Vestfirska fréttablaðið - 08.03.1990, Síða 5

vestfirska
FRETTABLADID
VESTFIRSKA FRÉTTABLAÐIÐ SÍMI4011
sem verra er, enginn veit hversu
mikið er í rauninni veitt, hvorki í
Barentshafinu, við Noregsstrend-
ur, í Norðursjónum né á öðrum
helstu fiskimiðum þessara þjóða.
Við íslendingar eigum þó
ennþá í soðið, a.m.k. að því að
talið er, og cigum sennilega ennþá
möguleika á því að ná tökum á
okkar sjávarbúskap.
Ég er alfarið þeirrar skoðunar,
að við eigum að leysa það verkefni
upp á eigin spýtur, og byggja þá
lausn á okkar eigin forsendum.
Forsendum sem við verðum ásáttir
um að byggja líf okkar á í þessu
landi um ókomin ár. Pess vegna tel
ég nauðsynlegt að ný atvinnu-
stefna feli í sér mjög markvissa
skilgreiningu á þeim ramma sem
nauðsynlegt er að setja sjávarút-
veginum, sem og atvinnuvegum
þessarar þjóðar yfirleitt. Þessi
rammi verður að byggja á hald-
bærri vitneskju um veiðiþol fiski-
stofnanna, og á raunhæfu mati á
nauðsynlegri sókn, og hann verður
að innihalda viðunandi leikreglur
fyrir þá sókn. Hann verður einnig
að innihalda stefnumótun varð-
andi fiskvinnsluna í landinu, og
ekki síst verður hann að standa á
vel skilgreindri byggðastefnu. Eins
og staðan er í dag, þá eru eiginlega
allir endar lausir. Við göngum að
því gruflandi hversu mikið okkur
er óhætt að veiða, við höfum enga
haldbæra stjórn á þeirri fjárfest-
ingu sem rennur í þessa atvinnu-
grein. Fiskvinnslan er komin í
blindgötu, og getur ekki lengur
keppt um hráefnið við erlenda
aðila. Og sölukerfið er endanlega
að brjótast út úr þeirri girðingu
sem það var sett í á sínum tíma
með stofnun sölusamtaka eins og
SH, Sambandsins, og SÍF. Ofan í
þetta ástand kemur svo spurningin
um Efnahagsbandalagið. Spurning
sem ekki er hægt að varpa frá sér.
Og spurningin er einfaldlega þessi:
Með hvaða hætti eigum við að
koma þessari auðlind okkar sem
best í verð? Eigum við að veiða,
vinna og markaðssetja fiskinn
okkar sjálfir? Eigum við kannski
bara að veiða og vinna að hluta,
eða eigum kannski ekki einu sinni
að veiða hann? Við skulum minn-
ast þess, að hagfræðingar tala um
það sem raunhæfan möguleika, að
selja hreinlega Efnahagsbandalag-
inu fiskinn í sjónum. Við myndum
svo lifa af því gjaldi sem þeir
greiddu okkurfyrirveiðileyfin. Ég
efa það ekki, að við gætum komist
betur af cfnalega með því að selja
fiskinn óveiddan, og losna við allt
baslið. En þetta heitir á manna-
máli að selja tilveru sína, og ég er
ekki tilbúinn til þess, og býst ekki
við að þjóðin sé tilbúin til þess yfir-
leitt.
Mig langar aðeins að víkja að
þeirri spurningu, hvers vegna
stjórnmálaflokkar á íslandi hafa
trassað svo lengi að móta sér heil-
steypta stefnu í atvinnumálum.
Hvers vegna fer t.d. nær öll stefnu-
mótun í sjávarútvegi fram innan
einstakra hagsmunahópa greinar-
innar? Er það eðlilegt, að Alþingi
fái svo til kláran pakkann frá hags-
munasamtökunum, og afgreiði
hann sem lög með smávægilegum
breytingum þeim til handa sem
harðast sækja þingpalla hverju
sinni? Þetta er að mínu mati alvar-
legt sinnuleysi stjórnmálanna.
Við skulum líka rifja það upp,
að það þurfti að gera ítrekaðar til-
raunir fyrir um hálfu öðru ári
síðan, til að koma yfirvöldum í
skilning um, að sjávarútvegurinn
var kominn á heljarþröm, og
hættur að geta staðið sína plikt í
þjóðarbúskapnum. Og hver voru
viðbrögðin? Það þurfti stjórnar-
skipti til. Og ráðstafanirnar voru,
auk hefðbundinnar gengisfelling-
ar, að setja á fót sérstaka bjarg-
ræðissjóði til að kippa þeim sem
næst stóðu hengifluginu aðeins
innar á brúnina. Svo var þetta
neyðarástand talið stafa af ytri
áföllum, en það er, og hefur lengi
verið patent-skýring á afleiðingum
okkar eigin asnasparka.
Ég heyri ekki annað en að þessi
ríkisstjórn telji sig hafa bjargað
sjávarútveginum og þjóðarbú-
skapnum yfirleitt með viðbrögðum
sínum. Og við skulum vona að svo
sé. En við skulum gera okkur grein
fyrir því, að þegar við íslendingar
þurfum að taka fé að láni erlendis
til að halda uppi offjárfestingu í
undirstöðuatvinnuveginum, þá
hefur búskapurinn farið verulega
úrskeiðis. Hvenær fáum við að lifa
þá tíma, að hægt sé að búa við
nokkurn veginn bærilega stöðugt
efnahagsumhverfi? Hvers vegna er
alltaf allt á hverfanda hveli í þessu
landi, og hvers vegna er óstöðug-
leikinn alltaf skrifaður á ytri áföll,
jafnvel náttúruöflin, sem þegar
öllu er á botninn hvolft, eru einu
þættirnir sem hægt er að treysta á
að hagi sér nokkurn veginn svipað
frá ári til árs? Stærstu vandamál
þessarar þjóðar stafa af manna-
völdum. Ef við ekki sjáum að
okkur, þá getum við treyst því, að
við glötum efnahagslegu sjálfstæði
okkar innan fárra ára.
