Dagblaðið Vísir - DV - 14.01.2008, Blaðsíða 5

15. febrúar næstkomandi verður „Kjarvalsmálið", erfðamál vegna muna
sem Reykjavikurborg fjarlægði úr vinnustofu Jóhannesar Kjarval listmál-
ara árið 1968, tekið fyrir í hæstarétti. Dómurinn sem í Héraðsdómi féll
fjölskyldu minni i óhag byggir mikið á tveimur vitnum, þeim Guðmundi
Steinari Alfrcðssyni og Þorvaldi Þorvaldssyni sem er nýlátinn.
Ég hafði vonað að málinu yrði vísað aftur í héraðsdóm vegna upplýsinga
sem komu fram eftir dóminn, samkvæmt minni réttarvitund skrýtið að mál
fari fyrir hæstarétt þegar forsendur dómsins í héraði eru brostnar. Að þær
forsendur voru fjarstæða í upphafi annað mál, eða hvaða réttsýn manneskja
telur það löglegt að gamalmenni sem er sett á geðspítala nokkrum vikum
seinna geti gefið eigur sínar munnlega og leynilega án vitundar fjölskyldu
sinnar. Fyrir utan að ekkert er til frá Kjarval sjálfum um að hann hafi gefið
borginni munina sem voru teknir úr vinnustofúnni, þar á meðal meira en
5000 listaverk.
Vilhjálmur H. Vilhjálmsson hrl. mun verja málið fyrir hönd Reykjavík-
urborgar. Augljóst að hann skilur að allt stendur eða fellur með vitnisburði
þessara tveggja vitna enda Ijallaði dómurinn í héraði um lítið annað. Ég
þykist vita að hæstiréttur muni ekki taka til greina upplýsingar sem sýna að
þessi vitni geti ekki talist hlutlaus og þess vegna þessi skrif.
Fyrst Þorvaldur Þorvaldsson sem kom nálægt Kjarval sem leigubílstjóri
og sagði við skýrslutöku í héraðsdómi að hann hefði heyrt afa tala um
meinta gjöf þó hann hefði ekki verið viðstaddur meinta munnlega afhend-
ingu. Þorvaldur skipti máli vegna þess að gengið var út frá að hann væri
óháður og þess vegna ekki vilhallur í vitnisburði sínum. Við skýrslutöku í
héraðsdómi var Þorvaldur sérstaklega spurður um þctta atriði: „Lögmað-
ur: Á þeim tíma sem þú starfaðir sem leigubílstjóri sást þú um einhvem
akstur fyrir Reykjavíkurborg eða varst þú með einhveija samninga fyrir
Reykjavíkurborg eða borgarstjóra? Þorvaldur: Hnga samninga við Reykja-
víkurborg. Lögmaður: Hvorki fyrr eða síðar að þú hafir unnið eitthvað sér-
staklega fyrir Reykjavíkurborg? Þorvaldur: Ekki fremur en öðrum.“ Málið
fór í dóm með Þorvald sem hlutlaust vitni.
Eftir dóminn boðaði Reykjavíkurborg Jón Halldór Gunnarsson f.v.
bílstjóra til skýrslutöku. Jón Halldór hafði hjálpaði afa mínum að tæma
vinnustofuna og keyrt hlutina í geymslur borgarinnar vikum áður en afi
minn átti að hafa afhent Geir Hallgrimssyni borgarstjóra hlutina að gjöf 7.
nóvember 1968. Jón Halldór hafði samband við lögmann borgarinnar og
sagðist vilja segja frá heilsu Kjarvals vegna umtals um hana í fjölmiðlum,
hún verið ágæt þegar vinnustofan var tæmd, Kjarval jafnvel tekið dansspor.
