Vísbending - 12.05.2011, Síða 2

2 V í s b e n d i n g • 1 8 . t b l . 2 0 1 1
framhald á bls. 4
Sagt er að glöggt sé gests augað og því vekur það vissa eftirvæntingu að tveir útlendir hagfræðingar skrifa
bók um hrunið á Íslandi. Philipp Bagus
og David Howden eru frjálshyggjumenn
og ætla sér að sanna að frelsið hafi ekki
orðið Íslandi til tjóns. Eins og fleiri ákveða
þeir að leika orðaleik vegna nafns Íslands
og kalla bók sína Deep freeze. Bókin er
gefin út af Ludwig von Mises stofnuninni
í Alabama. Á heimasíðu stofnunarinnar
er tilvitnun í von Mises: „Allir bera hluta
af samfélaginu á herðum sínum og eng-
inn getur losnað undan ábyrgð. Og eng-
inn getur fundið örugga braut fyrir sjálf-
an sig ef þjóðfélagið er á leið til glötunar.
Þess vegna verður hver og einn í eigin-
hagshagmunaskyni að taka þátt í hug-
myndafræðilegu baráttunni.“ Stofnunin
ver markaðhagkerfið, einkaeign, trausta
peninga stefnu og friðsamlega samvinnu
ríkja, en er á móti íhlutun ríkisins sem
eyðileggur hagkerfið og þjóðfélagið.
Þegar maður veit af göfugum mark-
miðum stofnunarinnar er það vissulega
fróðlegt að skoða hrunið útfrá þessum
sjónarhóli fræðilegra frjálshyggjumanna.
Því miður veldur bókin vonbrigðum.
Höfundar telja sig vita niðurstöðuna fyrir-
fram og því kemur fáum á óvart í bók-
arlok að bölvaldurinn í bankahruninu var
enginn annar en ríkið.
Nokkrar fullyrðingar
Í fyrst kafla bókarinnar tala höfundar um
það hve mikla áhættu bankarnir tóku
þegar þeir fjármögnuðu sig með skamm-
tímalánum á sama tíma og þeir lánuðu til
langs tíma. Þetta sé að vísu vel þekkt að-
ferð í bankaheiminum, en íslenskir bank-
ar hafi gengið lengra en erlendir kollegar
þeirra. Þeir hafi sífellt þurft að fá ný lán
til þess að greiða þau gömlu og þegar það
gekk ekki var voðinn vís. Þessi greining er
eflaust rétt.
Jafnframt er sagt frá því ójafnvægi sem
varð milli innlendrar áhættu og erlendra
lána. Aftur er það rétt, en í sjálfu sér ekk-
ert nýtt. Á bls. 20 tala höfundar um að
raunvextir á Íslandi hafi lækkað þegar
verðbólgan óx. Þeir virðast ekki gera sér
grein fyrir því hve útbreidd verðtrygging
er á Íslandi. Vextir á flestum íslenskum
lánum hækkuðu í takt við verðbólguna.
Næst draga höfundar hins vegar fram
höfuðóvin sinn, Alþjóða gjaldeyrissjóð-
inn. Íslendingum hafi verið ljóst að ef í
óefni stefndi gætu þeir alltaf leitað þang-
að. Þessi fullyrðing bendir ekki til þess að
Gestur eineygi
höfundar hafi fylgst vel með umræðum
á Íslandi mánuðina fyrir hrun. Forsætis-
ráðherrann leitaði allra leiða til þess að fá
lán annarra fremur en að tala við AGS.
Formaður bankastjórnar Seðlabankans
taldi það af og frá í frægu viðtali, að Ís-
lendingar myndu leita til sjóðsins sem þá
tæki hér öll völd. Fátt var fjarstæðukennd-
ara í hugum þeirra ráðamanna sem mestu
fengu um ráðið en aðstoð AGS. Þess
vegna er það fráleitt að íslensk stjórnvöld
hafi hegðað sér gáleysis lega vegna þess að
þau hugsuðu sér að láta gjaldeyrissjóðinn
borga brúsann.
Sekt ríkisins
Næst fjalla höfundar um það hve hættu-
legt það hafi verið hagkerfinu að byggja
Kárahnjúkavirkjun á sama tíma og virkj-
anir voru stækkaðar á suðvestur-hluta
landsins. Á þetta bentu margir á sínum
tíma við litlar undirtektir ráðamanna.
Reyndar urðu þenslu- og ruðningsáhrif
Kárahnjúka minni en margur ætlaði fyr-
irfram vegna þess hve margir útlendingar
komu hingað til lands til vinnu.
Annar skaðvaldur var hins vegar beint
á ábyrgð stjórnvalda, Íbúðalánasjóður.
Sjóðurinn lánaði eins og kunnugt er beint
til lánastofnana þegar hann varð und-
ir í íbúðalánasamkeppninni miklu eftir
2004. Mikið lánaframboð leiddi til hækk-
unar á húsnæðisverði og offjárfestingar í
nýbyggingum. Það er rétt, að ríkið hefði
bæði getað haldið aftur af Íbúðalánasjóði
og farið hægar í sakirnar í uppbyggingu
orku- og álvera. Hvorugt virðist þó eitt og
sér skýra hvers vegna alþjóðakreppan varð
hrun á Íslandi.
Sekt banka og fjárfesta
Bókin er um það bil hálfnuð þegar höf-
undar fjalla fyrst um umsvif banka og
stórfyrirtækja. Þeir benda á að bank-
arnir hafi sogað til sín sífellt stærri hluta
vinnuafls, einkum þess sem hefði nýst
vel í framleiðslu- og þjónustugreinum. Á
árunum fyrir hrun ýttu bankarnir kaup-
gjaldi langt upp fyrir allt sem áður hafði
þekkst á Íslandi. Önnur fyrirtæki sem
ekki gátu beitt sömu bókhaldsbrellum til
þess að búa til hagnað urðu að hækka laun
sinna starfsmanna til þess að halda í þá.
Arðsemi af venjulegum rekstri („sem bjó
til raunveruleg verðmæti“ bls. 65) minnk-
aði því. Um það er auðvitað ekki fjallað í
bókinni, en margt bendir til þess að svipað
launaskrið sé nú í gangi innan bankanna,
hækkanir sem byggja á því að innheimtur
reynast betri á lánum en áætlað var í upp-
hafi. Að sama skapi er staða fyrirtækjanna
nú verri en ætlað var, því að þau sitja uppi
með meiri skuldir en búist var við.