Morgunblaðið - 27.10.2014, Qupperneq 18

Tryggir fullkomna mælingu á margskiptu gleri
Skjár sem sýnir þér nýju gleraugun frá öllum hliðum
Fljótlegt og einfalt ferli
Skilar þér fullkomnu gleri fyrir þína sjón
BYLTINGARKENND NÝJUNG
í mælingum á margskiptum glerjum
HAMRABORG 10, KÓPAVOGI – SÍMI: 554 3200
OPIÐ: VIRKA DAGA 9:30-18 LAUGARDAGA 11:00- 14:00
TRAU
ST
OG G
ÓÐ
ÞJÓN
USTA
Í 18 Á
R
Við kaup á nýjum
Essilor glerjum*
færðu önnur frítt með.
*Á við um öll venjuleg og margskipt gler. Gildir til 20. desember.
18 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 27. OKTÓBER 2014
Það blæs ekki byr-
lega fyrir Ríkis-
útvarpinu þessa dag-
ana. Margra ára
skuldahaugur hvílir á
rekstri þess og
stjórnendum er
uppálagt að skera
niður. Magnús Geir
er ekki öfundsverður
af starfi sínu. Hann
tekur við afleitu búi.
Hvernig gat það gerst að grund-
vallarstoð íslenskrar menningar,
miðlunar og varðveislu, er að
blæða út ? Finnst stjórn-
málamönnum sem ríkisútvarpið
skipti ekki máli eða að hægt sé
að reka alvöru menningarfjöl-
miðil án alvöru tekna? Það erf-
iðasta sem Ríkisútvarpið þarf þó
að glíma við, er það menningar-
pólitíska tómarúm sem umlykur
starfsemi þess. Það er bara
þarna eins og venslalaus ein-
staklingur á víðavangi. Það á að
sjá um sig sjálft. Það var mikið
óheillaskref sem fyrrverandi fjár-
málaráðherra steig, þegar hann
tók hluta af áskrift-
argjaldi ríkisútvarps-
ins og lét það renna í
ríkissjóð. Það var
baneitrað fordæmi,
jafnvel þótt reynt
væri að réttlæta það.
Þá var það vanræksla
hjá fyrrverandi
stjórnendum að tak-
ast ekki strax á við
lífeyrisskuldbind-
ingar stofnunarinnar.
Nú er það að verða
of seint. Þetta var
upphaf þrautagöngu RÚV sem
engan endi sér á. Þá er það auð-
heyrt að áhrifamiklir pólitískir
einkavæðingarsinnar vilja ekkert
ríkisútvarp. Þeir eiga öfluga for-
svarsmenn í báðum ríkisstjórn-
arflokkunum. Á meðan svo er
mun enginn friður verða, hvorki
um daglegan rekstur, fjárhags-
aðgerðir né framtíðarsýn RÚV.
Einu skilaboðin sem almenningur
fær úr Efstaleitinu er vonlaus
skuldastaða, erfiður rekstur og
vængbrotin dagskrá.
Opinber fréttamiðlun og
menningarrækt
Flestar þær þjóðir sem eru
okkur næstlægar reka öfluga rík-
isfjölmiðla í formi útvarps og
sjónvarps. Undantekning eru
BNA. Á Norðurlöndum og á meg-
inlandi Evrópu eru ríkisfjöl-
miðlar kjölfestan í frétta- og
menningarfjölmiðlun viðkomandi
landa. Um það ríkir pólitísk sátt,
þótt núningur geti orðið við skip-
an einstakra stjórnenda. Meg-
instraumar stjórnmálanna telja
að þannig verði fréttamiðlun og
kostnaðarsöm menningarrækt
best af hendi leyst. Styrkur al-
mannavalds og almenningsálits í
samfélagi þessara þjóða er svo
mikill, að stjórnmálamenn virða
vilja þess. Þannig vinna þrosk-
aðar, siðmenntaðar þjóðir. Einnig
hér hjá okkur ríkti fyrrum sátt
um öflugt Ríkisútvarp, þótt átök í
útvarpsráði væru tíð, einkum ef
um ómerkilega hluti var að ræða.
Meginmunur á samfélagslegri
umgjörð útvarpsmála hérlendis
og í grannríkjum okkar er að hér
hefur almannahugsun löngum
verið veik og almenningsálitið
breytilegt eins og vindáttirnar.
