Þjóðvörn - 18.11.1947, Blaðsíða 4

4
ÞJÓÐVÖRN
Þriðjudaginn 18. nóv. 1947
hvort ekki sé rétt og sjálfsagt að
segja samningnum upp, þegar samn-
ingstíminn sé liðinn. Ég tel, að ef
slík yfirlýsing fengist af hálfu hæstv.
ráðh., mundi það hreinsa andrúms-
loftið að verulegu leyti, en ýmsum
þykir það nú ekki eins skírt sem
skyldi. Það mundi verða ýmsum,
sem nú eru óánægðir með samning-
inn og framkvæmd hans, til hugar-
hægðar, ef þeir fengju yfirlýsingu
af hálfu þessara tveggja ráðherra um
þá skoðun þeirra, að samningnum
beri að segja upp, þegar samnings-
tíminn er á enda.*)
7 1»
Viðkvœmasta vandamálið.
Ég vil ekki ljúka svo máli mínu,
að ég geti þess ekki, að af ræðum
hæstv. utanríkisráðh. og hæstv. flug-
málaráðh., sem og af skrifum ýmissa
dagblaða, mætti helzt ráða, að hér
væri um mjög þýðingarlítið og í
rauninni einfalt mál að ræða. Þegar
búið sé að víkja frá störfum ein-
hverjum ónýtum embættismönnum
frá tíð fyrrverandi flugmálaráðh., þá
séu öll vandamál úr sögunni. Það
er ástæða til þess að andmæla þess-
um málflutningi í heild. Því fer
vissulega afarfjarri, að hér sé ekki
um að ræða viðkvæmt og þýðingar-
mikið mál. Það er þvert á móti eitt
þýðingarmesta og viðkvæmasta
vandamál okkar, ekki aðeins síðan
lýðveldið var stofnað, heldur einnig
síðan við fengum fullveldi okkar
viðurkennt. Það er vitað, að Banda-
ríkjamenn ætla sér að byggja heilt
bæjarhverfi á íslenzku landi, ýmsar
stórbyggingar, íbúðarhús, skrifstof-
ur, skóla, kirkju og þar fram eftir
götunum, en samkvæmt samningn-
um eiga þeir að hafa rétt til að vera
hér aðeins 6y2 ár. Er nú líklegt, að
aðili, sem gerði ráð fyrir að vera hér
aðeins svo skamma stund, mundi
leggja í slíkar framkvæmdir? Ég
hygg, að svo verði ekki talið. Og
þá er hér um alvarlegt mál að ræða,
og vissulega léttúðugt að loka aug-
unum fyrir því, að þetta bendir til
þess, að gagnaðilinn geri ekki ráð
fyrir því að vera sagt að hverfa héð-
an eftir fyrrgreindan tíma.
Sömuleiðis á öllum að vera kunn-
ugt um, hvernig um þetta mál er
ritað í erlendum blöðum. Hæstv.
utanríkismálaráðh. er vafalaust ger-
kurinugur því, sem birtist í erlend-
um blöðum um ísland og íslend-
inga, og hæstv. flugmálaráðh. sjálf-
sagt líka. Og þá hljóta þeir að vita.
í hvaða tón þau hafa skrifað um
þetta mál. Þar er yfirleitt litið á
samninginn sem herstöðvasamning,
m. ö. o. að Bandaríkin hafi her-
stöðvar hér á landi, og er oft um
það talað þannig, að ráð sé fyrir
því gert, að svo muni verða um
ófyrirsjáanlegan tírna. Þessi ummæli
em að vísu oft ekki byggð á nægum
kunnugleika á því, hvert eðli samn-
ingsins þó í raun og veru er, en
engu að síður hljóta þessi,skrif er-
lendra blaða að benda til þess, að
víða sé gert ráð fyrir, að Bandaríkja-
menn verði hér um langan tíma.
Vil ég ekki sízt benda á, hvernig
blöð og jafnvel opinberar nefndir í
Bandaríkjunum hafa um þetta mál
rætt. Ég skal ekki rekja það nánar
að þessu sinni, og væri það þó hægt,
* Hvorugur ráðherranna gaf í svari
sínu afdráttarlausa yfirlýsingu um ,að hann
vildi segja samningnum upp þegar í stað
og það væri haegt.
en mér virðist það ekki ástæðulaust,
að þessi skrif veki nokkurn ugg í
brjósti íslendinga.