Einnig að Kjatval hefði sagt við hann meðan þeir völdu hlutina og pökkuðu
„við skulum gefa þeim þetta“. Allar skýrslutökur eru á www. Kjarval.-
blogspot.com. Jón Halldór kom í réttarsal 5. mars 2007 og sagði frá. Allt
satt og rétt svo ég viti nema að sjálfsögðu um heilsuna, afi illa vannærður,
nær hungurdauða og ruglaður samkvæmt sjúkraskýrslum sem voru gerðar
örfáum vikum seinna bæði á Landsítalanum og Borgarspítalanum. Frásögn
Jóns var önnur en hafði komið ffam við réttarhöldin, þar gengið út ffá að
munimir hefðu verið fluttir eftir komu Geirs Hallgrimssonar borgarstjóra.
Lögmaður spurði Jón meðal annars um Þorvald og sá hluti hér á eflir:
„Lögmaður: Þekktir þú eitthvað til Þorvalds Þorvaldssonar leigubílstjóra
eða þekkir þú eða þekktir? Jón Halldór: Já, já, við þekkjumst enn.
Lögmaður: Og er vinskapur með ykkur? Jón Halldór: Við emm búnir
að vera góðir kunningjar, við emm búnir að vinna saman í gegnum veislur
hjá borginni, hann var varabílstjóri hjá borgarstjóra oft til að sækja fólk
og skila fólki." Og síðar í skýrslutökunni: „Lögmaður: Veistu til þess að
Þorvaldur hafi verið að vinna fyrir Reykjavikurborg og borgarstjóra á
þessum tíma ‘68, manstu eitthvað eftir því að því þú ert nú að vinna fyrir
borgina, var hann að vinna fyrir borgina þá líka? Jón Halldór: Já hann var
ekki stanslaust en til dæmis þegar vom haldnar veislur eða ráðstefnur og
svona þá var hann yfirleitt alltaf með Jóni borgarstjóra bílstjóra þeir vom
á tveimur bílum þá.“
Vegna þcssara upplýsinga, vom þeir Jón Ámason f.v. borgarstjóra-
bílstjóri og Reynir Traustason f.v. verkstjóri hjá borginni boðaðir til
skýrslutöku 7. maí 2007. Hjá Jóni Ámasyni kom þetta ffam meðal annars:
Lögmaður: En þau atvik sem er nú fyrst og ffemst verið að fjalla um i
þessu máli era að gerast haustið '68 og út það ár má segja og þú sem sagt
ert þá bílstjóri á borgarstjóraskrifstofú á þeim tíma? Jón: Já, já. Lögmaður:
Kannast þú við Þorvald Þorvaldsson? Jón: Já,jáaðeins. Lögmaður: Getur
þú eitthvað upplýst um það hvemig eða starfaði hann eitthvað að akstri
borgarstjóra eða fyrir borgina á þessum tíma og þá er ég að tala um haustið
'68? Jón: Já hann var nú, ef að þurfti leigubíl þá var hann alltaf tekinn.
Lögmaður: Var það þá í þeim tilvikum þegar fastir eða bílstjórar skrifstofú
borgarstjóra vom uppteknir eða eitthvað slíkt? Jón: Já eða þurfti fleiri bíla
bara, við vomm bara tveir og hann var alltaf kallaður til. Lögmaður: Það
var nú Jón Halldór Gunnarsson, hann í sinni skýrslu kallaði nú Þorvald
varaborgarstjóra bílstjóra en ég held að hann hafi titlað þig sem aðalmann í
þeim, er það réttnefni um starf? Jón: Nei ég vil ekki segja það þar sem ég
er bílstjóri fyrir borgarritara aðallega. Ég er ráðinn þannig.
Lögmaður: Já en ég er að tala kannski um Þorvald að hann hafi, ég er nú
að bera undir þig það sem að Jón Halldór segir að hvort að það hafi verið
réttnefni að kalla Þorvald varaborgarstjóra bílstjóra? Jón: Ja allavega ekki
varaborgarstjóra bílstjóra en hann var kallaður til þegar eitthvað þurfti,
hann einn og hann var voðalega mikið í kringum skrifstofú borgarstjóra."
