Hagtíðindi - 01.01.1999, Blaðsíða 59

1999
53
og útreikningur hennar og birting byggðist einvörðungu á
ákvörðunum kauplagsnefndar þar að lútandi.
Þessi vísitala húsnæðiskostnaðar hafði þann ágalla að í
upphafi hafði verið ákveðið að öll árleg hækkun fjármagns-
kostnaðar og fasteignagjalda skyldi ganga inn í hana einu
sinni á ári, í mars. Þessir tveir Iiðir námu um 80% af
heildarútgjöldum vísitölugrunnsins og því þýddi þetta í
reynd að um 80% af árshækkun vísitölunnar kom fram í einu
lagi í marsvísitölu. Þessi annmarki var ekki talinn koma
mikið að sök meðan verðbólga var tiltölulega lítil á mæli-
kvarðaþeirratíma.Hannfórhinsvegaraðverðatilfinnanlegur
með vaxandi verðbólgu á áttunda áratugnum og um þverbak
þótti keyra í þeirri miklu verðbólguöldu sem reis árið 1983.
Þá hækkaði vísitala húsnæðiskostnaðar um 51% en hafði
næstliðna þrjá ársfjórðunga hækkað um 14% í heild, 4,5% að
meðaltali hvem ársfjórðung. Þessi mismikla hækkun á
húsaleigu, sem þetta olli eftirþví hvenærhúsaleigusamningur
hafði verið gerður, varö þess valdandi að talið var nauðsynlegt
að lögfesta ákvæði um hámarkshækkun húsaleigu 1. maí
1983 sem komu í stað sjálfvirkrar hækkunar í samræmi við
breytingu vísitölu húsnæðiskostnaðar í marsbyrjun. Enn
fremur var talið einsýnt að vísitala húsnæðiskostnaðar frá
1968 „væri orðin ónothæf sem mælikvarði til ákvörðunar
verðbóta á húsaleigu“ (Alþt. 1983-84, bls. 2870). Því væri
rétt annars vegar að hætta útreikningi hennar og hins vegar
að koma á fót „nýju kerfi“ til að gegna þessu hlutverki, þ.e.
til verðtryggingar húsaleigu. Var talið „eðlilegt að húsaleiga
skv. leigusamningum, er lögin tækju til, skyldi fylgjahlutfalls-
legum breytingum meðallauna á næstliðnum þremur
mánuðum og [breytast] eins og verið hafði ársfjórðungslega
frá byrjun mánaðanna júlí, október, janúar og apríl."
Akvæði bráðabirgðalaganna, nr. 48/1983, vom í megin-
atriðum fems konar:
1.1 I. gr. voru ákvæði um hámarkshækkun húsaleigu þegar
samið hafði verið um að leigan fylgdi vísitölu húsnæðis-
kostnaðar. Hámarkshækkunin varmismikil eftirþví hvenær
samningur hafði verið gerður. í samningum, sem gerðir
höfðu verið fyrir 1. apríl 1982 og höfðu að geyma ákvæði
um að leigan skyldi fy lgja vísitölu húsnæðiskostnaðar, var
kveðið á um að leigan skyldi hækka 1. apríl eins og
vísitalan hafði hækkað í mars, þ.e. um 51,04%.
2. Kveðið var á um hækkun húsaleigu fyrir atvinnuhúsnæði
1. apríl 1983 (1. málsl. 3. gr.).
3. Kveðið var á um að frá 3. ársfjórðungi 1983 skyldi
húsaleiga fyrir íbúðarhúsnæði, sem fylgt hafði vísitölu
húsnæðiskostnaðar, fylgja breytingum meðallauna, skv.
tilkynningu Hagstofu íslands, á næstliðnum þremur
mánuðum og breytast ársfjórðungslega frá byrjun mánað-
anna júlí, október, janúar og apríl (2. gr.). Sams konar
regla var einnig sett um leigu fyrir atvinnuhúsnæði (2.
málsl.3.gr.). SkyldutilkynningarHagstofunnarum„verð-
bótahækkun húsaleigu“ koma í stað vísitölu húsnæðis-
kostnaðar enda skyldi hún ekki reiknuð framvegis.
4. Auk þessa var kveðið á um (2. mgr. 2. gr.) að frjálst væri
að ákveða í leigusamningum um íbúðarhúsnæði að leiga
skyldi fylgja breytingu meðallauna skv. tilkynningu
Hagstofunnar.
