19. júní - 19.06.2011, Blaðsíða 2

Flestir vita hvað venjulega liggur í
orðinu kvenfrelsi: lögheimilað jafnrétti
karla og kvenna. En í orðinu frelsi
liggur önnur og dýpri merking en
lögheimiluð réttindi. Í því felst að
vera frjáls andlega og líkamlega, og
lítið þýðir að hafa frelsi í orði en ekki
á borði. Til lítils er að hrópa hátt á
frelsið, en binda sjálfan sig jafnframt á
klafa tildurs og tízku.
Er það að vera frjáls, að geta ekki
lyft svo hendi eða fæti, að ekki fljúgi
í hugann: „Ætli það sé kvenlegt?”
Er það að vera frjáls, að geta ekki
hnýtt á sig slifsi eða klætt sig í fat, án
þess að spyrja sjálfa sig, hvort það sé
í samræmi við tískuna? Eg neita því
fastlega. Enginn er frjáls, sem lætur
gamlar venjur og hleypidóma stjórna
hverju sínu fótmáli.
En furða er það ekki, þó að við
íslenzku stúlkurnar breytum svona.
Um aðra tala eg ekki. Þekki að eins
Ísland og Íslendinga. Frá því að við
vorum svo ungar, fyrst, þegar við
munum eftir okkur, hefir verið sagt
við okkur: „Þú mátt ekki fljúgast á
við strákana. Það er svo ókvenlegt!
“ „Ósköp var á þér að koma ríðandi
berbakað heim í hlaðið. Þú áttir að
fara af baki ofan við garðinn, svo
gestirnir sæju það ekki; það er svo
ókvenlegt“ o. s. frv. En hvað er þá
kvenlegt? Er kvenlegt að vera sá
aumingi, að komast ekki á bak á hest,
eða bæjarleið, án karlmannshjálpar?
Er kvenlegt að hrópa: „Guð almátt­
ugur!” ef barn rekur upp org eða
fluga eða mús — þessi hræðilegu dýr(!)
— sjást einhverstaðar nærri? Það er
blátt áfram uppgerð og tepruskapur,
hverjum heiðarlegum manni, karli og
konu til stórskammar og svívirðu.
Enn vitum við ekki, hvernig alþingi
og stjórn verða við kröfum okkar um
kosningarétt. Enginn óskar innilegar
en eg, að svörin þau verði góð og
engin kona mundi fúsari hagnýta
sér þann rétt en eg. En eg vil hafa
meira frelsi, andlegt frelsi, svo við
verð um færar um að hrinda af okkur
þeim böndum, sem hinda okkur við
gamlar kreddur; kreddur, sem aldrei
hefðu átt að vera til. Byrjum með því
að kenna stúlkubörnunum, að þær
sjeu menn fyrst og fremst; hugsandi,
frjálsar verur, á jafnháu stigi og karl­
menn; „neisti af guðs lifandi sál“.
Kennum þeim, að þær geti gengið
óstuddar, þurfi ekki að standa undir
verndarvæng karlmanna. Þá rís upp
hið sanna kvenfrelsi á Íslandi. Og
þá getur enginn sagt, að við höfum
ekkert við kosningarétt að gera.
Þar vildi eg vera, sem kvenþjóðin
hefði fundið sálu sína, – allar konur.
Væri búin að grafa hana upp úr dýki
prjáls og uppgerðar. Því við erum
engir hugleysingjar. Við þorum að
reyna, að „vogun vinnur og vogun
tapar“, ef við gætum einungis allar
trúað, að það sé kvenlegt. Hefðum
ætíð hugfast, að teprudrósin, sem ekki
getur riðið yfir áarsprænu eða hoppað
yfir læk óstudd, er þúsundfalt minna
virði en hin, sem leggur alla krafta
sína fram til þess, að stríða og sigra,
án þess að hugsa um, hvort það sé
ókven legt eða ekki, þó hin fyrnefnda
sé ef til vill álitlegri sýnum eða betur
búin.
Renni sú öld yfir Ísland, að
tízkubrúðan og teprudrósin verði
athlægi allra! þá er kvenfrelsi í landi.
Fyr ekki.
Þingeysk sveitastúlka.
Fyrir ofan borðstofuborðið heima
hjá mér hangir innrammað plakat
sem útgefið var þann 19. júní 1915.