1 dómnum úr héraðsdómi segir meðal annars: „Þegar litið er til gagna
þeirra sem lögð hafa verið fyrir dóminn, einkum afdráttarlauss fiamburð-
ar Guðmundar Alffeðssonar, sem rakinn er hér að ffaman og studdur er
samtímafærslu hans í dagbók, og skýrslu vitnisins Þorvaldar Þorvaldsson-
ar....“
Allir hljóta að sjá að tenging Þorvaldar við Reykjavíkurborg skiptir máli
og sú tenging falin þangað til eftir að dómurinn féll. Þorvaldur Þorvaldsson
lést 3. júlí síðastliðinn.
j minningarorðum Páls Gíslasonar i Morgunblaðinu um Þorvald segir
þetta meðal annars: „Það er mikil eftirsjá við ffáfall vinar míns Þorvalds
Þorvaldssonar bílstjóra. Þegar ég var borgarfulltrúi í Reykjavík 1974, kynn-
ist ég fljótlega Þorvaldi Þorvaldssyni bílstjóra. Hann hafði það hlutverk að
koma okkur á réttum tíma á hina fjölmörgu fundi, sem maður átti að sækja.
Það var gott að ræða við Þorvald um ýmis vandamál borgarinnar. Hann var
einn traustasti sjálfstæðismaður, sem ég hefi kynnst, með mótaðar skoð-
anir án þess að vera þröngsýnn og kunni að meta skoðanir annarra.“ Og
í annarri minningargrein í Morgunblaðinu eftir Elsu Ambergsdóttir segir
meðal annars: „Þorvaldur var vel gefinn maður, mjög fróður og víðlesinn,
afburða minnugur og ekki vafðist ættffæðin fyrir honum. Sjálfstæðismaður
var hann, oft hringdi hann og vildi þá tala við manninn minn um það sem
á honum hvíldi í pólitíkinni, í síðustu ferðinni til hans sagðist hann hafa
unnið fyrir flokkinn í um 50 ár.“ Tenging Þorvaldar við Sjálfstæðisflokkinn
hlýtur líka að vera atriði, Geir Hallgrímsson heitinn og Davíð Oddsson
nátengdir þessu máli með fleiri Sjálfstæðismönnum. Samt segir lögmaður
borgarinnar í vöm sinni til Hæstaréttar eftir að allar þessar upplýsingar lágu
fyrir: „Þorvaldur er hlutlaust áreiðanlegt vimi.“
Ég tel að tenging Þorvaldar komi vel fram í málskjölum en ekki Guð-
mundar Steinar Alffeðssonar. Lögmaður borgarinnar gerir að máli hversu
áreiðanlegur Guðmundur Steinar sé, segir í vöm sinni: „Þeir sem þekkja til
Guðmundar St. Alffeðssonar vita að hann er mjög áreiðanlegt vitni.“ Hér
tel ég lögmann borgarinnar vera að höfða beint til dómara hæstaréttar sem
jafnvel þekkja jafnvel Guðmund Steinar sem er lögffæði prófessor.
Allan V. Magnússon segir í dómnum meðal annars: „Þegar litið er til
15. febrúar næstkomandi.
gagna þeirra sem lögð hafa verið fyrir dóminn, einkum afdráttarlauss ffam-
burðar Guðmundar Alffeðssonar.....“ Guðmundur er einkasonur hjónanna
Guðrúnar Ámadóttur og Alffeðs Guðmundssonar, þau bæði látin. Að halda
því ffam að líf foreldra hans hafi snúist um Kjarval em engar ýkjur. Guð-
mundur er settur i þá erfiðu stöðu að þurfa að veija heiður foður síns. Hér
á eftir raða ég saman heimildum úr ýmsum áttum til þess að sýna tengingu
Guðmundar við Kjarval. Meira til sem ég sleppi vegna plássleysis. Ég tek
ffam að þetta em allt opinberar upplýsingar, ekkert frá Guðmundi sjálfúm,
en hann hlýtur að hafa hafsjó ffóðleiks ffá foreldram sínum um Kjarval og
samband hans við fjölskyldu Guðmundar.
