Ný dagsbrún - 01.01.1977, Blaðsíða 1

r
A U KA BLAÐ
MÁLGAGN ÍSLENSKRA SÓSÍALISTA
2. tölublað
JANÚAR 1977
9. árgangu,.
Þeir áskrifendur sem ekki
hafa greitt blaðið fyrir síð-
asta . ár eru vinsamlega
beðnir að gera skil sem
fyrst.
VEFÐ
KR. 50,00
VERÐ
Vilhjálmur Þór og Sveinn
herstoovar á isiandi f944
Að undanförnu hefur Nd. lagt nokkra stund á að
upplýsa herstöðvamálið, upptök þess og eðli eftir
aðgengilegum, prentuðum heimildum. Sú saga er
nú á dögum óljós og þoku hulin fyrir mörgum eins
og svo margt í íslenskri samtímasögu. íslenskir sagn-
fræðingar hafa verið svo önnum kafnir við að
smíða nýjar og nýjar getgátur sem aldrei er hægt
að sanna um fornöldina sem við svo nefnum og
fornar bókmenntir að þeir hafa ekki mátt vera að
því að skrifa samtímasögu eins og tíðkast meðal
annarra þjóða. Þó má sjá merki þess að hér er að r
verða breyting á. Yngri fræðimenn velja sér yfir- J
leitt tímabærari og markverðari viðfangsefni en j
„leitina að höfundi Njálu“ eða annað álíka merki- j
legt. Dæmi þess eru greinar Þórs Whitehead um |
lýðveldisstofnun og herstöðvamál sem birst hafa í
tímaritum að undanförnu og nú síðast í Skírni
tímariti Bókmenntafélagsins „Lýðveldi og herstöðv-
ar 1941-1946“.
Athyglisvert er það að grein-
ar sínar byggir Þ. W. að mestu
leyti á erlendum heimildum.
Segir það nokkra sögu um
það hvernig búið er í hag-
inn fyrir slíkar rannsóknir
hér, t.d. að því er varðar að-
gang að skjalasöfnum. Síðasta
grein ?. W. er svo að segja
eingöngu byggð á bréfaskipt-
um Dreyfus sendiherra Banda-
ríkjanna hér og utanríkisráð-
herra þeirra.
Ný dagsbrún hefur að und- j
anförnu rifjað upp nokkur j
helstu atriði um upphaf her- J
stöðvamálsins eftir aðgengi- J
legum, prentuðum heimildum. j
Blaðið vill því til áréttingar
rekja nokkur atriði úr Skírn-
isgrein Þórs Whitehead. Er
grein Þ. W. að sjálfsögðu fyllri
um ýmis atriði málsins, þar
sem hún byggir á áður ónotuð-
um heimildum, svo sem um
aðgangshörku Bandaríkja-
stjórnar, hvernig þeir bægðu
bretum frá aðild að herstöðv-
um hér, um pólitískar refjar
og valdatafl foringja borgara-
Vleð aðildinni að
Atlantshafsbandalaginu
var Iagt smiðshöggið
á að innlima
ísland í hernaðar-
kerfi Bandaríkjanna.
„Herverndar“-samningur-
inn 1951
var afleiðing aðildar-
innar.
— Myndin hér að
neðan er tekin
á Austurvelli í Reykja-
vík 30. mars 1949
skömmu eftir
útrás lögreglunnar úr
Alþingishúsinu,
sem gerð var til að
dreifa mannfjölda
sem var að mótmæla
inngöngu íslands
í Atlantsliafsbandalagið.
flokkanna, sem hafði afgerandi
áhrif um gerð Keflavíkur-
samningsins 1946.
„FJANDINN ÞEKKIR
SÍNA“
Bandaríkjastjórn hóf her-
stöðvakröfur sínar í tíð utan-
þingsstjórnar Björns Þórðar-
sonar. Vilhjálmur Þór utanrík-
isráðherra, sem vann ásamt
Sveini Björnssyni forseta að
því að orðið yrði við herstöðva-
kröfum Bandaríkjamanna. Þ.
W. segr svo:
„Að lokinni lýðveldishátíð
mæltist Vilhjálmur Þór utan-
ríkisráðherra til þess, að
bandaríkjamenn byðu Sveini
Björnssyni forseta í opinbera
heimsókn. Sagði forseti það
leynilegan tilgang fararinnar
að hefja viðræður um fram-
tíðarviðskipti og flugmál. Þótt
Roosewelt væri störfum hlað-
inn lét hann til leiðast að
bjóða Sveini heim. Töldu
bandaríska utanríkisráðuneytið
og yfirherráðið brýnt að hefja
herstöðvasamninga. Staðan
kynni að versna eftir væntan-
legar alþingiskosningar og
brotthvarf Vilhjálms og Sveins
úr embættum. Aðaltakmark
yfirherráðsins, eins og íslend-
ingar fengu að kynnast haustið
1945, var leiga til langs tíma
á flugstöðvum í Keflavík og
Fossvogi og flotabækistöð í
Hvalfirði. Herstöðvaréttindi
með öðru ríki og á vegum
Sameinuðu þjóðanna (sbr. á-
ætlun 1943) voru talin lág-
markskrafa. Einkaleiga til
frambúðar var sögð nauðsyn,
því að óvíst væri um friðsam-
leg samskipti stórveldanna".
(Lbr. N.d.).
Er svo að sjá að þeir Vil-
hjálmur og Sveinn hafi ætl-
að að semja við bandaríkja-
menn um herstöðvar umboðs-
lausir og á bak við Alþingi,
þ.e. að þeir hafi ætlað að ger-
ast hreinir landráðamenn eins
og það orð er skilgreint í lögum.
En þeim var bjargað frá því,
gegn vilja sínum, eins og seg-
ir í greininni:
„Hófst mikill blaðaáróður
gegn herstöðvum á friðartím-
um og alþingismenn tilkynntu
Vilhjálmi Þór, að hann hefði
ekki umboð til samninga við
bandaríkjastjórn. Er til Was-
hington kom hafði íslensku
gestunum snúist hugur og þeir
afboðuðu fyrirhugaðar viðræð-
ur. Hrundu þar með skýja-
borgir bandaríkjamanna um
herstöðvasamning við utan-
þingsstjórnina".
Framhald á 2. síðu.