Bændablaðið - 30.08.1995, Síða 5

Miðvikudagur 30. ágúst 1995
Bœndablaðið
5
Stórfelldur og samfelldur sölu-
samdráttur á kindakjöti hefur leitt
til gífurlega hraðfara samdráttar í
sauðfjárframleiðslunni hér á landi
á síðustu árum. í umræðu um
ástæður þessa mikla samdráttar
verður oft vart þeirra fullyrðingar
að þetta megi skýra að verulegum
hluta með stóraukinni heima-
slátrun og sölu slíkra afurða á
"svörtum markaði". Ef rétt er þá
eru sauðfjárframleiðendur á þenn-
an hátt að grafa eigin gröf.
Heimild tölvunefndar
Til að gera tilraun til að sann-
reyna fullyrðingar um mikla
heimaslátrun fékk Framleiðsluráð
landbúnaðarins síðastliðinn vetur
heimild tölvunefndar til að sam-
vinna upplýsingar um ásetning
sauðfjár og framleiðslu á ein-
stökum jörðum. Hér á eftir verður
reynt í stuttu máli að gera grein
fyrir þeim niðurstöðum sem þar
komu fram.
Hafi orðið stórfelld aukning í
heimaslátrun má gera tilraun til að
meta slíkt með að skoða þróun
kindakjötsframleiðslunnar í land-
inu öllu á síðustu árum. Þegar tölur
um fjölda slátraðra dilka og ásetts
fjár eru skoðaðar síðustu tíu ár þá
sést þar aðeins jöfn aukning í
fjölda dilka sem koma í sláturhús
eftir hverja ásetta kind. Þær tölur
gefa því alls ekki til kynna að um
nokkra stórfellda aukningu geti
hafa verið að ræða í dilkafjölda
sem ekki skilar sér í sláturhús.
Þegar farið er að skoða upp-
lýsingar fyrir einstaka fram-
leiðendur þá er nokkuð auðvelt að
greina örfáa hópa gagnvart
hugsanlegri heimaslátrun.
Fjárfjöldi utan lögbýla
dregst saman
Fjárfjöldi utan lögbýla verður
minni með hverju ári. Haustið
1993 var ásett fé utan lögbýla
innan við 4000 kindur á landinu
öllu. Nokkur hluti þeirra fram-
leiðslu skilar sér á hverju hausti í
afurðastöð. Ef afkastageta þess fjár
er metin að hámarki þá er fram-
leiðslugeta hjá þessu fé sem ekki
kemur í afurðastöð að hámarki 40-
50 tonn. Það þekkja hins vegar
allir að talsverður hluti af þessum
framleiðendum hefur alla tíð
annast slátrun á sínu fé og þetta fé
því aldrei komið fram í sláturtölum
frá afurðastöðvunum. Hér er því
ekki um mikla framleiðslu að
ræða, framleiðslu sem ekki gefur
svigrúm fyrir aukningu í heima-
slátrun en þvert á móti er að
dragast saman með hverju ári.
Áðurgreindur tölulegur saman-
burður gerir einnig auðvelt að
greina þau lögbýli sem eru með
sauðfjárhald en skiluðu engu fé í
afurðastöð haustið 1994. Hér er
orðið um allverulegan fjölda jarða
að ræða á landinu öllu. Nær
undantekningarlaust er hér hins
vegar um mjög litlar jarðir að
ræða, í yfirgnæfandi meirihluta
jarðir sem telja öðrum hvorum
megin við tíu kindur. Fram-
leiðslugetu hjá þessum fjárstofni
má á landsvísu meta 90-100 tonn
af dilkakjöti haustið 1994. Vegna
lítils bústofns verður tæpast ætlað
annað en meginhluti þeirra fram-
leiðslu sem þama fellur til fari til
heimanota en geti ekki verið upp-
spretta að miklum markaði. Þegar
þessi hópur jarða er skoðaður nán-
ar er allstór hópur hans annað
hvort jarðir þaðan sem fram-
leiðsluréttur var seldur í upp-
kaupunum haustið 1991 og 1992
eða bú í mjólkurframleiðslu sem á
síðustu árum hafa skipt á
framleiðslurétti til sauðfjárfram-
leiðslu fyrir mjólkurrétt. Þess
vegna hefur hluti af framleiðslu
þessara jarða farið um afurðastöð
fyrir fáum árum.