Ur afmælisgrein sumarið 1968 í Morgunblaðinu eftir Ragnars Jónsson
i Smára á fimmtugsafmæli Alfreðs Guðmundssonar, foður Guðmundar:
„Áratuga náin vinátta og samstarf við meistara Jóhannes Kjarval hlýtur
að skilja eflir í sál hvers manns varanleg spor.“ Og seinna úr sömu grein:
„Við Alffeð Guðmundsson höfúm í fjöldamörg ár unnið saman, aðallega í
sambandi við Kjarvalssýningar. Ást hans á meistaranum og list hans er svo
rótgróinn og óeigingjöm, að við vinir þeirra hljótum að láta í ljós þakklæti
og aðdáun“.
Guðmundur Steinar Alffeðsson skrifar sjálfur í Morgunblaðið 22.
desember sama ár, þá rétt undir tvítugu: „Lífið er terpentína" segir Kjar-
val. Lífið er músík sagði Jóhann Sigurjónsson. Lífið er ökonomia sagði
Einar Benediktsson. Þessar og aðrar ekki síður merkilegar lífskoðanir
koma ffam í Kjarvalskveri, sem Helgafell gaf út 18. desember og geymir
6 viðtöl Matthíasar Johannesens við Jóhannes Sveinsson Kjarval. Mér
fannst gaman að lesa þessa bók. Yfir henni er léttur og hressilegur blær
skemmtilegrar og umffam allt sannrar ffásagnar." Margar ljósmyndir eftir
Guðmund i þessari bók, honum skiljanlega mál að hún seldist. Bókin varð
svo metsölubók þessi jól og ekki vegna ljósmynda Guðmundar eða skrifa
Matthíasar heldur vegna þess að hún var um Kjarval.
Árið 1996 þegar Alffeð Guðmundsson lést, skrifaði Guðmundur (Jaki)
Guðmundsson minningargrein og hafði margt gott um hann að segja en Al-
ffeð tengdist verkalýðsfélaginu Dagsbrún. Ur greininni: „Síðasta áratuginn
áðurenhannhættistörfúmvarhannforstöðumaðurKjarvalsstaða.Hannsetti
mikinn metnað í það starf sitt enda hafði hann gott vit á myndlist og var sjálf-
ur mikill vinur meistara Kjarvals og meistarinn tíður gestur á heimili hans.“
Úr minningargrein um Alffeð Guðmundsson eftir Braga Ásgeirsson list-
málara og listgagnrýnanda: „Alfreð var jafnffamt einn af þeim fáu sem
máttu horfa á Kjarval að störfúm, en það er viðbmgðið hve mörgum góð-
um máluram hefúr verið illa við áhorfendur og minnast má er Michae-
langelo rak Júlíus 11. páfa á dyr er hinn hávelbomi leit inn í Síxtínsku
kapelluna. Á þann veg vom þeirra samskipti lengstum og segja má að
Alfreð hafi verið þar sem Kjarval var og Kjarval verið þar sem Alffeð
var og átti það einkum við um síðustu árin og enginn hugsaði jafn vel
um hann í langvinnum veikindum. Meistarinn óttaðist mjög að deyja
í myrkri og honum varð að ósk sinni að skilja við er birtugjafi allífsins
lék um sjúkrabeðinn, þar sem Alffeð vinur hans sat og hélt í hönd hans.“
Úr ffásögn Guðmundar sjálfs í nýjustu Kjarvalsbókinni, bls. 561:
„Fleiri bera mál í hvað Jóhannes hafi verið barngóður, tildæmis
Guðmundur Alfreðsson, sonur forstöðumannsins á Kjarvalsstöðum,
Alfreðs Guðmundssonar. Guðmundur minnist þess með þakklæti
hvernig Jóhannes skreytti mvndirnar hans þegar hann var lítill strák-
ur og svo merktu þeir myndirnar saman.“ Úr bókinni „Kjarvalskver“
frá 1968 eftir Matthías Jóhannessen bls. 80: „Nokkmm dögum áður hitti