Fyrir þann sem ekki þekkir sögu
þess mætti halda að hér væri á ferð
þjóðrembingsleg lofgjörð um landið
enda er á því mynd af Þingvöllum
umlukt einum átta eintökum af
ís lenska fánanum. Það er ekkert á
myndinni sem gefur til kynna að hún
sé gefin út í tilefni þess að þennan
dag fengu konur, 40 ára og eldri og
vinnuhjú, kosningarétt til Alþingis.
Þrátt fyrir umdeilanlegt fegurðargildi
myndarinnar fær hún að hanga sem
inspirerandi minnismerki um allt sem
hefur áunnist í jafnréttisbaráttunni og
allt það sem enn þarf að berjast fyrir.
Því þrátt fyrir að lagalegu jafnrétti hafi
verið náð er kvenfrelsi varla í augsýn.
Baráttukonur fyrir 100 árum höfðu
það að markmiði að ná grundvallar­
mannréttindum í lög. Þær dreymdi
um að fá að segja skoðun sína til jafns
við karla í kosningum og margar
þurftu jafnvel að berjast fyrir því að
fá að ganga í buxum við vinnu. Í dag
hefur lagalegu jafnrétti verið náð og
því ber að fagna. Það er skylda okkar
sem samfélags að gleyma ekki þeirri
baráttu sem háð var og hve ótrúlega
stutt er síðan áfanganum var náð. En
baráttusystur mínar fyrir 100 árum
óraði ekki fyrir þeim hindrunum sem
eru í vegi kvenna í dag.
Skýr skilaboð um hlutverk kvenna
og atgervi sem þeim sæmir hamra
á hinu vestræna samfélagi nú sem
aldrei fyrr. Í dag þykir sjálfsagt að
breyta útliti sínu með róttækum hætti
til að þóknast fyrirfram ákveðnum
stöðlum tískuheimsins. Auglýsingar
miða allar að því að fólk þurfi að
finna hamingjuna með hinni klassísku
breytu X = sjálfstraust = hamingja.
Í stað þess að X standi fyrir andlegt
jafnvægi, sátt eða heilbrigði hefur
markaðsöflunum tekist að láta
ham ing juna snúast um sig og þar af
leiðandi peninga; X = stór brjóst X
= stærri brjóst X = mjórra mitti X =
engin sjáanleg ummerki um að þú,
kona, hafir gengið með barn. Það eru
þúsund atriði sem kona getur látið
breyta í fari sínu og líkama í nafni
aukinnar hamingju.
Karlar eru ekki undanskildir
útlitskröfunum þó minni áhersla sé
lögð á þá í auglýsingum og dægur­
menningu. Staðreyndin er sú að
markaðsöflin hæfðu okkur þar sem
við erum veikust fyrir, með stans­
lausum áróðri um að við séum ekki
að sinna frumhvöt okkar, kynlífi, á
nægilega réttan og flottan hátt.
Klámið hefur búið til staðal sem
Kvenfrelsi
Ritstjórnarpistill
x(brjóst) = hamingja
enginn, sem ekki
hefur aðgang að
förðunarfræðingum,
ljósameisturum og
jafnvel klippiforriti
sem gerir þér kleift
að taka pásur á
milli stellinga, getur
staðið undir. Með
tilkomu internetsins
hefur klámið orðið
ótrúlega aðgengilegt
og rannsóknir sýna
að flest ungt fólk
hefur séð klám áður
en það upplifir sína
fyrstu kynlífsreynslu.
Það þarf ekki
snilling til að átta sig
á brengluninni. Hin
hefðbundna klám­
mynd niðurlægir
konur með mjög
markvissum hætti og
þar liggur hundurinn
grafinn. Við búum í sam félagi þar
sem börn sjá konur niðurlægðar í
dægurmenningu og á götum úti – það
er normið og við verðum að horfast í
augu við það.
Stöðugar kröfur miðlanna
og markaðsaflanna kalla fram
gagnkvæma óánægju og ákveðna
brenglun á því sem eðlilegt er. Þar
af leiðandi er ómögulegt að verða
hamingjusamur í samfélagi dagsins
í dag nema maður hefji sig yfir
tilætlunarsemina og horfist í augu
við að fullkomnun náist aðeins í
ófullkomnun. Fæst börn hafa þróað
með sér hæfileikann til þess.
