Dagblaðið Vísir - DV - 02.04.2012, Síða 13

Umræða 13Mánudagur 2. apríl 2012
Hagsmunasamtök heimilanna segja að „þríburabankarnir“ eigi að bera kostnað af almennri leiðréttingu lána
Bankarnir hafa
miklar áhyggjur
Brynjólfur Tómasson
Hvernig gengur að fjármagna
samtökin? Náið þið að gera
það sem þið ætlið?
 Andrea: Það mætti auðvitað
koma inn meira af peningum til að
geta fjármagnað alla þá aðkeyptu
vinnu sem við þurfum á að halda.
En við fáum félagsgjöld frá félags-
mönnum sem reyndar eru valkvæð
og síðan fengum við af fjárlögum
af almannafé 2,5 milljónir í fyrra og
fáum 1,5 milljónir í ár.
Sigurður Eggertsson Er
eitthvað verið að gera í
annuitets-lánum sem
alstaðar annarstaðar í heiminum er
litið á sem óboðleg lán fyrir neytendur?
Litið á sem okurlán eða lán fyrir
fagaðila í fjármálaviðskiptum.
 Andrea: Við erum að undirbúa
málsókn fyrir verðtryggð lán og
okkur sýnist lagagrundvöllur þeirra
ákaflega gloppóttur og hæpinn.
Ég vonast til að hægt verði að
þingfesta slíkt mál núna í apríl og
síðan verði tryggð flýtimeðferð
hjá dómstólum. Ég tel að hægt
sé að ná ákveðinni samfélags-
legri sátt með slíku dómsmáli.
Við teljum ákaflega mikilvægt að
ná fram sáttum í samfélaginu og
að réttlæti fyrir heimilin nái fram
að ganga með okkar tilstuðlan
þar sem ljóst er að það mun ekki
gerast hjá Alþingi eða ríkisstjórn.
Sigurður Sigurðsson Um
samráð bankanna v/
viðbragða við gengislána-
dómnum sagðir þú að bankarnir hefðu
ekki tekið til starfa með formlegum
hætti heldur sent Samkeppniseftir-
litinu beiðni um að víkka reglurnar. Er
þetta rétt?
 Andrea: Þetta er það sem mér
hefur verið sagt af neytendahlið
samráðsins. Það var fundur fyrir
viku þar sem rætt var um að biðja
Samkeppniseftirlitið um að víkka
skilyrðin fyrir samráðinu.
Ingi Vilhjálmsson Tókstu
myntkörfulán á árunum fyrir
hrunið?
 Andrea: Nei, ég hef aldrei tekið
myntkörfulán. Sjálf á ég ekkert
erfitt með að tala um mín fjármál.
Ég tók verðtryggt lán upp á 8
milljónir árið 2003 og hef aldrei
tekið annað íbúðalán. Ég hef einu
sinni tekið bílalán upp á ca. milljón,
það var árið 1998 eða 1999 og ekki
gengistryggt.
Ísleifur Gíslason Hafið þið
ekkert spáð í hugmyndir
Guðbjörns Jónssonar um
ólögmæti útreiknings á höfuðstóli
verðtryggðra lána?
 Andrea: Jú, við höfum nokkuð
spáð í þær hugmyndir og við létum
lögfræðing sem starfar fyrir okkur
fara yfir gögn frá Guðbirni og út úr
þeirri vinnu kom kvörtun okkar til
umboðsmanns Alþingis.
Ingi Vilhjálmsson Bera þeir
sem skuldsettu sig óhóflega,
til að kaupa eitthvað sem þeir
hefðu hæglega getað komist af án,
einhverja ábyrgð á þeim atburðum sem
áttu sér stað á Íslandi fram að hruninu
2008?
 Andrea: Það hefur mikið verið
komið inn á þessa umræðu eftir
hrunið og ég hef ávallt varpað
þeirri spurningu fram hve stór hluti
almennings ætli þetta sé. Síðan
ber að spyrja sig með ábyrgum
hætti hvort þar beri bank-
arnir ekki gríðarlega ábyrgð líka á
lánveitingum sínum, því þær eru jú
til þess fallnar að valda verðbólgu.
Sigurður Sigurðsson:
Lögbannskrafa HH á
fullnustuaðgerðir Lands-
bankans, hvernig standa þau mál?
Setti Samkeppniseftirlitið það ekki
sem skilyrði fyrir samráði að ekki yrði
farið í neinar fullnustuaðgerðir?
 Andrea: Það er rétt, Samkeppnis-
eftirlitið setti skilyrði um að
aðförum/fullnustuaðgerðum yrði
frestað á meðan samráðsvett-
vangurinn starfaði og þar til ljóst
yrði hver staðan er, það finnst mér
eðlileg krafa. Lögbannskrafan
stendur þannig að hún var send
inn á miðvikudag og sýslumaður
beðinn um að flýta málinu og taka
það fyrir núna fyrir helgina, en ekki
hefur verið kallað inn til fyrirtöku í
málinu.