ég Kjarval og Alferð Guðmundsson í Listamannaskálanum. Alffeð er fast-
ur aðdáandi meistarans. Hann vinnur hjá bænum. Á sama hátt og Eggert
Stefánsson er eini maðurinn, sem komst upp með að lifa á föðurlandsást,
þannig hefúr Alfreð fengið að lifa óáreittur fyrir list Kjarvals." Á bls. 81:
,J>ú ert heiðursgestur í bænum“ hafði Alffeð sagt. „Heiðursgestur," sagði
Kjarval,, ja, það er nú svo. Ég var heiðursgestur i bænum, en hver átti þá að
borga, svo ég fór út í landsímahús og borgaði þar.“ „Ég vil fá kvittun fyrir
því að þetta sé borgað,“ sagði ég. En það var ekki við það komandi. Enga
kvittun sögðu þeir. Og nú veit engin lengur hver á að borga hvað. „Það
getur orðið dýrkeypt þetta með heiðursgestinn góði?“ Alfreð klóraði sér í
hvirflinum og sagði: „sendu bara alla reikninga til mín.“ „Ja það er nú svo,“
sagði Kjarval. „Ég gat mérþess til að þetta i landsímahúsinu væri eitthvað
sérstakt form fyrir yfirheyrslu, en ég skil það ekki.“
Úr ævisögu Indriða G. Þorsteinssonar um Kjarval bls. 275: ,Árið áður
(1961) hafði Kjarval fengið nýja vinnustofú. Hún var á efri hæð Blikk-
smiðju Breiðfjörðs í Sigtúni 7 í Reykjavík. Þar hafði hann næga fjarlægð
fyrir stórar myndir, enda var húsnæðið stærðar salur. í þessum geimi svaf
hann í vegavinnurúmi, sem hann kvaðst hafa fúndið á heiði, víst Holta-
vörðuheiði, og lét setja hjól undir það af því að hann vildi geta breytt um
svefnstað í salnum. „Það var margt á hjólum heima hjá honum," sagði
kunnugur maður, enda þurfti hann off að færa til og breyta. Það mun hafa
verið Ragnar í Smára sem útvegaði honum húsnæðið. Þama bjó Kjarval
meðan vinnuþrekið entist. Einn af þeim sem hjálpuðu honum að flytja var
Alfreð Guðmundsson forstöðumaður Kjarvalsstaða. Þeir höfðu þekkst ffá
því á árinu 1936. Fyrst kynntust þeir í Austurstræti, þessum almannavett-
vangi, þar sem Kjarval var eins og ókrýndur konungur þær stundir sem
hann kaus að eyða tíma í borginni og gefa sig á tal við vegfarendur. Alfreð
vann þá í Nýja bíói, skammt ffá höfúðstöðvum Kjarvals, og hann fékk strax
áhuga á að skoða málverk hjá honum. Stundum fór Kjarval í kvikmynda-
hús. Hann þekkti báða bíóstjóranna vel, þá Bjama Jónsson frá Galtafelli
og Guðmund Jensson og brá fyrir sig spaugi við þá eins og aðra. Kjarval
hafði gaman af tónlistarmyndum, - söngva- og dansmyndum, - en varð
að una því eins og aðrir að sjá þær í svart-hvitu. Kunningsskapur Alfreðs
og Kjarvals óx stöðugt á þessum ámm, og eftir að Alfreð giftist Guðrúnu
Ámadóttur árið 1946 mátti segja að Kjarval yrði heimilisvinur þeirra. Á
þessum ámm eignaðist Alffeð enga mynd eftir Kjarval, enda leyfði kaupið
ekki slíkt. En hann byrjaði snemma á því að senda Alfreð með myndir
til kaupenda og gerði hann þannig innvígðan í starf sitt. Og hann lofaði
Alfreð að horfa á sig vinna sem var mjög sjaldgæft. Það var upp í risinu
í Austurstræti 12. Kjarval vann óheyrilega langan vinnudag, langt fram á
kvöld og á öllum tímum sólarhringsins.