Samanburður á
dilkafjölda og fjölda
ásetts fjár
Til að meta umfang mögulegr-
ar heimaslátrunar dilka hjá fram-
leiðendum sem hafa skráðar fram-
leiðsluheimildir og voru með
slátrun í afurðastöð haustið 1994
var gerður samanburður á dilka-
fjölda sem kom þar til slátrunar og
fjölda ásetts fjár. Ætla verður að
þeir sem standa í slíkri "meintri
heimaslátrun" geri það í þeim mæli
að slíkt komi fram í fjölda lamba
sem til slátrunar koma. Slík
skoðun leiddi ekki í ljós stóran hóp
framleiðenda sem líklegur væri til
að stunda þannig framleiðslu.
Mikill meirihluti þeirra jarða sem
þannig komu fram voru jarðir þar
sem ástæður fyrir óeðlilega fáum
dilkum í sláturhús voru þekktar,
t.d. búrekstur á fleiri jörðum og
sambland bústofns og framleiðslu
af þeim sökum, líffjársala eða
þekkt áföll. Þau bú sem þama er að
finna að auki eru yfirleitt þekkt í
hliðstæðum samanburði á eldri
upplýsingum. í sumum tilvikum er
þekkt að um er að ræða jarðir þar
sem afurðasemi er ekki meiri en
tölumar sýna.
Fáar jaróir með litla
framleiðslumöguleika
Ef um heimaslátmn er að ræða
í öðmm tilvikum benda tölur til að
um hana hafi verið að ræða um
nokkurt árabil en sé ekki nýlega
tilkomin á viðkomandi býlum.
Hins vegar er ástæða til að leggja á
það áherslu að hér er um fáar jarðir
að ræða og enga umtalsverða
framleiðslumöguleika. Þessar
jarðir er hins vegar yfirleitt að
finna nokkuð staðbundið á
blönduðum framleiðslusvæðum og
yfirleitt í nálægð þéttbýlisstaða. I
heilum hémðum verður ekki fund-
in ein einasta jörð þar sem slíkir
"framleiðslumöguleikar" verða
greindir. Mér þykir það um-
hugsunarefni hvort líkur séu til að
um mikla heimaslátmn dilka geti
verið að ræða í sveitum þar sem
inn á umsýslu vora lögð nokkur
tonn af dilkakjöti frá hverju lög-
býli haustið 1994 en slík er staðan
í mjög mörgum sveitum.
Það sem að framan er rakið
bendir því eindregið til að ákaflega
erfitt sé að finna fyrir því tölulega
staðfestingu að nokkur umtalsverð
aukning hafi orðið á allra síðustu
ámm á því magni dilkakjöts sem
ekki skilar sér í afurðastöð.
Annar þáttur kindakjötsfram-
leiðslunnar er kjöt af fullorðnu fé.
Magn þess á að vera mögulegt að
áætla af nokkurri nákvæmni á
gmndvelli ásetningstalna. Þegar
þær tölur em skoðaðar þá er full-
ljóst að umtalsvert magn af því
kjöti sem hlýtur að falla til af full-
Miklar vangaveltur hafa orðið
meðal mjólkurframleiðenda um
lausnir á þeim vanda sem nú
steðjar að þeim í kjölfar inn-
flutningsbanns á kæliefnið
FREON R-12.
Ég mun hér ekki rekja forsögu
þess að þetta bann kom til fram-
kvæmda l.janúar 1995, heldur vil
ég í örstuttu máli sem óháður aðili
með sérþekkingu á mjalta- og
kælibúnaði við mjólkurframleiðslu
benda bændum á valkosti í þeim
efnum.
Þrjár leiðir
Um er að ræða 3 leiðir, misdýrar
og að sama skapi misjafnlega
ömggar.
Fyrst ber þó að gæta að aldri
tanksins, gerð, viðhaldssögu
hans, núverandi ástandi og útliti
kæli- og rafbúnaðar.
Tvennt skal hafa í huga við
ákvörðun um bestu leiðina fyrir
hvem og einn.