Bráðabirgðalögin, nr. 48/1983, voru staðfest óbreytt með
samhljóða samþykkt Alþingis og gefin út sem lög nr. 62/
1984.
Setning bráðabirgðalaganna fól í sér viðbrögð við þeirri
miklu verðbólguöldu sem reis vorið 1983. Lagasetningin
stuðlaði augljóslega að því að bægja frá bráðum vanda við
ákaflega óstöðugt verðfar á þessum tíma. Jafnframt hafa þau
ákvæði laganna, sem lutu að tengingu leigu við laun, vafalaust
eytt óvissu um breytingar leigu og skapað festu um leigu
íbúðarhúsnæðis og gerð leigusamninga. Lög þessi eiga hins
vegar ekki við lengur. Annars vegar voru ákvæði þeirra um
hámarkshækkun húsaleigu tímabundin, bæði hvað snertir
hámarkshækkun húsaleigu og þá tilhögun sem leysti af
hólmi tengingu leigu við vísitölu húsnæðiskostnaðar sem var
reiknuð síðast í mars 1983. Hins vegar verður að telja að
lögin hafi fyrir löngu lokið því hlutverki sínu að verja
leigjendur gegn misgengi verðlags og launa og skapa festu
um húsaleigu og leigusamninga.
Lögin nr. 62/1984 hafa síðustu missirin komið til umræðu
ávettvangiráðgjafarnefhdar(áðurkauplagsnefhd)semstarfar
á vegum Hagstofu Islands skv. lögum um vísitölu neysluverðs,
nr. 12/1995. Hafa fulltrúar Alþýðusambands íslands og
Vinnuveitendasambands íslands í nefndinni verið sammála
um að þessi tilhögun verðtryggingar sé verðbólguhvetjandi.
I sameiginlegu bréfi ASI og VSI til félagsmálaráðherra 27.
apríl 1998 eru færð rök fyrir þessu sjónanniði. Jafnframt er
bent á að vísitölubindingu húsaleigu megi rekja til verðbólgu-
þjóðfélags sem tilheyri liðinni tíð. Þessari vísitölubindingu
sé nú haldið við á tvennan hátt, annars vegar með lögum nr.
62/1984 og hins vegar með eyðublaði því fyrir húsaleigu-
samninga sem Húsnæðisstofnun ríkisins gefur út í samræmi
við húsaleigulög, nr. 36/1994. Samtökin beinaþvítil ráðherra
að hann beiti sér fyrir því að lögin nr. 62/1984 verði felld úr
gildi og eyðublaði því sem Húsnæðisstofnun ríkisins gefur út
verði breytt. Hagstofa Islands álítur að lögin nr. 62/1984 séu
að öllu leyti úrelt. Samingsfrelsi ríkir nú um húsaleigu svo og
um það hvort og þá hvemig hún skuli breytast á leigutímanum,
sbr. 37. gr. húsaleigulaga, nr. 36/1994. Lögin fela liins vegar
í sér hvatningu til verðtryggingar og jafnframt til tengingar
við einn tiltekinn mælikvarða, meðallaun, sem nú verður að
telja að henti illa til þessa. Þessi ákvæði koma því engan
veginn heim og saman við núverandi stöðu mála hvað snertir
verðtryggingu í íslensku efnahagslífi. Ætla má að sú tenging
húsaleigu við laun, sem lögin kveða á um, sé verðbólgu-
hvetjandi aukþess sem lögin samrýmast ekki gildandi tilhögun
verðtryggingaryfirleitt. Þvíþykirréttað leggjatilaðþaufalli
úr gildi.
Athugasemdir við einstakar greinar.
Um 1. gr.
í l.mgr. l.gr.ermegintillagaþessafrv.,aðlöginnr.62/1984
falli úr gildi frá og með I. apríl 1999.
í 2. mgr. er lagt til að Hagstofan skuli reikna breytingu
meðallauna, sem ræður verðbótahækkun húsaleigu, í síðasta
sinn miðað við mánuðina október-desember 1998 og tilkynna
í síðasta sinn um verðbótahækkun húsaleigu frá og með 1.
janúar 1999.
Þessi tillaga er við það miðuð að þeim leigusölum og
leigutökum, sem hafa um þetta ákvæði í samningum sínum,
gefist ráðrúm til að endurskoða þau.