Alffeð vann hjá Vinnumiðlunarskrifstofúnni til klukkan fimm siðdegis
og svo í bíóinu á kvöldin. Samt var nógur tími til að hlaupa erinda fyrir
Kjarval. Þeir fóm oft í bílferðir og mörg vom þau skiptin sem Alfreð ók
honum til Þingvalla. Þar þótti Kjarval alltaf gaman að koma, einnig að aka
meðffam höfninni í Reykjavík þegar farið í stystu ferðir. Helst vildi Kjarval
vera á ferli við höfnina i ljósaskiptunum. Þá horfði hann mikið í kringum
sig og þekkti hvert einasta skip.
Væm þeir svo heppnir að vera þar þegar skip vom að koma þekkti Kjar-
val þau strax og talaði fagmannlega um hvert og eitt þeirra. Og á sumrin
var hann að benda ungu hjónunum á skýin og þær myndir sem hann las úr
þeim, bæði andlit og dýr. „Maður sá landið allt öðmvísi þegar maður var
með honum," sagði Alffeð. Hann for með okkur að vaða mýrar á Mosfells-
heiðinni á heitum og bjöitum sumardögum. Þá fór hann úr sokkunum og
óð berfættur um mýramar. Það fannst honum gott og hann var úthvíldur
á eftir.“
Oftast vom þau hjónin með nesti í þessum ferðum og þau neyttu þess
undir berum himni öll þijú. Þá komst Kjarval í hátíðarskap. Alffeð átti
sendiferðabíl og þar var hægt að flytja dótið þegar Kjarval vildi mála. Off
var farið í gönguferðir um þjóðgarðinn, komið í Skógarkot eða gengið nið-
ur í Rauðukussunes. Þar málaði hann stórkostlega fallegar myndir. Mjög
AUGLÝSING
misjafht hvað hann var lengi með hvert verk. Stundum fór hann aftur og
aftur á sama staðinn og vann að auki við þær myndir heima sem hann var
að mála á þessum stöðum. Guðrún sagði: „Stundum kom hann og sagði:
„Ég verð í Grafningnum, þið vitið hvar. Má bjóða ykkur? Þið megið koma
ef þið viljið." Þá var gaman að fara með heitt kaffi eða kakó, flatkökur og
eitthvað annað sem til var. Hann var að mála þegar við komum og tala við
fúglana. Þeir hreyfðu sig ekki, heldur vora á vappi í kringum hann. Við
höfðum líka hljótt um okkur, biðum bara þangað til hann gerði hlé á vinnu
sinni. Hann vissi að við vomm komin og svo varð það ekki meira. Hann
kom bara þegar hann var til.“ Oft fór Kjarval heim til þeirra hjóna til að fá
sér að borða. En hann leit inn þegar það hentaði honum sjálfúm. Og þá var
Guðrún tilbúin með mat handa honum. Kjarval var óvenjulega samvisku-
samur og vildi ekki valda óþægindum eða ónæði. Því má vel vera að hann
hafi meira vanið komur sínar á heimili Alffeðs og Guðrúnar vegna þess að
hann mátti koma þegar hann vildi. Hann var ekkert bundinn við ákveðna
tíma. „Það var ffáleitt að hætta í miðri mynd til þess að fá sér að borða.
Þannig kom hann ekki klukkan sjö heldur tíu eða ellefú,“ sagði Alffeð.
Helst vildi Kjarval íslenskan mat, enda þekktur að því að vilja soðningu
eða saltfisk á finustu veitingahúsum. Saltkjöt og baunir og siginn fiskur
þótti honum góður.“ „Og sveskjugrautur með ijómablandi var algjört æði,“
sagði Guðrún.
Þau hjónin sögðu að kynnin við Kjarval hefðu gjörbreytt lífi þeirra.
