára
í tækni við fiskveiðar en við
verksmðjuiðnað. Efnahagslegar
afleiðingar tækniframfara er
lækkaður framleiðslukostnaður
á einingu og þá sennilega um
leið lækkað söluverð. Skilyrði
þess, að verðhluföll snúist ekki
sjávarvörum í óhag, er að verð
sjávarvara falli ekki fyrir á-
hrif frá öðru vöruverði nema
tilsvarandi aukning framleiðni
verði við fiskveiðar og i fisk-
iðnaði.
fólksfjölgunar og verðlags-
breytingar.
í skýrslum Hagstofu íslari'ds
eru fyrir þetta tímábil birtar
tölur um verðrnæti útflutnings
og innflutnings, vísitölur yfir
verðlag útflutnings og inn-
flutnings og tölur um mann-
í'jölda. Úr .heimiklum Jiessum
hefur verið unnið, eins og sýnt
er í töflum I—IV, eða á þenn-
an hátt:
Dálkur 1: Verðmæti útflutn-
- ings og innflutnings á verð-
lagi hvers árs.
Dálkur 2: Visitölur verðlags
innflutnings. Á þessu tíma-
bili hafa verið notaðar tvær
vísitölur sú fyrr: nær 1914
—1938 en síðari 1935*—1956.
Dálkur 3: Verðnræti útflutnings
og innflutnings dcilt með
vísitölu verðlágs innflutn-
flutnir.gs, þ. e. verðmæti út-
flutnings og innílutnings
hvevs^’afs^^errðl'agi ársins
1914 í töílum I og III og á
v.erðlagi ársir.s 1935 í töfl-
um II og IV.
Dálkur 4: Manníjöldaskýrslur.
Miðað er við mannfjölda 1.
desember ár hvert.
Dálkur 5: Verðmæti útflutnings
eða innflutnings á verðlagi
ársins 1914 eða 1935 deilt
með mannfjölda hvers árs,
þ. e. verðgildi útílutnings
og innflutnings á mann á
vérðlagi ársins 3 914 í töfl-
um I og III og á verðlagi
ársins 1935 i töflum II og
IV.
Dólkur 6: Visitala yfir verð-
mæti útflutníngs og inn-
flutnings. í töflum I og III
er 1914 grunnár, en í töfl-
um II og IV er 1935 grunn-
ár.
Dálkur 7: Breytingar á vísitölu
verðmætis útflutnings og
innflutnings á mann í stig-
um ár hvert.
Dálkur 8: Stigbreytingar vísi-
tölu útflutnings og inn-
flutnings ó mann sem
hundraðshluti af stigafjölda
fyrra árs.
Eramha’d á 11 síðu
TAFLA I — VERÐGILDI CXFLLTNINGSINS 1914—1938
d ^
V ^
W fT*
& bn £
cö £ z
•"tn >iO tZj
03 f-< rj
> > £
^ rH w
2 ‘
bo £
*P £ So •
o 3á Ö ■ *§
> ^ > A
f-4
2
•O
o-i
s
c3
2
*5i)
>o
SH
O
>
C
c
ci
£
‘Ctí
d
OJ
2
04
’£ í?
Tj*
rH
05
O
o
o
>
'CÍ
kó
>
Uj
>
tH
05
^ O
c S
ci ,,
s II
>>
C)
o
C3 V
§
.W>
ic .
O)
£
txO

iðju. Eini stóratvinnuvegurinn í landinu og eini atvinnuveg- iunílutnmgur þá jafnframt. Og sá vöxtur innflutningsins hef- (1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8)
urinn, sem íyrst og frernst er ur síðan orðið lyftistöng állra 1914 20.830' 100 20.830 88.076 236 ' 100
stundaður tii útflutnings, er annarra frainfara •' landinu. 1915 39.633 141 28.100 89.059 315 133 -f 33,4 + 33.4
sjóvarútvegur. 1916 40.107 184 21.790 90.889 239 101 H 32,0 24,0
Flest allt það, sem nútíma- 1) í Verzjunarskýrslum ís- 1917 29,715 286 10.380 91.840 113 48,8 -b 53,6 4- 52,9
siðmenning hvílir á verður að lands fyrir árið 1910, útgefnar 1918 36.920 373 9.890 92.791 106 45 -h 2.7' 4- 5.6
fjytja inn í landið. Og. fyrir 1912 segir: „Þyngdin á útflijtta 1919- 75.014 348 21.550 93.742 229 97 H 52,1 + 115.5
það verður að greiða með er- fiskinum hefur áttfaldast frá 1920 60.512 453 13.350 94.690 140 60.6 H 37.6 4- 38,7
Iendum gjaldeyri. Skilyrði því 1840, sé árið 1911 haft til 1921 47.504 270 17.590 95.180 184 78 4- 18,5 + 31.0
þess, að siðmenningarlífi verði samanburðar; hún hefur sjö- 1922 50.599 226 22.380 96.386 232 98 4- 20.1 + 25,7
lifað á íslandi eru þannig þau, íaldast frá því 1849, og ferfald- 1923 58.005 242 23.960 97.704 245 103,7 -f 5.5 + 15.6
að afrakstur útfiutningsatvinnu- ast frá því 1881—’85. Önnur 1924 86.310 246 35.080 98.483 356 151 4- 46.9 + 45.2
veganna nægi til þess að greiða eins framför og verið hefur 1925 78.640 211 37.270 100.117 372 157 •r 6.8 + 4.5
fyrir allt það, sem þarf tii að 1908—1911, mun vera sjaldgæf 1926 53.070 175 30.320 101.730 298 126 4- 31,4 4- 19,9
skapa landsmönnum jafn góð annars staðar, og kemur af því, 1927 63.153 165 38.270 103.327 370 157 4- 30.6 + 24.3
skiiyrði og nágrannaþjóðirnar að iandsmenn hafa dregið að 1928 80.006 154 51.950 104.812 495 210 4- 53,0 + 33.8
búa við, og hítl sem þarf til að sér r.okkur 'botnvörpuskip. 1929 74.196 149 49.790 106.360 468 198 4- 11.7 4- 5.6
leggja grunn að áframhaldandi Hat'i dugnaðarmenn færi á að 1230 60.096 135 44.510 108.629 409 173 4- 24.7' 4- 12,5
vexti íslenzkrar Jijóðarfram- fá marga af þeirii, og geti það 1831 48.009 119 40.340 109.844 367 155 . ' ,4- 1,7.9 4- 10.3
leiðslu. En versni lifskjör fyrir þessum viðvarandi pen- 1932 47.785 115 41.550 111.555 372 158,5 + 2.2 + 1.4
manna hérlendis um leið og ingaskorti, sem hér er, þá er 1933 51.833 109 47.550 113.366 419 177 + 19.8 + 12.6
þau batna í nágrannalöndun- ékki gott að segja, hve mörg- 1934 47.854 106 45.140 114.743 393 166 4- 11,0 4- 6.2
um, er hætt við, að fólksflutn- um milljónum punda víð eig- 1935 47.772 107 44.640 115.870 385 163 + 3.4 4- 2.0
ingar heíjist úr landinu. um eftir að bæta yið útflutn- 1936 49.642 109 45.540 116.880 389 165 + .1.8 + 1.1
Útílutningsalvinnuvegirnif inginn af íiski“. 1937 58.988 121 48.750 117.692 414 175 + 10.4 + 6.3
eru þees vegna undrstaða sið- menningar þjóðarinnar, ef ekki 1938 58.607 116 50.520 118.888 424 180 + 4.-6 "f 2.6