SunnudagsMogginn - 11.12.2011, Blaðsíða 1

11. desember 2011 1
m
11.
desember
2011 Bækur
Rætt við rithöfunda um jólabækur, birtir bókakaflar og rótað í bókastaflanum
Fyrir stuttu kom út bókin Braut-ryðjandinn, ævisaga ÞórhallsBjarnarsonar 1855-1916 eftirÓskar Guðmundsson, en Þór-
hallur var biskup Íslands 1908-1916, en
einnig bæjarfulltrúi í Reykjavík, þing-
maður Borgfirðinga, einn helsti hvata-
maður að stofnun Búnaðarfélags Íslands,
ritstjóri og útgefandi, kennari og skóla-
maður, en seinni tíma mönnum er hann
kannski helst kunnur af landsþekktum
börnum sínum; Tryggva forsætisráð-
herra, Dóru forsetafrú og Svövu lista-
manni og húsfreyju á Hvanneyri.
Óskar Guðmundsson segir að á bak við
bókina liggi þriggja ára vinna og verkið
hafi orðið meira að vöxtum en hann
hefði gert ráð fyrir fyrirfram, ekki síst
vegna þess hvað hann komst í mikið af
merkilegum heimildum. „Þannig háttar
til að ég fékk aðgang að óvenju miklu
bréfa- og gagnasafni og varð mér ómet-
anlegur brunnur, bæði sem formleg
gögn og persónuleg, en Þórhallur skrif-
aðist á við hundruð manna alla ævi,
skrifaði sjálfur tugi bréfa á dag.“
Óskar segist hafa vitað það þegar
verkið hófst að Þórhallur hefði komið
víða við, verið mikilvirkur útgefandi
tímarita og bóka, alþingismaður og bæj-
arfulltrúi, „en hinsvegar kom mér á
óvart hversu heill maður hann var,
hversu mikill hugsjónamaður og eins
hvað hann var frumkvöðull á mörgum
sviðum, en mér finnst eins og það hefði
legið í þagnargildi. Hugsanlega hefur það
verið vegna þess að hann var ekki orr-
ustumaður eins og brautryðjendur eru
mjög oft. Hann var engin stríðshani
heldur fór hann hina leiðina, leið mýktar
og málamiðlana að markmiðum sínum.
Hann var þó heitfengur, barðist fyrir
framförum með orðinu,“ segir Óskar og
segir að ekki megi gleyma því að þótt
Þórhallur hafi verið leiðtogi kirkjunnar
og barist þar fyrir framförum, fyrst inn-
an hennar og síðan sem biskup, þá hafi
hann ekki síður verið veraldlegur
brautryðjandi og rutt braut nýjum at-
vinnuháttum í landbúnaði og á stjórn-
málavettvangi, m.a. barðist hann fyrir
nýjungum í fræðslumálum – alþýðu-
fræðslu.
„Einn galdurinn við Þórhall er að
hann var ótrúlegur hugsjónamaður í
forystu fyrir marga málaflokka en hélst
ekki sjálfur í stjórnmálaflokki. Hann
vann til dæmis mjög með Valtýingum,
sem voru framfaramenn og vildu hrað-
ari umbætur en höfðingjaflokkurinn, en
í höfðingjaflokknum voru samt vinir
Þórhalls og venslamenn. Hann leit alla
tíð á sig sem fulltrúa almennings frekar
en höfðingjanna eins og sjá má til dæmis
á Kirkjublaðinu sem hann gaf út, en
undirtitill þess var Mánaðarrit handa ís-
lenskri alþýðu og blaðið var opið fyrir
umræðu um trúmál og stjórnmál.“
Orðræða undir lok nítjándu aldar var
mjög grimm og ofstækisfull en Óskar
segir að Þórhallur hafi ekki tekið þátt í
neinum leðjuslag, heldur lagt áherslu á
hófsemd í allri umræðu og ekki síst inn-
an kirkjunnar. „Hann vildi að kirkjan
rúmaði alla þjóðfélagsþegna og lagði
áherslu á umburðarlyndi í öllum störf-
um sínum, sem á ekki síður erindi til
okkar samtíma en samtíðar Þórhalls
Bjarnarsonar.“
Ótrúlegur hugsjónamaður
Óskar Guðmundsson ritaði ævisögu
Þórhalls Bjarnasonar, sem var biskup
Íslands 1908-1916, bæjarfulltrúi í
Reykjavík, þingmaður Borgfirðinga,
hvatamaður að stofnun Bún-
aðarfélags Íslands, ritstjóri og útgef-
andi, kennari og skólamaður.
Morgunblaðið/Kristinn
Biskupshjónin frá Laufási í Reykjavík sumarið 1908: Valgerður Jónsdóttir og Þórhallur
Bjarnason með börnum sínum; Dóru, Tryggva, Birni og Svövu.
Í bókinni Brautryðj-
andinn rekur Óskar
Guðmundsson sögu
Þórhalls biskups
Bjarnarsonar.
Árni Matthíasson arnim@mbl.is