íslenzku þjóðinni er hér geysileg-
ur vand» á höndum, og með tilliti
til þess get ég ekki látið hjá líða
að minnast á, að mér hefir fundizt
gæta nokkurrar léttúðar í ummæl-
um liæstv. ráðh. sem og blaða í sam-
bandi við þetta mál. Það er mjög
varhugavert, að leitast við að draga
yfir það fjöður, hvílíkt vandamál
hér er á ferðinni, og ræða þannig
urn það, svo sem hið eina, sem gera
þurfi, sé að losna við nokkra lélega
starfsmenn íslenzka og fá aðra í stað-
inn. Hinu vil ég ekki mæla á móti,
að málflutningur háttvirts Sósíalista-
flokks sé óviðurkvæmilegur. Þar er
um að ræða sams konar málflutn-
ing, sem maður á yfirleitt að
venjast úr þeim herbúðum, mikil
stóryrði og óvarleg og skal ég
vissulega ekki mæla því bót. En þótt
Ég sat hér um daginn stundar-
korn niðri á áheyrendapöllum Al-
þingis og hlýddi á mál þingmanna.
Fyrir lá frumvarp nokkurt, sem
dcildar voru skoðanir um, eins og
gengur. Þótti þeim, sem á móti
frumvarpinu mæltu, það vera mjög
ólýðræðislegt og vera spor aftur á
bak, til þeirra tíma, þegar lýðræðis-
hugsjónin hefði ekki verið svo þrosk-
uð, sem hún væri nú hjá hinu sjálf-
stæða íslenzka lýðveldi.
Fyrir hugskotssjónum mínum
birtist þá skyndilega táknmynd lýð-
veldisins okkar, sem við sjálfsagt
elskum öll, í hinu fegursta gyðju-
líki. Á höfði bar hún hina fögru
kórónu lýðræðisins og var kóróna sú
alsett dýrum gimsteinum. Þrír þess-
ara steina báru af hinum að stærð
og ljóma, enda oft til þess vitnað
með stærilæti, að þeir séu í eigu lýð-
veldisins íslenzka, en nöfn þessara
gimsteina eru: skoðanafrelsi, ritfrelsi
og málfrelsi. En er ég athugaði stein-
ana betur, sá ég, að á þá bar fölskva
eigi alllítinn, svo að þeir voru langt
frá því að glitra eins og efni stóðu
til, enda þótt þeir forráðamenn lýð-
veldisins, sem standa eiga vörð um
djásn þessi, virtust veita því litla
athygli. Varð mér þá að fara að
hugsa um, hvern ljóma ber á líf
okkar íslendinga sem einstaklinga
frá þessum þjóðardjásnum.
Ekki ber ég á móti því, að skoð-
anafrelsi einstaklinga sé ríkjandi hér
á landi, á meðan maður geymir
skoðanirnar hjá sjálfum sér og reyn-
ir ekki að koma þeim á framfæri,
nema þá í viðræðum við kunningj-
ana. En langi mig nú til að ná til
þjóðarinnar og kynna henni skoð-
anir, sem eru andstæðar skoðunum
stjórnmálaflokkanna í landinu,
hvernig fer þá? Vitanlega er mér
ekki bannað að skrifa, því að hér
á landi er ritfrelsi ríkjandi, en hvar
fæ ég það birt? Ekki í blöðum neins
stjórnmálaflokks, sem telur mig
andstæðing sinn, og ef ég loksins
fæ birtar skoðanir mínar hjá ein-
mönnum geðjist ekki að framkomu
íslenzkra kommúnista í sambandi
við þetta mál fremur en önnur, má
það ekki verða til þess, að menn
missi sjónar á, að hér er um þýð-
ingarmikið mál að ræða, sem tala
verður um og hugsa um af mikilli
alvöru.
Ég tel, að þessum samningi beri
að segja upp, þegar samningstíminn
er liðinn. Bezti undirbúningurinn
að uppsögn samningsins er í því
fólginn, að haldið sé vel og skelegg-
lega á málstað okkar gagnvart hin-
um samningsaðilanum, en ef linlega
er á haldið, þá er hinurn aðilanum
varla láandi, þótt hann geri ekki ráð
fyrir, að samningnum verði sagt
upp. Ég vona því, að hæstv. utan-
ríkisráðh. og hæstv. flugmálaráðh.
haldi framvegis skelegglegar á mál-
stað okkar en gert hefir verið á því
samningsári, sem liðið er.
Gylfi Þ. Gíslason.
hverju stjórnmálablaðinu, sem-telur
sér þær ekki hættulegar þá stund-
ina, þá er ég samstundis af hinum
flokkunum stimpluð sem erindreki
þess flokks. Rök mín í málinu eru
einskis virt, þau eru ekki rædd, svör-
in aoeins persónulegar svívirðingar
og áburður um að gengið sé erinda
einhverra þjóðhættulegra samtaka.
