19. júní - 19.06.2011, Blaðsíða 3

Kvenréttindabaráttan á Íslandi á sér
ekki langa sögu. Örfáir menntamenn
skrifuðu bréf og ritgerðir um miðbik
19. aldarinnar sem hvöttu til aukinnar
menntunar og frelsis kvenna. Það var
ekki fyrr en árið 1869 að fyrsta kven­
félag Íslands var stofnað, Kvenfélag
Rípurhrepps í Skagafirði. Þetta félag
hafði það að leiðarljósi að stuðla að
framförum í menntun, þjóðrækni og
heimilishaldi. Eitt helsta baráttumál
félagsins var að stofna kvennaskóla
í héraðinu til að uppfræða stúlkur
landsins.
Kvennaskólar
Á áttunda áratug aldarinnar
voru stofnaðir fjórir kvennaskólar
á Íslandi, og var sá fyrsti Kvenna­
skólinn í Reykjavík sem var stofnaður
á lýðveldisafmælisárinu 1874.
Kvennaskólar landsins voru grund­
vallarforsenda fyrir allri baráttu fyrir
frelsi kvenna sem fylgdi í kjölfarið.
Bríet Bjarnhéðinsdóttir, af
mörgum talin formóðir kvenréttinda­
baráttunnar á Íslandi, stundaði nám
við Kvennaskólann á Laugalandi í
einn vetur. Þetta var eina formlega
mennt unin sem hún hlaut. Bríet
skrif aði fyrst íslenskra kvenna blaða­
grein, „Nokkur orð um menntun
og rjettindi kvenna“, og birtist hún
í Fjallkonuninni árið 1885 undir
dulnefninu Æsa. Seinna meir átti
Bríet eftir að lýsa því að sú grein
„hafi orðið vísirinn að þeirri baráttu,
sem síðar var háð og vakti svo mikla
storma“. Bríet stofnaði Kvennablaðið
árið 1895 og ritstýrði því í rúma þrjá
áratugi. Árið 1907 stofnaði hún síðan
Kvenréttindafélag Íslands.
Breytingar á íslensku samfélagi
á fyrri hluta 20. aldarinnar stuðl­
uðu að ört batnandi stöðu íslensk­
ra kvenna. Íslenskar konur fengu
rétt inn til að kjósa tiltölu lega
snemma. Á 19. öldinni nýttu ör fáar
konur sér loðið orðalag í sveitar­
stjórnar kosninga lögum til að kjósa í
sveitar stjórnar kosningum, og var sá
réttur loks lögfestur árið 1882. Árið
1907 fengu þær kjörgengi í bæjar­
stjórnar kosningum í Reykjavík og
Hafnarfirði.
Kvennaframboð
Árið 1908 kallaði Kvenréttinda­
félagið á hin kvenfélögin í Reykja­
vík og saman buðu þau fram
sérstakt Kvennaframboð í sveitar­
stjórnarkosningum í Reykjavík. 18
hreyfingar buðu sig fram í þeim
kosning um og háði Kvenna fram boðið
sérlega áhrifaríka kosningabaráttu.
Kvenréttindakonur gengu hús úr
húsi í Reykjavík og hvöttu kynsystur
sínar til að kjósa, enda fengu þær
lang stærsta hluta atkvæðanna, eða
21.3% greiddra atkvæða. Nægði það
til að koma öllum fjórum konunum
sem voru í framboði inn í bæjarstjórn.
Almennur kosninga réttur kvenna var
loks samþykktur af konungi 19. júní
1915.
Pólitísk barátta fyrir kvenfrelsi
lagðist í dvala fyrstu áratugina eftir
að formleg borgarleg réttindi náðust
á öðrum áratug aldarinnar.
Starf kvenfélaga landsins og
Kvenréttindafélags Íslands
einkenndist næstu árin af
því að berjast fyrir bættum
félagsaðstæðum íslenskra
kvenna, fyrir launa jafnrétti og
fyrir bættri heilsu almennings.
Kvenfélögin unnu að stofnun
Landspítalans, skóla og
leik valla, verkalýðsfélaga
kvenna, styrktarfélaga fyrir
mæður, ásamt því að þrýsta á
Alþingi að lagabótum í þágu
kynjajafnréttis.
Úur og Rauðsokkur
Ný kvenréttinda hreyfing, hin
svokallaða önnur bylgja, barst
til Ís lands á sjöunda áratugnum.
Laufey Valdimarsdóttir, dóttir
Bríetar, og Anna Sigurðardóttir
fengu ungar konur til liðs við
sig í Kven réttindafélaginu. Þær
kölluðu sig Úurnar og voru
virkar fram á níunda áratuginn.
Þær komu með mikinn kraft
Saga kvenréttindabaráttunnar
á Íslandi Bróðurpartur
Margrét Pála Ólafsdóttir, stofnandi
Hjallastefnunnar, hefur talað um
„bróður partinn“ í kennslustofunni og
sagt að strákar fái allt að 80% af tíma
kennarans. Einstaklingseðli sé alið
upp í strákum en við stelpur sé talað
sem hóp: „Fínt hjá þér, Sigurður“! og:
„Mikið eruð þið duglegar, stelpur!“
Bróðurparturinn þykir svo sjálfsagður,
ennþá, að í rannsóknum þar sem
drengjum og stúlkum er gefinn
nákvæm lega sami tími til þess að tala
inni í bekk, orðið gefið hárnákvæmt
til stúlku og drengs á víxl, þá gerist
aðeins eitt: Bæði kyn upplifa að það
sé verið að upphefja stúlkurnar og að
drengirnir séu úti í kuldanum. Jöfn
skipting er talin óeðlileg.
inn í félagsstarf Kvenréttindafélagsins
og árið 1968 stóðu þær fyrir
útvarpsdagskrá þar sem fjallað var um
hlutverk kynjanna í nútímasamfélagi.