Ef við sem samfélag getum viður­
kennt að klámið og auglýsingarnar
eru vandamál og erum tilbúin að
taka á því er hægt að koma í veg fyrir
stórslys. Ef við tökum ábyrgð og erum
upplýst er aldrei að vita nema að eftir
önnur hundrað ár skrifi tvítug stelpa
grein um þann sigur sem íslenskar
konur og íslenskir karlar, sameinuð,
náðu á kostnað þeirra sem vildu
brengla hugsanir okkar og hamingju.
Það sakar ekki að vona. Jafnrétti og
virðing = hamingja.
Reykjavíkurdama
Svafa Þórleifsdóttir skrifaði þessa grein
árið 1907. Þá var hún 19 ára gömul. Hún
starfaði sem kennari og skólastjóri næstu
áratugina og var ávallt virk í kvenfélögum
landsins. Hún sat í stjórn Kvenréttinda-
félagsins 1946-1965. 19. júní kom fyrst út árið
1951 og var Svafa ritstjóri þess fyrstu sjö árin.
Snærós Sindradóttir er 19 ára mennt-
skælingur sem er varaformaður Ungra Vinstri
Grænna og varakona í Mannréttindaráði
Reykjavíkurborgar fyrir Vinstri hreyfinguna,
grænt framboð.
Texti: Snærós Sindradóttir
Ljósmynd: Gréta Guðmundsdóttir
Texti: Ritstjórnin
Ljósmynd: Dröfn Nikulásdóttir
Texti: Svafa Þórleifsdóttir
Ljósmynd: Þjóðminjasafn Íslands
Nú eru liðin 100 ár síðan samþykkt var á
Alþingi Íslendinga að konur skyldu hljóta jafnan
rétt til náms, styrkja og embætta. Árið 1911,
sem seinna var gjarnan nefnt kvenréttindaárið
mikla, var samþykkt á þingi að konur skyldu fá
kosningarétt. Raunar neitaði Danakonungur að
samþykkja kosningaréttinn að því sinni, þar sem
sambandsmál Íslands og Danmerkur voru
í miklum ólestri. Þetta frumvarp lagði þó grunn­
inn að lögunum sem sett voru þann 19. júní
fjórum árum síðar, þegar íslenskar konur fengu
loks kosningarétt.
Sextíu ár eru liðin síðan fyrsta tölublað 19. júní,
tímarits Kvenréttindafélags Íslands, kom út. Margt
hefur gerst í kvenréttindabaráttunni síðan Svafa
Þórleifsdóttir ritstýrði fyrsta tölublaðinu. Í ár er
blaðinu dreift ókeypis til allra landsmanna og vildi
ritstjórnin leggja áherslu á söguna, baráttu okkar
fyrir jafnrétti síðustu öldina og á samstöðu og
vinskap kvenna sem við teljum vera lykilinn að
raunverulegu jafnrétti í framtíðinni.
Í greinum blaðsins er minnst fyrstu baráttu­
kvennanna sem ruddu brautina í lok nítjándu
aldarinnar og kynnt til sögunar sú kynslóð
sem mun marka sporin næstu áratugina.
Í blaðinu eru m.a. birtar myndir af konum úr
mismunandi öngum stjórnmálanna sem þrátt
fyrir ólíkar skoðanir eru vinkonur og starfa
saman á jafnréttisgrundvelli við að hlúa að
fram tíð þjóðarinnar. Samstaða kvenna sem er
okkur svo mikilvæg núna á óvissutímum birtist
í vinnslu þessa blaðs, þegar fjöldamargar konur
lögðu fúslega hönd á plóg. Við þökkum öllum
þessum konum fyrir vinnu sína, og óskum
lesendum okkar til hamingju með 19. júní!
Frá vinstri: Fríða Rós Valdimarsdóttir, Brynhildur Heiðar- og Ómarsdóttir, Þórunn Hrefna Sigurjónsdóttir,
Guðrún Margrét Guðmundsdóttir
1907 birtist stutt grein í Kvennablaðinu undir titlinum „Kvenfrelsi“. Höfundur greinarinnar, titluð
„Þingeysk sveitastúlka“, var hin 19 ára Svafa Þórleifsdóttir. Hér fyrir neðan er greinin prentuð í heild sinni
ásamt grein skrifaðri af annarri 19 ára stúlku, Snærósu Sindradóttur, rétt rúmum hundrað árum síðar.
Margt hefur áunnist í kvennabaráttunni á þessari einu öld, en enn er margt óunnið.
19. júní, tímarit kvenréttindafélags íslands. 60. Árgangur Bls. 2