Vísbending - 14.10.2011, Blaðsíða 2

2 V Í S B E N D I N G • 3 6 . T B L . 2 0 1 1
framhald á bls. 4
Umræðan um leiðir til að afnema eða draga úr verðtryggingu á Ís-landi hefur stundum tekið á sig
ævintýra legan blæ. Sú hugmynd hef ur
komið upp að setja þak á verð trygg ingu
lána, t.d. miðað við fasta árlega verðbólgu.
Nefndar sem falið var að meta kosti
og galla þess að draga úr vægi verð-
tryggingar í íslensku fjármálakerfi birti
skýrslu sína vorið 2011. Þar var lagt til
að fyrsta skref í afnámi verð tryggingar
yrði að setja þak á hækkun hennar
á ársgrundvelli. Þingmaður Fram-
sóknarflokksins skrifaði líka nýlega grein
um að það ætti að vera forgangsverkefni
að setja slíkt þak á verðtrygginguna miðað
við verð bólgu markmið Seðla bankans með
þol mörkum. Samkvæmt útreikningum
Marinós G. Njálssonar ráðgjafa hefði
raunávöxtun lífeyrissjóðanna verið 3,5%
að jafnaði sl. 20 ár ef 4% þak hefði verið
á verðtryggingunni. Vert er að skoða þetta
nánar í ljósi þess að þessi hugmynd virðist
njóta nokkurs stuðnings þingmanna og
líklega stórs hluta almennings.
Á myndinni sést að verð bólga hefur
verið æði sveiflukennd á tímabilinu en
er e.t.v. ekki jafnmikil og margir hefðu
búist við, eða 4,6% að meðaltali. Þetta
skýrist með því að 1992 lýkur miklu
verðbólguskeiði og við tekur það tímabil
sem verðbólga hefur verið minnst að
jafnaði síðari ár. Því er hugsanlegt að það
hafi ekki kostað lánardrottna mikið að
setja 4% þak á verðtryggingu lána yfir
tímabilið.
Hvað kostar verðbólguþak?
Samkvæmt gagnaröðum Seðla-
bankans hafa raunvextir á langtímalánum
verið 4,35% að meðaltali frá árinu
1996 til dagsins í dag (ekki er til lengri
gagnaröð). Gerum ráð fyrir að árið 1991
láni lífeyrissjóður til 20 ára á 4,35%
verðtryggðum vöxtum, með jöfnum af-
borg unum, með 4% verðbólguþaki.
Ef verðbólgan fer upp fyrir verð-
tryggingar þakið greiðir lífeyrissjóðurinn
lántakandanum mismuninn, þ.e. mismun
á raunverulegri 12 mánaða verðbólgu og
4% þakinu, þ.e. höfuðstóll lánsins yrði
lækkaður í bókum sjóðsins. Þetta greiðist
eingöngu af útistandandi höfuðstól
lánsins og því minnkar kostnaður
lífeyrissjóðsins eftir því sem tíminn líður
og höfuðstóll lánsins lækkar. Útreikningar
sýna að ávöxtun lánveitanda af láninu
minnkar úr 4,35% í 3,50% eða um
0,85% við verðbólguþak yfir fyrrgreint
tímabil. Hafi Marinó G. Njálsson notað
sömu forsendur um sögulega ávöxtun,
er niðurstaðan sú sama að efni til. Skv.
tölum FME um raunávöxtun almennra
lífeyrissjóða frá 1999 hefur raunávöxtun
þeirra að meðaltali verið um 2,2%
á þessum tíma eða um helmingur af
áhættulausum raunvöxtum á svipuðu
tímabili. Því er óhugsandi að ávöxtun
sjóðanna á árunum 1991-1998 hafi verið
svo mikil að þeir hefðu náð yfir 3,5%
ávöxtun, þrátt fyrir að hafa getað ávaxtað
eignir áhættulaust á 3,5% með því að gefa
frá sér verðbólguþak.
Hin hliðin
Þetta er aðeins ein hlið á teningnum
og ýmislegt bendir til þess að kostnaður
við verðbólguþak á nýjum lánum í dag
yrði talsvert meiri en 0,85% á ári:
Það er bara lántakandinn sem nýtur
góðs af því ef verðbólga fer yfir 4% á
kostn að lánveitandans sem getur ekki
varið áhættu sína með góðu móti. Því
þyrfti að leggja áhættuálag á lánið.
Fyrir lánveitanda er hagstæðara að
verðbólga sé lítil í upphafi en mikil á
seinna hluta tímabilsins miðað við fasta
meðalverðbólgu því að höfuðstóllinn
lækkar með tíma. Á tímabilinu 1991-2011
var þessu þannig farið því meðalverðbólga
var 3,20% á árunum 1991 til 2001 en
5,9% á árunum 2002-2011.
Miðað við „öfuga“ verðbólguþróun
(byrjað á verðbólgu ársins 2011, endað
1991) minnkar ávöxtun lánsins úr
4,35% í 2,11% með þakinu. Lánveitandi
hlýtur að horfa til verðbólguþróunar
undanfarinna ára og er því líklegur til að
krefjast vaxtaálags í samræmi við það.
Áhættulausir 20 ára verðtryggðir
jafngreiðsluvextir eru í dag um 2,8% og
því væru væntir vextir á slíku láni með
4% verðbólguþaki ekki mikið yfir 1%.
Sjóðsfélagalán lífeyrissjóða bera í dag
á bilinu 0,5-1,5% álag á áhættulausa
vexti og bjóðast í dag á um 3,5-4,5%
vöxtum ofan á verðtryggingu. Því
myndu ný húsnæðislán lífeyrissjóða með
verðbólguþaki bera 6 til 7% verðtryggða
vexti þegar allt er talið saman. Er það
ætlun þeirra sem vilja lagasetningu um
verðbólguþak á öll verðtryggð lán að
lántakendur axli svo mikla greiðslubyrði
til að tryggja sig fyrir verðbólguskotum?
Verðtrygging eftir hrun
Eftir fall bankanna 2008 hefur hlutfall
óverðtryggðra útlána innlánsstofnana
aukist úr 17% í 35% sem hlutfall af
heildarútlánum. Heimildir úr bönkunum
herma að hátt í 90% nýrra fasteignalána
á sama tíma séu óverðtryggð. Hins vegar
hefur Íbúðalánasjóður, með umboð
frá sömu stjórnmálamönnum og vilja
afnema verðtrygginguna með handafli,
haldið áfram að lána út verðtryggð lán
Þak á verðtryggingu?
Agnar Tómas Möller
Verkfræðingur hjá GAMMA
Mynd: Þróun verðbólgu s.l. 20 ára til og með
september 2011:
Heimild: Hagstofa Íslands