Við erum svo fámenn og auðvelt
að ná eyrum okkar, að öflugur
pólitískur áróður getur sveiflað
almenningsálitinu fram og til
baka. Einræna fásinnisins mótaði
þjóðina meir en samhyggja þétt-
býlisins, sem var ekki burðugt
lengi vel. Áhrifavald almanna-
álitsins veitir stjórnmálamönnum
hér því ekki sama aðhald.
Rás 1,5
Dagskrá útvarpsins hefur einn-
ig orðið fyrir áföllum í þessum
þrengingum. Rás 1 eða Gamla
gufan, sem einu sinni var, er ekki
svipur hjá sjón, eftir að hún var
sameinuð Rás 2 á aðalhlust-
unartímum . Búið er að aðlaga
dagskrána óskum auglýsenda.
Háværar auglýsingar fá kjör-
staðsetningu í dagskránni. Utan
um þær sveipast umgjörð efnis-
lítilla viðtala, fyllt upp með
gnauði frá stuðmúsík. Svona sam-
setning breytir sérhverjum hlust-
anda í steinrunna mosaþembu. Af
hverju má ekki móta dagskrána
að hlustendum sem eru að-
algreiðendur stofnunarinnar? Ég
hélt lengi vel í þá von, að við sem
höfum litla ánægju af síbylju-
tónlist sem uppistöðu í dagskrá,
fengjum að hafa Rás 1 í friði.
Sennilega eru gagnrök útvarps-
stjórnenda þau, að bæði hlustun
og tekjur hafi aukist með þessum
breytingum. Slík áhrif eru vel-
þekkt, þegar staðlar eru lækk-
aðir. Opinber fjölmiðill verður að
miða dagkrá sína kröfuharðara
viðmiði um upplýsingu og menn-
ingarmiðlun, en auglýsendur
gera. Verði framhald á þessari
popp- og auglýsingavæðingu,
hlýtur almenningur að spyrja,
hvort ekki sé rétt að losa um
skylduaðildina. RÚV er þó enn
okkar BBC, DR, NRK, ARD. Það
er daglegur félagi okkar, velferð
þess og reisn skiptir okkur öll
máli. Alþingi verður að höggva á
tilvistarvanda þess. Auðvelda því
að losna við fjárhaglegar byrðar
fortíðarinnar, og gefa okkur með
því von um skapandi, kröfuharða
og þar með skemmtilega dagskrá.
Eftir Þröst
Ólafsson
» Svona samsetning
breytir sérhverjum
hlustanda í steinrunna
mosaþembu.
Þröstur Ólafsson
Höfundur er hagfræðingur.
Ríkisútvarpið – hvað næst?
Nú þegar svo fjölmennt er orðið í stétt nýrra Ís-
lendinga er eitt sem þarf eiginlega að vekja athygli
á. Margir nýir Íslendingar taka strætó og velflestir
þeirra eru aldir upp við meiri biðraðamenningu en
við sem erum fædd á klakanum.
Þess vegna, ef þið sjáið að ungur karlmaður
treðst inn í strætó á undan miðaldra konu þá er það
að öllum líkindum vegna þess að hann er að passa
að stífla ekki rennslið heldur vera á sínum stað í
röðinni. Hann var nefnilega á undan henni á stopp-
ið.
Hneykslist þess vegna ekki.
Nema hann sé orðinn svona sjóaður í okkar eigin
menningu – sá sem fyrstur treðst missir ekki af
sæti. Auðvitað er svosem ekki hægt að útiloka neitt.
Strætófarþegi.
Velvakandi Svarað í síma 569-1100 frá kl. 10-12 velvakandi@mbl.is
Á strætóstoppistöð
Biðröð Það er stundum þröng á þingi í biðskýlinu.
Árið 874 sagði Hall-
veig kona Ingólfs Arn-
arsonar: „Elskan mín,
mig langar í ferðalag.“
„Já, auðvitað,“ sagði
Ingólfur, „við getum
farið í góða ferð hérna
yfir jökulinn (Joste-
dalsbrea) eða inn með
fjörðum og til Loen,
það er nú fallegt þar.“
„Nei,“ sagði Hallveig,
„hann er svo leið-
inlegur hann Haraldur (hárfagri) að
ég nenni ekki að búa hérna lengur.
Hann er að setja allskonar lög og
reglur og fara fram á skatta og
skyldur. Siglum bara til þessarar
eyju þarna útí hafi, þar gilda engar
reglur (og hafa ekki gert síðan).