En þegar það verður gert,
væntanlega eftir helgina, þá þætti
mér vænt um að þeir sem sjá sér
fært að mæta komi á skrifstofu
sýslumanns í Skógarhlíð og verði
með okkur, þetta er jú brýnt hags-
munamál.
Aðalsteinn Kjartansson
Bankarnir eru samt að stórum
hluta í eigu almennings
(ríkisins) og tap þeirra verður líklega
með einum eða öðrum hætti sótt í
vasa viðskiptavina.
 Andrea: Já, það er rétt, Lands-
bankinn er í meirihlutaeigu al-
mennings – en þannig er nú staðan
orðin í íslensku samfélagi að það er
nauðsynlegt fyrir okkur að hugsa
lausnamiðað til framtíðar því
skuldastaða heimila, fyrirtækja
og sveitarfélaga í landinu er orðin
ósjálfbær og þá verður að hugsa
lausnamiðað hvernig hægt sé að
leysa málin, því það verður ekki
gert með „status quo“.
Þór Agnarsson Er ekki
eðlilegt að kostnaðurinn við
leiðréttingu lána deilist á alla
eins og þegar allar innistæður voru
verndaðar með skattfé?
 Andrea: Ég svaraði því áðan hver
okkar sýn er, að fyrst og fremst
eigi að láta þríburabankana bera
leiðréttinguna því þannig yrði
mestur lærdómur dreginn af
hruninu og gjörðum bankanna. Þó
verður að huga að þeirri gríðarlegu
eignatilfærslu til lífeyrissjóða og
innistæðueigenda í formi verðbóta
því þar er jú verið að éta upp
ævisparnað fólks á hinum end-
anum. Það verður að rjúfa þennan
vítahring verðtryggingarinnar og
það eins fljótt og auðið er.
Ari Guðjónsson Sérðu eftir
því að hafa verið í forsvari fyrir
samtök (Íslandsvini) sem
stóðu fyrir mótmælagöngu þar sem
þáverandi iðnaðarráðherra var hótað
lífláti?
 Andrea: Nei, ég sé ekki eftir því
vegna þess að þar starfaði ég mjög
heiðarlega og ötullega og talaði
fyrir því að kalla fram lýðræðislega
afstöðu þjóðarinnar til Kára-
hnjúkavirkjunar. Mín nálgun á sam-
félagsmál hefur verið með þeim
hætti að nálgast þau lýðræðislega
og ná fram skoðunum og vilja
almennings. Íslandsvinir voru 6
talsins og dreifðu m.a. upp-
lýsingabæklingi og töluðu fyrir
þjóðaratkvæðagreiðslu. Þessir
6 einstaklingar hvöttu ávallt til
friðsamlegrar samstöðu með
málefnalegum hætti eins og HH.
Birgir Friðriksson Ef þú ættir
5–7 miljónir í reiðufé, hvernig
myndir þú verja peningunum?
Segjum svo að viðkomandi sé
skuldlaus.
 Andrea: Ég myndi líklega gefa
meirihluta þeirra til góðra málefna
og fátækra.
Ævar Kjartansson Í yfir 20 ár
hefur SÍ ekki náð verðbólg-
umarkmiðum. Samt hafa
bankarnir notað þau mörk við
greiðslumat. Eru það ekki vísvitandi
blekkingar og jafnvel brot á
neytendavernd eða lögum?
 Andrea: Bankarnir hafa í flestum
tilfellum notast við 0% í greiðslu-
áætlun og því gefið mjög villandi
og blekkjandi upplýsingar til fólks.
Það teljum við mjög alvarlegt
og því viljum við breyta. SÍ mun
líklega aldrei ná verðbólgumark-
miðum sínum með því að svona
stór hluti lána heimilanna er ekki
tengdur stýrivöxtum með neinum
hætti og á meðan Seðlabankinn
stundar ekki ábyrga stýringu
á peningamagni í umferð. Það
skapar verðbólgu að bankar prenta
peninga í formi útlána. Það skapar
líka fasteignabólur sem eru mjög
óhollar efnahag landsins. Ég mæli
með bók Steve Keen og vefsíðu
hans Debunking Economics þar
sem hann rekur þetta.
Ingi Vilhjálmsson Þannig að
þú ert á því að þeir sem
skuldsettu sig óhóflega beri
einhverja ábyrgð líka eða hvað? Það
getur hæglega farið saman að
bankarnir sem lánuðu beri ábyrgð sem
og þeir sem tóku lánin.
