Neytendablaðið - 01.06.2015, Qupperneq 15
NEYTENDABLAÐIÐ // JÚNÍ 2015 // BPA
Alvarlegir sjúkdómar og þroskafrávik tengd við BPA
Bisfenól-A (BPA) er kolvetnissamband sem notað er í
plastframleiðslu, einkum á polýkarbónatplasti og epoxý-
húðun. BPA hefur verið í notkun síðan 1957 en talið er
að árlega séu framleiddar um 3-5 milljónir tonna af
efninu á heimsvísu.
BPA líkir eftir áhrifum estrógens og getur truflað starf-
semi innkirtla, jafnvel í mjög lágum styrk. Það getur
dregið úr eðlilegum þroska heilans og taugakerfis og
valdið þroskafrávikum og ófrjósemi. Enn fremur virðast
vera tengsl milli astma, ADHD, offitu, krabbameina,
hjarta- og æðasjúkdóma, lifrarskemmda, sykursýki og
annarra nútímasjúkdóma og aukins magns BPA í þvagi.
Heili, æxlunarfæri, blöðruhálskirtill, brjóst, skjaldkirtill,
lifur og nýru virðast sérstaklega viðkvæm fyrir áhrifum
efnisins.
Fóstur og ungbörn í mestri hættu
BPA mælist í þvagi og blóði nánast allra sem búa í nú-
tímasamfélagi. Áhyggjur vísindamanna beinast þó aðal-
lega að áhrifum efnisins á fóstur og ungbörn, þar sem
hættan á tauga- og hormónaraskandi áhrifum er mest á
seinasta þriðjungi meðgöngunnar og á fyrstu æviárunum
og sannað hefur verið að BPA berst í gegnum fylgju og
finnst í móðurmjólk.
Lítið magn af BPA lekur úr plasti við venjulega notkun,
einkum þegar plastið er farið að flagna eða það er hitað
upp eða þvegið með sterkum hreinsiefnum. Snerting við
vökva með hátt eða lágt sýrustig eykur lekann enn frem-
ur. Matur og drykkur eru talin aðaluppspretta BPA, en
BPA mælist jafnframt í heimilisryki og kemst í blóðrásina
beint í gegnum húðina.
Ágreiningur um öryggi BPA
Fjölmargar rannsóknir hafa staðfest hormónaraskandi
áhrif BPA í lágum styrk. Þrátt fyrir það gaf Matvæla-
örygg is stofnun Evrópu (EFSA) nýlega út ályktun þar sem
fullyrt er að neytendum stafi ekki hætta af BPA þar sem
útsetning fyrir efninu sé vel undir þolanlegum dag-
skammti.
EFSA telur að að fullorðnir verði fyrir að hámarki 1
míkró grömmum á dag á kíló en börn og táningar eru
útsett fyrir 1,26 til 1,45 míkrógrömmum á hvert kíló
lík amsþyngdar. EFSA ákvað þó að lækka hámarksgildið
fyrir BPA verulega, eða úr 50 míkrógrömmum á hvert
kíló af líkamsþyngd niður í 4 míkrógrömm.
Rannsóknaraðferðir og nálgun EFSA hafa sætt harðri
gagnrýni. Vísindamenn telja óviðeigandi að meta öryggi
hormónaraskandi efna á borð BPA út frá hefðbundnum
hámarksskömmtum. Slíkar aðferðir henta til að meta
bráðeitrandi áhrif efna en ná ekki nægilega vel utan um
langtímaáhrif efnanna í lágum styrk. M.a. hefur Mat-
væla stofnun Danska tækniháskólans (DTU) gagnrýnt
viðmið EFSA og telur að miða ætti við 0,7 míkrógrömm á
hvert kíló líkamsþyngdar.
Sænska efnaöryggisstofnunin KEMI tekur í sama streng
og bendir á að alls ólíkar niðurstöður um áhrif BPA fáist
ef notaðar eru sk. lágskammtaaðferðir í stað þolanlegs
hámarksskammtar. KEMI hefur m.a. varað við notkun
BPA í kassakvittunum og plastslöngum og öðrum búnaði
á spítölum, einkum við meðferð fyrirbura og nýbura.
Fræði nefnd ESB um nýjar heilsuógnir (SCENIHR) mælir
einnig með því að forðast notkun lækningatækja sem
innihalda BPA.
Í kjölfar ályktunarinnar hafa frjáls félagasamtök ásakað
EFSA um hagsmunagæslu fyrir plast- og matvælafram-
leið endur.
Miklir hagsmunir í húfi
Mörg lönd hafa þegar takmarkað notkun BPA með
varúð ar regluna að leiðarljósi. Danir og Belgar voru
meðal fyrstu þjóða til að banna BPA í pelum og matar-
ílátum fyrir ung börn. Notkun BPA í pelum var hætt í
Evrópu og Bandaríkjunum árið 2011. Svíar hyggjast
banna BPA í kassarúllum og vilja hætta notkun BPA í
niðursuðudósum fyrir árið 2020.
Frakkar hafa gengið lengst og bönnuðu BPA í öllum mat-
arílátum frá byrjun ársins 2015. Plastframleiðendur hafa
mótmælt nýju reglunum harðlega með þeim rökum að
efnin sem eiga að leysa BPA af hólmi hafi ekki verið
Bisfenól-A í brennidepli
Bisfenól-A eða BPA er hormónaraskandi efni sem leynist víða og er nánast
ómögulegt að forðast í daglegu lífi. Neytendablaðið gerði úttekt á BPA til að
varpa ljósi á ólíkar skoðanir iðnaðarins og vísindamanna um öryggi efnisins.
15