Höfum þetta bara einfalt og auðvelt,
ódýrt og allir velkomnir (markmið
Norska ferðafélagsins), tökum með
börnin (Ferðafélag barnanna), fjöl-
skylduna (fjölskylduferðir), vini og
félaga (félagsferðir) og drífum okk-
ur af stað (ferðir með stuttum fyr-
irvara).“ Þannig lögðu Ingólfur Arn-
arson og Hallveig kona hans
grunninn að starfi Norska ferða-
félagsins. Ingólfur og Hallveig
sigldu síðan til Íslands og urðu
fyrstu landnemar landsins (þó
nokkrir aðrir hafi komið hér við áð-
ur og skoðað sig um, Naddoddur,
Garðar Svavarsson og Hrafna-
Flóki). Ingólfur var því fyrsti Ís-
lendingurinn. Þannig má færa rök
fyrir því að það var Íslendingur sem
lagði grunninn að starfi Norska
ferðafélagsins (ein öflugustu fé-
lagasamtök á Norð-
urlöndum).
Í fríðu föruneyti Ing-
ólfs voru meðal annars
fleiri smákóngar eins
og hann, hirðfífl og
þrælar. Í kjölfarið
fylgdu fleiri landnemar
(þúsundir manna),
fleiri smákóngar og
fleiri þrælar. Þeir
námu land á þessu fal-
lega landi sem var
skógi vaxið milli fjalls
og fjöru. Landnámsöld
lauk 930 með stofnun Alþingis og
taldist landið þá fullnumið.
Þetta var glæsilegur tími í sögu
þjóðarinnar; þá riðu hetjur um hér-
uð, hjuggu mann og annan, drukku
öl og kváðust á og sinntu bústörfum
inn á milli (mjólkuðu kýr og rækt-
uðu kartöflur) eða héldu í víking (út-
rásarvíkingar hinir upphaflegu) og
rændu og rupluðu (líkt og hinir síð-
ari).
Smákóngarnir sem flúðu Noreg
og námu hér land á ævintýraeyjunni
frjálsu hafa síðan, sem stétt, vaxið
og dafnað og finna má í dag smá-
kóng nánast í hverjum dal, hverju
koti og hverju þorpi, hverjum bæ og
ekki síst höfuðborginni sjálfri (t.d. í
gervi útrásarvíkinga, athafna-
manna, fjárfesta og framkvæmda-
manna, útgerðarmanna og bænda).
Hirðfíflin hafa einnig vaxið og dafn-
að (stjórnsýslan og ríkisstarfs-
menn). Þrælarnir síðan fjölmenn-
asta stéttin (almenningur) sem
stritar og stritar og borgar og borg-
ar skuldir (óreiðumanna). Smákóng-
um eins og vera ber líkar illa að fara
að lögum og reglum og telja sig
mega gera það sem þá langar og
hentar best (ég á’etta, ég má’etta).
Hirðfíflin passa upp á sitt og sína og
þrælarnir halda áfram að strita og
dettur ekkert annað í hug þó þeim
sárni nú eðlilega stundum.
Landnámsmönnum var ljóst að
með fölgun íbúa var illnauðsynlegt
að koma á einhverju skipulagi á
hlutina, ekki síst þó til að leysa úr
deilumálum, dæma bætur og þess
háttar og var því Alþingi stofnað og
valinn staður á Þingvöllum. Misjafn-
lega og aðallega erfiðlega gekk þó
fyrir hetjurnar að fara að lögum og
reglum (og hefur gengið illa síðan).
Voru jafnvel vænstu menn (Gunnar
á Hlíðarenda) dæmdir í útlegð (fjör-
baugsgarð skv. Grágás, og áttu þá
að dveljast þrjú ár erlendis annars
vera réttdræpir), þar sem illa gekk
að fylgja lögum og reglum, dómum
eða sáttum.
Landnámsmönnum/smákóngum
gekk heldur erfiðlega að búa á land-
inu í sátt og samlyndi og á Sturl-
ungaöld má segja að borgarastríð
hafi geisað í landinu. Með Gamla
sáttmála 1262 gáfust menn svo upp
á því að sjá um sig sjálfir og gengu
Noregskonungi á hönd. Og tók þá
við heldur mikill kotbúskapur næstu
aldir.
874
Eftir Pál
Guðmundsson
» Í fríðu föruneyti Ing-
ólfs voru meðal ann-
ars fleiri smákóngar
eins og hann, hirðfífl og
þrælar.
Páll
Guðmundsson
Höfundur er framkvæmdastjóri.
Aukablað alla
þriðjudaga