í fyrsta lagi að fram til ársins
1984 vom allir tankar af gerðinni
Wedholmes framleiddir með veik-
leika í kælikerfi sem gerir það að
verkum að algjör fásinna er að
breyta þeim með miklum til-
kostnaði, slíkt er álíka líklegt til
ávinnings og lottómiði. Um Wed-
holmes tanka framleidda eftir 1984
gegnir allt öðm máli.
í öðm lagi hafa tankar af
gerðinni Mueller (USA) fram til
ársins 1983 þann veikleika að
rafkerfi þeirra var ákaflega lélegt
og stóðst ekki íslenskar kröfur og
aðstæður og krefst endumýjunar ef
nota á tankinn áffam. Hafið þetta
hugfast áður en ákvörðun er tekin.
Þetta em þær tvær tegundir
tanka sem em nær alsráðandi á
landinu fram til dagsins í dag.
Örstutt um þau efni sem í boði
em í stað R-12. R-401aógR401
b em bráðabirgðaefni sem líka
lenda á bannlista, þau em blöndur
þriggja efna sem hafa misjafnt
flæði sem þýðir að ef kerfið fer að
leka veit enginn hvort rétt hlutfall
blöndunar er eftir á kerfinu sem
aftur þýðir að tæma þarf kerfið og
skipta algjörlega um efnið. Þetta er
mikill ókostur.
R-134a er það efni sem verður
langlífast þeirra efna sem enn em
komin á markaðinn en vegna þess
að kælivélar fyrir það efni ganga á
loftfælinni olíu (Polyolester) þá er
mjög líklegt að upp komi eftir-
kvillar í kælikerfinu, nema að sett
sé ný kælivélasamstæða við tank-
inn í leiðinni vegna þess að mjög
erfitt er að skola kerfið út ef einnig
á að nota gamla vélbúnaðinn.
Hægt væri þó að nota tankinn ef
gamla samstæðan er tekin frá, þó
eins og áður sagði ekki Wed-
holmes model 1983 og eldri. Og
yfir tuttugu ára
gömlum tönkum
annarra gerða skal
fá mat fagmanns
áður en til breytinga
er gengið.
Sú fyrsta og
ódýrasta
1. Fyrsta og
ódýrasta leiðin er að
nota áfram gamla
tankinn og gömlu
kælivélina en skipta
eingöngu um kæli-
miðil og nota R-
401a eða R-401b.
Um leið ætti einnig
að skipta um þurrk-
síu og uppgufunarloka við tankinn,
annað er fúsk. Þama ber að hafa í
huga atriðin hér að ofan við mat á
ávinningi aðgerðarinnar. Munið að
20 ára gamall vélbúnaður er búinn
að lifa sitt fegursta og kominn í
dýrt viðhald. Mitt mat er að ef þú
ætlar að bregða búi innan 3-5 ára
skaltu fara þessa leið, annars ekki.
Og ef tankurinn þinn er nú
þegar með botnleka á kælikerfi,
kauptu þá annan notaðan og
bjargaðu þér þannig fyrir hom
þessi fáu ár. Eins og áður sagði er
þessi leið neyðarbrauð og kostar
líka töluverða peninga.
Ný kælivélasam-
stæða
2. Leið tvö er að kaupa nýja
kælivélasamstæðu fyrir R-134a og
rafstýribúnað en nota áfram gamla
tankinn. Þessi leið
getur verið góð
fyrir þá sem eiga
góðan tank og
hann endist hugs-
anlega í 20 ár enn.
Eins og áður,
reynið ekki þessa
leið með Wed-
holmes '83 og
eldri.
Dýrast en
jafnframt
öruggast
3. Leið þijú er
dýmst en jafnframt
ömggust þ.e. kaupa
nýjan tank fyrir R-
134a. og ef gamli tankurinn er í
ofanálag orðinn yfir 20 ára gamall
þá er hvort eð er kominn tími
mikils viðhalds eins og annarra
þeirra tækja sem notuð em við
búreksturinn og hugsið um það að
ekkert þeirra gengur lengri tíma á
ársgmndvelli en mjólkurkæli-
tankurinn.