Mér liggur við að halda, að í þessu
efni höfum við að öllu samanlögðu
stigið fet aftur á bak en ekki áfram
síðan um aldamót, þrátt fyrir lýðræð-
ið og sjálfstæðið. Þá voru hér til frjáls-
lynd blöð, enda ritstjórarnir óháðir
menn, sem ekki þurftu að spyrja
flokksklíkuna um það, hvort birta
mætti þetta eða hitt, skrifað þó
undir fullu höfundarnafni. Nægir í
þessu efni að minna á Þjóðvilja
Skúla Thoroddsens, Bjarka Þor-
steins Erlingssonar og Fjallkonu
Valdimars Ásmundssonar. Nú er
eins og allir vita ekki hægt að flytja
nokkurt það mál á prenti, sem
stjórnmálaflokkarnir eru andvígir,
nema með því að gefa út blað sjálf-
ur, en vitanlega hefir almenningur
ekki tök á slíku. Þar að auki kaupa
flest heimili utan Reykjavíkur að-
eins eitt dagblað, blað síns eigin
flokks, og vita ekkert, hvað hin blöð-
in eða flokkarnir segja; segja þar
með skilið við eigin dómgreind og
gefa sig vamarlaust á vald einhliða
áróðri flokksins.
Ég kem nú að málfrelsinu, sem
hlýtur að vera okkur íslendingum
mikils virði, þvf að ekki erum við
alltaf svo orðvör og höfurn líklega
aldrei verið. Ekki ber því að neita,
að bæði í heimahúsum og á fund-
um getum við hiklaust látið uppi
skoðanir okkar. Hér í Reykjavík get-
um við meir að segja staðið uppi
á kassa niðri á Lækjartorgi og bóta-
laust vísað nafngreindum mönnum
til neðsta vítis. En í sambandi við
málfrelsið ber þess' að minnast, að
sjálft ríkið á eina allsherjar talstofn-
un, ríkisútvarpið. Ætti maður að
mega ganga að því vísu, að hjá slíkri
stofnun í lýðfrjálsu landi væri ríkj-
andi bæði skoðana- og málfrelsi, því
að hvar mundi það sóma sér betur?
Vitanlega verður að gera ákveðnar,
jafnvel strangar kröfur bæði um
málfar og málflutning og allar per-
sónulegar árásir að vera útilokaðar,
enda mun mega segja, að þær hafi
ekki átt sér stað.
En hvernig er ástatt með skoðana-
frelsið? Fá landsmenn að- heyra
framsettar liinar ólíkustu skoðanir
hjá þessari stofnun? Veitir ríkisút-
varpið ef til vill ofurlitla uppbót á
því, hvað erfiðlega gengur með
framkvæmd ritfrelsisins? Nei, öðru
nær, því er nú miður. Ríkisútvarpið
er og liefur alltaf verið útvarp þeirra
ríkisstjórna, sem við völdin eru á
hverjum tíma. Skoðanir, sem eru
andvígar þeim stefnum, sem ríkis-
stjórnirnar í hvert sinn halda fram,
eru með öllu útilokaðar, nema ef
til vill í- útvarpsumræðum frá Al-
þingi. Gæti ég talið upp mörg mál,
þar sem algerlega hefur verið neitað
um að skýra mál, sem alla þjóðiria
hefur varðað, nema frá þeirri hlið,
sem komið hefur sér vel fyrir þá,
sem völdin höfðu í það sinn. Ég
ætla þó í þetta sinn að láta nægja
að minna á nærtækasta dæmið, sem
allri þjóðinni er minnisstætt.
Ríkisútvarpið bar til þess gæfu
að fá á síðast liðnu sumri ungan
blaðamann til að flytja ákveðinn
Samningar standa nú yfir um
tollgreiðslur Bandaríkjamanna til
ríkisins af því vörumagni, sem ekki
cr notað beint til hernaðarþarfa
samkvæmt 9. grein samningsins.
Talið er að Bandaríkjamenn vilji
korna sem mestu undir ákvæði
þeirrar greinar. Hins vegar hlýtur
það að vera sjónarmið íslendinga,
að Bandaríkjamenn skuli greiða
tolla, skatta og skyldur allar í hlut-
falli við tölu hcrvéla og annarra flug-
véla, sem um völlinn fara. Undan-
farna 5 mánuði hafa 111 flugvélar
farið um völlinn mánaðarlega, en
aðeins 13 hervélar. Samkvæmt þessu
eiga Bandaríkjamenn afdráttarlaust
að greiða tolla af nærri 90% af inn-
flutningi sínum.
Verður nú fróðlegt að fylgjast
með endalykt þessa máls. Af því
má nokkuð ráða, hvers við megum
vænta vestan um haf.