Þau fengu sérstakan áhuga á bókmenntum og málaralist vegna áhrifa ffá
honum, ekki síst málaralistinni. Mannvirðingar höfðu engin áhrif á Kjar-
val. Hann valdi sér ekki endilega vini úr hópi heldri manna. „Og hann átti
marga ágæta vini,“ sagði Alfreð „menn á borð við Jón Þorsteinsson og
Guðbrand Magnússon. Jón reyndist honum alveg ftábærilega vel. Kjarval
eins og flokkaði viss verkefni fyrir hvem. Sýningar hans, málverkasalan
og málverkið sem slíkt var orðið mikið fyrirtæki síðustu árin. Og oft var
það að fyrir jólin lét hann mig hafa bunka af umslögum með peningum
sem ég bar síðan í hús. Hann vildi ekki vera með í ferðum. Svo gaf hann
fjölmörgum málverk og myndir. Enginn vissi neitt um það fyrirfram og
ekki þýddi neitt að breyta því, og honum var heldur ekki haggað þótt
einhver kæmi og byði stórfé í málverk sem hann var búinn að ákveða að
gefa. Hins vegar gat hann verið ákveðinn með verð ef einhver vildi borga
minna en hann vildi fá fyrir málverk. Hann tók frekar þann kostinn að gefa
myndina." Honum fannst gamli íslenski maturinn góður og færi fólk að
tala um að það þyldi illa hákarlslykt kunni hann ráð við því: þú átt bara
að geyma hákarlinn inni í fataskápnum. Stundum hringdi hann í Guðrúnu
og spurði: „Hvað er nokkuð i ískápnum hjá þér núna?“ „honum þótti mjög
gaman að vera í eldhúsinu þegar verið var að vinna þar,“ sagði Guðrún.
„Settu nú sykur og kanel út á þetta,“ sagði hann. „Kjarval notaði sykur og
kanel út á margan mat. Það þótti honum gott.“ Á ferðalögum hafði hann
fyrir sið að syngja, enda hafði hann mjög góða, djúpa og þýða, og lék auk
þess á píanó við einstök tækifæri, en oftast spjallaði hann um heima og
geima við hjónin höfðum það á tilfinningunni að hann langaði mest til þess
að skrifa og yrkja. „Hann var feikiskemmtilegur og gamansamur," sagði
Alfreð „og hann var alltaf að koma með nýjar hugmyndir. Maður vissi
aldrei á hveiju gat verið von frá honum. Hann er með gáfúðustu mönnum
sem ég hef kynnst.“
Úr sömu bók, bls. 289 öðm hefti: „Átroðningurinn sem Kjarval varð
fyrir óxjafnt og þétt eftir að hann flutti inn í Blikksmiðju Breiðfjörðs. Hann
hafði ama af þessum átroðningi. Stundum vom á ferli sömu gestir og sótt
höfðu til hans í Austurstræti 12. Þeir komu til hans og heimtuðu brennivín,
en hann tók jafnan af skarið og sagði: Hér inni er ekkert vín. Það sagði hann
satt, en í kassa fram á stigapalli geymdi hann áfengi sem margir urðu til að
senda honum í þakklætis og vináttuskyni. Teppi var ofan á kassanum og
sátu hinir þorstlátu á þessum kassa og biðu áheymar. En eitt sinn kom neisti
í kassann svo kviknaði í honum. Alfreð Guðmundsson og Guðrún kona
hans urðu vör við ferðir slökkviliðsins niður að Breiðfjörðsverksmiðju og
ótmðust um að eitthvað kynni að vera að hjá Kjarval. Þau vissu að hann var
ekki heima svo þau óttuðust ekki um hann sjálfan. Þau þusm niður í miðbæ
til að reyna að finna hann og láta hann vita. Það gekk fljótt fyrir sig að ná
fundum hans og fóm þau með honum inn eftir. Hafði komist neisti í brenni-
vínskassann, en þilið bak við sviðnað. Auk þess fylltist vinnustofan af reyk.
Af þeim verðmæmm sem þama skemmdust einungis nokkrar teikningar og
var Guðrún í vikutíma að hreinsa til hjá Kjarval. Varð hún að fara varlega
að öllu, taka lítinn blett fyrir í einu og passa að láta allt á sama stað aftur.