Kristján Gunnarsson
mjólkureftirlitsmaður
Ms. KEA
orðnu fé skilar sér ekki í afurða-
stöðvar. Til að meta það verður að
gefa sér vissar forsendur um afföll
í stofninum. Þær niðurstöður sýna
þó að magn á bilinu 250-400 tonn
af ærkjöti hafa fallið til haustið
1994 sem ekki skilar sér í afurða-
stöð. Verðlagning á hrútakjöti hef-
ur leitt til þess að það kemur ekki í
afurðastöð en endumýjun í þeim
stofni gæti skapað gmnn að 100
tonna framleiðslu á hverju ári. Ég
ætla mér ekki að dæma um hvort
það kjötmagn sem hér um ræðir er
nýtt af framleiðendum með heima-
slátmn á fullorðna fénu og eitthvað
af því rati á markað í framhaldi
þess. Hins vegar er ljóst að þessi
þáttur er miklu meiri að magni en
magn dilkakjöts sem fer utan
afurðastöðva.
Þess vegna virðist blasa við að
aðgerðir til að draga úr meintri
kindakjötssölu á "svörtum mark-
aði" hljóta að eiga að beinast að
einhverju leyti að því að breyta
verðlagningu á kjöti af fullorðnu fé
og byggja upp að nýju markað
fyrir slíkt kjöt.
Niðurstaða
Niðurstöður þeirrar athugunar
sem gerð var em því í megin-
atriðum eftirfarandi:
* Ekki verða leidd að því nein
rök að umtalsverð aukning hafi á
síðustu ámm orðið í magni þess
dilkakjöts sem framleitt er í land-
inu og ekki skilar sér í afurðastöð.
Þetta magn er líklega á bilinu 150-
300 tonn en hluti þess hefur ætíð
verið nýttur með heimaslátmn.
* Greinilegt virðist að vemlegt
magn af því kjöti af fullorðnu fé
sem hlýtur að falla til vegna endur-
nýjunar á bústofni skilar sér ekki í
afurðastöð á síðustu ámm.
Tæpast er þörf á að minna á
það sem fullyrt var í upphafi
greinarinnar að það hlýtur að vera
sameiginlegt hagsmunamál sauð-
fjárframleiðenda að sú framleiðsla
sem til fellur skili sér í afurðastöð.
í bráð og lengd getur sala á
"svörtum markaði" aðeins skaðað
hagsmuni allra framleiðenda.
Jón Viðar Jónmundsson
íhugið því vel áður en þið
ákveðið að kaupa enn eina hey-
vinnuvélina og láta aðaltæki bús-
ins danka áfiram með öllu því
óöryggi sem því fylgir, því eins og
þið ættuð að vita, mjólk þarf að
kæla á sem skemmstum tíma til að
tryggja gott hráefni.
A samlagssvæði Mjólkursam-
lags KEA var farin ákveðin leið,
og svo var einnig á svæði Mjólkur-
bús Flóamanna.
65 - 70% KEA bænda sem
sýndu málinu áhuga og bundust
samtökum um útboð tank- og vél-
búnaðar. Kom það vægast sagt vel
út þar sem verð frá uppgefnum
listaverðum búnaðarins lækkaði
um 25-30% og spamaður bændana
var um 10 milljónir króna. 42
keyptu nýjan tank, 77 keyptu
nýjan vél- og rafbúnað en nýttu
gamla tankinn áfram (eingöngu
ameríska Mueller tanka) en 9
bændur vildu fara leið kælimiðils-
skipta þ.e. að nota gamla tankinn,
gömlu vélina og rafbúnaðinn, en
skipta frá R-12 yfir í blönduna R-
40 la.
Því miður hafa örfáir inn-
flutningsaðilar tanka og fyrirtæki á
sviði kælitækni reynt að ráða
bændum þau ráð sem koma fyrir-
tækjum þeirra best og slíkt ber að
harma. Élest hafa þau þó starfað af
heilindum í þessu máli.
Ég bendi bændum á að taka
mið af ráðum tæknimanna mjólk-
urbúsins ef þeir em til staðar að
ákvarða um hvað henti hverjum og
einum best, þar fáið þið óháð mat.