Umboðsmenn Bandaríkjanna hér
á landi eiga að vita það og skilja,
að sú nrinnsta krafa, sem þeir verða
að gera til sjálfra sín, meðan þeir
dvelja á íslandi, er að láta hið sama
yfir sig og sína menn ganga og aðra
þjóðfélagsþegna á íslandi. Vilji þeir
launa sínum nrönnum vel fyrir úti-
vistina á íslandi, geta þeir greitt
þeirn við heimkomuna til Banda-
ríkjanna. Þeim er ekki sæmandi að
greiða starfsmönnum sínum laun í
dollaratékkum. Þeinr er ekki sæm-
andi undir neinum kringumstæð-
um að flytja áfengan bjór til lands-
ins, a. m.k. ekki fyrr en frumvarp
Sigurðar Bjarnasonar er orðið að
lögum(U). Þeim er ekki sæmandi
erindaflokk á sunnudagskvöldum.
Óhætt er að fullyrða að erindi þessi
voru mjög vinsæl hjá hlustendum,
ekki sízt vegna þess að þeim fylgdi
einhver hressandi, frjáls andvari, án
þess að stigið væri út fyrir nokkur
velsæmistakmörk. En hvað skeður?
Hinn 5. október flytur maðurinn
látlausa frásögn af heimsókn á
Keflavíkurflugvöllinn. Var þar víða
vel að orði komj^t, en ekki hallað
á nokkurn mann, innlendan eða út-
lendan. Samt verður þetta erindi til
þess að maðurinn er látinn hætta
við erindaflutninginn og a. m. k. í
einu blaði stjórnarinnar borin fram
sú ástæða, að hann hafi sama dag-
inn skrifað óviðurkvæmilega grein
um flugvallarmálið í eitt dagblað
bæjarins. Finnst mönnum nú ekki
skörin færast upp í bekkinn, þegar
það er hispurslaust játað, að þeir
menn, sem við ríkisútvarpið starfa,
mega ekki um það leyti, sem þeir
koma fram í útvarpinu, láta í ljósi
skoðanir, ríkisstjórninni óþægilegar,
einhvers staðar annars staðar en í út-
varpinu. Já, fyrr má nú vera skoð-
ana- og málfrelsið.
Gimsteinarnir þrír — skoðana-
frelsi, ritfrelsi, málfrelsi — ljóma í
kórónu lýðveldisgyðjunnar okkar.
Gætum þess vel, að þeir séu ekki
áður en varir þaðan horfnir og fá-
nýtt gler komið í staðinn.
að flytja inn áfengi eða tóbak
nema með milligöngu áfengisverzl-
unar og tóbaksverzlunar ríkisins.
Þeim ber að greiða tolla af öllum
vörum jafnskjótt og þær koma til
landsins, en fá síðan endurgreiðslur
úr ríkissjóði samkvæmt þeim samn-
ingum, sem kunna að vera gerðir.
Og fleira mætti til telja.
Ríkisstjórnin íslenzka á auðvitað
að standa á rétti okkar, en hún hef-
ur verið mjög svifasein. Þess vegna
getur hún líka tekið sér þessar
bendingar til eftirbreytni.
Ef umboðsmenn Bandaríkjanna
hafa nokkuð við þetta að athuga og
vilja teygja hinn loðna samning sér
í vil, eftir allan þann greiða, sem
þeir hafa orðið aðnjótandi hér á
landi, og þá velvild, sem þeir hafa
mætt hér fyrr og síðar, þá má öll-
urn landslýð ljóst verða. að þeir
virða okkur ekki meira en ýmis
Suður- og Mið-Ameríkuríkin, sem
þeir hafa átt í útistöðum við.
Og við íslendingar höfum fulla
ástæðu nú orðið til þess að vera
tortryggnir í garð Bandaríkjastjórn-
ar. Nýlega barst sú fregn hingað,
að hernámsstjórnir Breta og Banda-
ríkjamanna í Þýzkalandi liafi levft
200—300 togurum að stunda veiðar
á íslandsmiðum, jafnframt því að
banna þeim veiðar í Norðursjó og
við Noregsstrendur. Ekki er að
furða, þótt okkur finnist anda kalt
að vestan um þessar mundir.
Ritnefnd:
Friðrik Á. Brekkan. Hákon Bjarnason.
Magnús Finnbogason. Pálmi Hannesson.
Frentsmiðjan ODDI h. f.
Aðalbjörg Sigurðardóttir:
SkoSanafrelsi —
málfrelsi — ritfrelsi
HáhoÉ1 Bjamason:
Ætlar stjórn Bandaríkj-
anna að neyta afls-