 Andrea: Ég tel að bankarnir beri
ábyrgðina að mestu leyti – en
auðvitað er aldrei hægt að setja
það undir heilbrigða skynsemi að
skuldsetja sig upp í rjáfur og langt
um efni fram.
Hrafn Malmquist Er ekki
mikilvægt að reyna að meta
hve stór hluti heimila
skuldsetti sig úr hófi fram? Ekki viljum
við að hinir ráðsettu og hagsýnu blæði
fyrir eyðsluseggi og gráðuga!
 Andrea: Jú, ég tel það mikilvægt
að greina þessar tölur og hve stór
sá hópur er. Ég tel að hann sé ekki
mjög stór, en hann fær of mikið
pláss í þessari umræðu og hinir
skynsömu blæða fyrir vikið. Við
hjá HH höfum hvatt stjórnvöld til
þess að greina betur þessar tölur
allar og síðan líka að koma með
framtíðarhagspá heimilanna, því
þau eru jú grunnstoð samfélagsins
og þeim þarf að hlúa að.
Brynjólfur Tómasson Heldur
þú að hagsmunasamtökunum
muni takast að fá
verðtrygginguna fellda niður?
 Andrea: Já, ég tel að svo muni að
lokum fara – það er bara tíma-
spursmál því það mun alls ekki
ganga að hafa verðtrygginguna
inni í hagkerfinu eins og hún er í
dag – það lamar stýritæki Seðla-
bankans og skapar ósjálfbæra
skuldastöðu. Eins er núna mikið
misgengi launa og þessara lána
og því gengur dæmið ekki upp. Ég
gæti trúað því að verðtryggingin
verði afnumin vegna dómsmála
okkar og jafnvel líka vegna sam-
stöðu fólksins – ég vona að það
verði á þessu ári – ef ég tryði ekki á
það þá myndi ég ekki vinna í því.
Sigurður Sigurðsson
Málssókn út af verðtryggðum
lánum á vegum HH, hver
verður aðalkrafan? Er búið að höfða
mál, og ef svo er, gegn hverjum?
 Andrea: Það er ekki ennþá komið
í ljós hver aðalkrafan verður – það
er ekki búið að höfða mál á okkar
vegum og á eftir að ákveða gegn
hverjum – núna er verið að skoða
lögin sem að þessu snúa og velta
fyrir sér hvernig best væri að leggja
slíkt mál upp og einmitt hvaða
kröfur eigi að gera.
Eva Vilhjálmsdóttir Ef
verðtryggð lán verða dæmd
ólögleg, telurðu að bankarnir
eigi eftir að ráða við það? Verður annað
bankahrun?
 Andrea: Það verður að koma í ljós
hvernig farið yrði með slíkt – en
líklegast yrði þá að leiðrétta og
færa til í kerfinu, líka hjá lífeyris-
sjóðum. Dómarar Hæstaréttar
munu þó aldrei dæma þannig ef
þeir gera sér grein fyrir að verið
væri að horfa á kerfishrun – þannig
að spurningin er hvaða tímabil eigi
að miða við – hvort væri eðlilegast
t.d. að miða við 2007–2008 og
leiðrétta stöðuna frá þeim tíma.
Mér skilst líka að í kröfurétti fyrnist
vaxtakröfur á annaðhvort fjórum
árum eða tíu árum og sennilega
tæki dómari mið af því.
Eva Vilhjálmsdóttir
Heldurðu að það náist sátt í
þjóðfélaginu ef skuldir
heimilanna verða ekki leiðréttar?
Telurðu að núverandi ríkisstjórn komi
til með að lagfæra skuldir heimilanna?
 Andrea: Ég held að nauðsynlegt
sé að fara í aðgerðir fyrir heimilin
í landinu til að ná sáttum í sam-
félaginu og komast áfram í átt til
uppbyggilegrar framtíðar. Ég held
að núverandi ríkisstjórn sé búin að
svara seinni spurningu þinni sjálf :)
Pétur Jónsson Er
verðtrygging ekki röng? Ef svo
er, er leiðrétting þá ekki röng
leið líka? Hefur verið skoðað að festa
vísitölu neysluverðs við daginn í dag og
hafa hana óbreytta hér eftir? Bakar
það nokkuð skaðabótaskyldu?
 Andrea: Við teljum verðtrygg-
inguna eins og hún er framkvæmd
í dag, með viðbótarlánum á
höfuðstól í hverjum mánuði, vera
ranga og jafnvel ósiðlega undir-
málslánastarfsemi. Leiðrétting
væri því ekki röng, heldur hið eina
rétta í stöðunni í dag. Það hefur
reyndar verið skoðað að festa VNV
og var unnið í nefnd í lok árs 2008
þar sem Gylfi Arnbjörnsson, forseti
ASÍ, setti sig upp á móti því. Það er
þó hugmynd sem einmitt gæti vel
gengið upp lagalega séð.