Árið 1970 varð síðan til önnur
kvennahreyfing, Rauðsokkurnar
svokölluðu. Þær störfuðu ekki undir
formerkjum Kvenréttindafélagsins
en höfðu þó samráð við Úurnar og
Kvenréttindafélagið um þau málefni
sem þær vildu einbeita sér að, svo að
kraftur kvenna nýttist sem best. Eins
og Úurnar, beittu Rauð sokkurnar
nýjum miðlum til að koma málefnum
sínum til skila og stóðu einnig fyrir
útvarpsþáttum þar sem landsmönnum
öllum var kynnt málefni kvenna.
Kvennafrídagurinn
Árið 1975 var alþjóðlegt kvennaár
Sameinuðu þjóðanna og kvenfélög
og kvennasamtök hér á Íslandi
sameinuðust í að skipuleggja kvenna­
frídaginn 24. október 1975. 90%
kvenna lagði niður vinnu sína og
vakti dagurinn mikla athygli erlendis.
Árið 1980 var Vigdís Finnbogadóttir
kjörin forseti Íslands og árið 1982 var
Rauðsokkasamtökunum slitið og hluti
þeirra félagsmanna stofnaði nýjan
stjórnmálaflokk, Kvennalistann.
Fyrsta kynslóð íslenskra kvenfrelsis­
kvenna var virk í stjórnmálum og
fjöldahreyfing þeirra endaði árið
1922 þegar Ingibjörg H. Bjarnason
var kosin til Alþingis á vegum
sérstaks kvennalista. Það þurfti
aðra kynslóð feminista til að hefja
þessa stjórnmálabaráttu upp á nýtt.
Kvennalistinn náði góðri kosningu
árið 1983 og fjölgaði konum á Al­
þingi Íslands úr þremur í níu, úr
5% þingmanna í 15%. Eftir það var
ekki aftur snúið og árið 2009 náðu
27 konur kjöri og eru nú 42.9%
þingmanna. Og núna síðustu tvö árin
hefur Ísland verið valið af Alþjóða­
efnahagsráðinu sem það land sem
hvað mest jafnrétti ríkti (World
Economic Forum’s Global Gender
Gap Report).
Saga kvenréttindabaráttunnar á Íslandi á
sér ekki langa sögu, en hefur borið mikinn
árangur. Á síðasta ári var Ísland í efsta sæti
á jafnréttislista Alþjóðaefnahagsráðsins.
Texti: Brynhildur Heiðar- og Ómarsdóttir
Ljósmyndir: Ljósmyndasafn Reykjavíkur
11. júlí 1911 fengu íslenskar konur
fullt jafnrétti á við karla til menntunar
og embætta, á undan nágrannaþjóðum
sínum. Sama rétt fengu t.d. norskar
konur ekki fyrr en 1938 og þá var
undan skilinn réttur þeirra til prests­
embætta sem þær fengu ekki fyrr en
1958. Þess má þó geta að Íslend ingar
þurftu að bíða lengi eftir fyrsta kven­
prestinum. Auður Eir Vilhjálmsdóttir
tók prest vígslu árið 1974.
Hannes Hafstein flutti þetta frum ­
varp fyrir Alþingi. Hannes var mikill
vinur íslenskra kvenna og baráttu­
maður fyrir borga legum réttindum
þeirra. 1911 var seinna kallað hið
mikla kvenréttindaár. Ásamt jafnrétti
til náms og embætta samþykkti Al­
þingi einnig að veita konum kosning­
arétt. Konungur neitaði hins vegar
breyta stjórnarskránni að þessu sinni
vegna deilna um sambands mál Íslands
og Danmerkur. Kosninga réttur
kvenna var loks sam þykktur 19. júní
árið 1915.
Kvenréttinda-
árið mikla 1911
Karlar í Kópavogi fá jafnréttisfræðslu frá Rauðsokkum árið 1970.
Háskóli Íslands fagnar 100 ára afmæli
í ár. Kristín Ólafsdóttir var fyrst
kvenna til að útskrifast frá Háskóla
Íslands er hún lauk embættis prófi
í læknis fræði árið 1917. Kristín
starfaði sem læknir frá árinu 1919.
Samhliða tók hún þátt í ýmsum
félagsstörfum, til að mynda var
hún einn af stofnendum Bandalags
háskólakvenna. Eftir Kristínu liggja
fjölmargar greinar og bækur um
heilsu fræði sem og þýddar ævisögur
og rit um heilbrigðismál.
Fyrsta konan í
Háskóla Íslands
Konur í Reykjavík gengu fylktu liði um borgina árið 1915 til að fagna kosningarétti kvenna.
Núna í sumar stendur Classical
Concert Company Reykjavík fyrir
vikulegum tónleikum í Hörpunni
undir yfirskriftinni Konur og íslensk
tónlist. Þar verður flutt tónlist eftir
konur eða um konur. Kynnt verða
kvenkyns tónskáld og ljóðskáld og
sagt frá lögunum og tilurð þeirra.
Dag skráin er hugsuð fyrir ferða menn
en höfðar ekki síður til Íslendinga.
Tón skáld eru t.d. Jórunn Viðar,
Selma Kaldalóns og Hildigunnur
Rúnarsdóttir og ljóð skáld eru t.d.
Hulda, Skáld­Rósa og Jakobína
Sigurðar dóttir. Nánari upp lýsingar um
tón leikana er að finna á www.cccr.is
og www.harpa.is.
Tónleikar
19. júní, tímarit kvenréttindafélags íslands. 60. Árgangur Bls. 2 19. júní, tímarit kvenréttindafélags íslands. 60. Árgangur Bls. 3