Þessi bmni varð fimmtudaginn 19. febrúar 1967.“
Einnig má nefna að mikill bmni var snemma ársl968 í Lækjargötunni
þar sem listaverk eftir Kjarval og aðra listmálara glömðust. Mín skoðun
að munir Kjarvals vom keyrðir leynilega í geymslur Reykjavíkurborgar
kannski hræðsla um að þeir glömðust, brennuvargur á ferð sem fólki stóð
ógn af. Skrifað um hann í Morgunblaðinu, jafnvel í leiðara blaðsins. Á bak-
síðu Morgunblaðsins 6. október 1968 var þessi frétt: „BRENNUVARGUR
Á FERÐ í BORGINNl? Tvær meintar íkveikjur í nótt -fimmta skipti sem
gmnur leikur á íkveikju á skömmum tíma. SLÖKKVILIÐIÐ var tvívegis
kallað út í fyrrinótt vegna eldsvoða og benda verksummerki til þess að í
báðum tilfellum hafi verið um íkveikju að ræða. Er engu líkara en brennu-
vargur sé á ferð í borginni, því að þetta er í fimmta skipti á skömmum tíma
sem verksummerki á brunastað benda til þess að um íkveikju hafi verið að
ræða. Má þar nefna að eldsvoða í Bjamarborg á Hverfisgötu í verlzunar-
húsnæði á Silla og Valda á Laugavegi 43 og fyrr í haust í Timburverzlun
Áma Jónssonar."
Örfáum dögum seinna var byijað að flytja munina og listaverkin úr
vinnustofa afa, kassar innsiglaðir og skrifað „Kjarvalsmunir" í lista sem
var gerður. Hvergi í þeim skjölum var minnst á að þetta væri gjöf eða eign
borgarinnar. Hvort að óttinn við þennan brennuvarg var ástæðan veit ég
ekki en litið um aðrar skýringar, nema að í skýrslu gerðri um þetta leiti af
menntamálaráðuneytinu er sagt að afi sé að missa húsnæðið í Sigtúni og
brýnt að gera eitthvað í þvi. Margir vissu af ævistarfi afa á vinnustofúnni og
sáu sem hlut af menningararfi þjóðarinnar, ægileg tilhugsun að þetta gæti
glatast. Svo var líka að ágangurinn á afa var orðinn það mikill í Sigtúninu
að til vandræða horfði, lýður sem sótti að honum til þess að sníkja pening.
Ég tel að þegar Geir Hallgrímsson sagði við móður mína þetta haust að
þetta væri til varðveislu, hafi hann aðeins meint til varðveislu, ekki að vísa
til lagakróka. Staðhæfing borgarlögmanns um að Geir hafi talað við móður
mína sem lögmaður og þess vegna „til varðveislu" þýtt „til eignar" fárán-
leg. Fullyrðingar um að afi hefði gefið þessa muni komu svo ámm seinna,
aldrei neitt til frá Kjarval sjálfúm. Eina meinta samtímaheimildin um gjöf
er dagbók Guðmundar Alfreðssonar sem kom fram meira en áratug seinna
og á sama tíma og faðir hans skrifaði yfirlýsingu um að þetta hefði verið
gjöf, þá vegna byijunar á málaferlum fyrir hönd fjölskyldu minnar haustið
1982. Þau málaferli lognuðust svo út af vegna saknæms atferlis að mínu
mati, meðal annars hótunar í garð móður minnar.
Afi var hættur að búa í vinnustofúnni haustið 1968 og hélt til á Hótel
Borg. Hann var svo lagður inn á geðdeild Landspítalans nokkram vikum
eftir fluminginn á mununum eða 28. janúar vegna þess að hann var hreinlega
búinn að missa vitið (sjúkraskýrslur hans á www.kjarval.blogspot.com).
Það em fleiri heimildir um samskipti Kjarvals við fjölskyldu Guðmund-
ar en ég læt þetta nægja. Allir hljóta að skilja að það er út í hött að byggja
á Guðmundi sem vitni i þessu máli, ekki rétt gagnvart honum né íslensku
réttarkerfi. En það var gert og eina skýringin í mínum huga spilling.
Ingimundur Kjarval.