Baldvin Björgvinsson Er
bara verið að fella niður
skuldir sem aldrei fengjust
innheimtar hvort eð er? (T.d. í 110%
leiðinni.)
 Andrea: Já, svo virðist vera. Það
má líka deila um það hvort 110%
leiðin er í raun lögmæt, því sam-
kvæmt bókhaldsreglum ber jú að
afskrifa undirmálslán – það mætti
spyrja ríkisbókhaldið um hvort
þetta teljist lögmætt. Með 110%
leiðinni er einungis komið til móts
við þá sem voru ofurskuldsettir –
allir hinir sitja eftir með uppétinn
ævisparnað sinn og enga leiðrétt-
ingu.
Sigurður Sigurðsson
Áskorun HH til forseta Íslands,
hvað gengur hún út á? Hafa
komið einhver viðbrögð frá
embættinu?
 Andrea: Við áttum góðan fund
með forseta Íslands, en höfum
síðan þá sent honum beiðni um að
gefa okkur formlegt svar um það
hvort og þá hvernig hann muni
beita sér fyrir heimilin í landinu. Við
þeirri beiðni höfum við hins vegar
ekki fengið svar. Við höfum velt
fyrir okkur t.d. 25. gr. stjórnarskrár-
innar þar sem segir að forsetinn
geti látið leggja fram frumvarp til
laga. En samkvæmt stjórnar-
skránni hefur forsetinn augljóslega
samfélagslegt hlutverk í stjórn-
skipan landsins og við teljum að í
brýnu hagsmunamáli sem þessu,
sem er algerlega yfir flokkspólitík
hafið, sé fullkomlega eðlilegt að
forsetinn beiti sér. Það getur hann
gert með lýðræðislegum hætti.
Fundarstjóri Bankarnir sendu
út greiðsluseðla vegna
„myntkörfulána“ fyrir síðustu
mánaðamót. Nú hafa þeir (a.m.k. LB)
sent aftur út seðla, eins og enginn
dómur hafi fallið. Hvað ráðleggið þið
fólki að gera?
 Andrea: Við erum að bíða eftir
svari sýslumanns við lögbanns-
beiðni okkar því við teljum alla
innheimtu áður gengistryggðra
lána vera ólöglega. Við hvöttum
líka bankana með beinum hætti
í bréfi til þeirra til þess að hætta
innheimtunni eða setja hana í
ákveðinn farveg um tíma á meðan
óvissa ríkti og endurútreikningar
færu fram og nú hafa einhverjir
þeirra boðið upp á 5.000 kall á
eftirstandandi milljón eins og tals-
maður neytenda lagði til árið 2010
þegar óvissan ríkti.
Fundarstjóri HH hafa
stundum kvartað yfir því að
stjórnvöld hlusti ekki á
sjónarmið samtakanna. Hefur viðhorf
stjórnvalda (og jafnvel banka)
eitthvað breyst, eftir því sem
samtökunum hefur vaxið fiskur um
hrygg?
 Andrea: Já, ég myndi segja að
það hafi einmitt gerst – sem dæmi
get ég nefnt að efnahags- og
viðskiptanefnd tók tillit til okkar
kröfu eftir gengislánadóminn um
daginn þegar við fórum fram á að
nefndarmenn og þingmenn myndu
beita sér fyrir að fleiri mál sem
myndu svara fleiri spurningum til
að eyða óvissu fengju flýtimeð-
ferð. Eins fannst okkur ákveðinn
áfangasigur í ákvörðun Sam-
keppniseftirlitsins því þar var tekið
tillit til okkar sjónarmiða varðandi
það að verja hag neytenda inn í
samráðsvettvangnum. Mér finnst
eins og stjórnvöld (eða hluti þing-
manna skulum við frekar segja)
séu farin að hlusta betur eftir því
sem við höfum til málanna að
leggja því þau hafa komist að því
að við höfum í flestum tilfellum
haft rétt fyrir okkur. Eins hef ég
talað við „kerfismenn“ sem taka
undir með okkur og skilja ekki
hvers vegna stjórnvöld reyna ekki
frekar að nýta sér kraft okkar og
elju til að vinna saman og biðja um
ábendingar frá okkur eins og gert
er á Norðurlöndunum með svona
samtök. En ég tel að sú þróun sé
mögulega að eiga sér stað núna.
Ég get líka upplýst það að ég hef
átt samtöl við bankamenn sem
segja að við höfum rétt fyrir okkur
með þetta og eins hef ég heyrt að
bankarnir hafa miklar áhyggjur af
málsókn okkar.
Nafn: Andrea Jóhanna Ólafsdóttir.
Aldur: 39 ára.
Starf: Formaður Hagsmuna-
samtaka heimilanna.
Menntun: Próf í uppeldis-
og menntunarfræðum frá HÍ.