En hvers vegna er það svo, að
stjórnmálaflokkarnir skuli ekki
gera sér meiri mat úr þeim álita-
málum sem uppi eru varðandi
sjávarútveginn í dag? Ein skýring-
in er eflaust sú, að alluralmenning-
ur í þessu landi telur að vandi sjá-
varútvegsins og þá sérstaklega
einn þáttur hans, fiskveiðistjórn-
unin, sé nánast innréttingaratriði
sem komi engum við nema útgerð-
armönnum, en þar fer hann villur
vegar.
Ég tel mig geta lýst því yfir fyrir
hönd sveitunga minna, að okkur
líst ekki á þau frumvarpsdrög sem
nú liggja fyrir um framtíðar skipan
mála varðandi fiskveiðarnar. Þetta
mál er ekkert prívatmál útgerðar-
innar. Það varðar alla landsmenn.
Ástæðan er sú, að með frjálsum
viðskiptum með veiðiréttindin
eigum við á hættu, að stórfelldar
breytingar verði á búsetu í land-
inu, og ef þau yfirlýstu markmið
nást, þ.e. að skipum og vinnslu-
stöðvum fækki svo aukin hag-
kvæmni náist, þá þýðir það ein-
faldlega að einhverjir tapa í
þessum slag. Einn megin galli þess-
ara frumvarpsdraga er sá, að þar
er hvergi gert ráð fyrir því, að hægt
verði að hafa stjórn á því hvernig
væntanleg þróun á sér stað. Það út
af fyrir sig væri allt í lagi, ef það
væri yfirlýst ætlun okkar að láta
þennan slag standa, og láta skeika
að sköpuðu. ■ Svo er hins vegar
ekki. Fyrirvarar sem fylgja þessum
drögum hafa það sammerkt, að
menn hafa áhyggjur af því hvaða
afleiðingar þessi stjórnunaraðferð
hefur á byggð í landinu, og skipu-
lag þessarar atvinnugreinar yfir-
leitt. Þegar sjávarútvegsráðherra
er beðinn að svara því, hvaða
tryggingu einstök sjávarpláss hafi
fyrir því að þau tapi ekki tilveru-
rétti sínum í þessu spilavíti fisk-
veiðanna, þá svarar hann því til,
að fari ekki útgerðin skynsamlega
mcð þau miklu réttindi sem hún
hefur fengið afhent, þá verði þau
tekin af henni. Og þá spyr maður
aftur: Hvaða stórslysum stöndum
við frammi fyrir, þegar almenn
viðurkenning liggur fyrir á því, að
útgerðarmenn hafi fyrirgert rétti
sínum til að hafa með höndum
frjáls viðskipti með sjálfan tilveru-
réttinn? En sjávarútvegsráðherra
tilgreinir líka önnur ráð, sem ekki
eru síður athyglisverð; nefnilega,
að ef eitthvert sjávarþorp tapar
kvótum sínum, þá verði það lag-
fært með ýmsum öðrum hætti. Svo
skýr eru þau svör. Og við vitum
svo sem hvað þau merkja. Opin-
beru fé verður varið til að kítta í
þau göt sem myndast þegar kvót-
auppkaupin fara að virka af fullum
þunga. Og þá er það spurningin:
Hvernig á að ná yfirlýstri hagræð-
ingu, ef grípa á inn í með hinni
hendinni, um leið og hagræðingin
fer að bitna á einhverjum?
Verðum við ekki, áður en við
hleypum af stað slíku ferli sem
frjáls kvótaviðskipti eru, að gera
það upp við okkur hvert við viljum
að þau leiði þessa atvinnugrein?
Ég efast ekki um að fái þessi aðferð
að verka, þá skilar hún hagræð-
ingu, en við verðum samt að sjá
fyrir afleiðingarnar eins skýrt og
mögulegt er, og verða sammála um
það fyrirfram að afleiðingarnar séu
æskilegar. Við fáum nefnilega upp
á borðið vandamál sem við verðum
að vera búin að gera okkur ein-
hverja hugmynd um hvernig leysa
skuli. Þess vegna tel ég, að nauð-
synlegar aðgerðir í sjávarútvegs-
málum verði ekki framkvæmdar,
án þess að við mótum heilsteypta
áætlun um uppbyggingu atvinnu-
lífs í landinu yfirleitt. Það er slík
atvinnustefna sem við verðum að
ræða, og mér vitanlega hefur hún
ekki verið mótuð í okkar þjóðar-
búskap hingað til. Ef svo er, að
núverandi ríkisstjórn ætlar sér að
móta nýja atvinnustefnu fyrir
þessa þjóð, þá fagna ég því. Sem
Vestfirðingur hef ég fram að færa
ákveðinn boðskap til ykkar ráð-
herranna í þeim efnum. Við
hljótum að gera ráð fyrir því að við
Vestfirðingar teljumst á vetur setj-
andi, og að ekki sé ætlunin að
svæla okkur af kjálkanum. Þá
liggur fyrir, að ákveða það, hvaða
hlutverki við eigum að gegna í
þjóðarbúskapnum. Það er auðvelt
verk. Við erum strandbúar og
fiskimenn, í einu orði sagt útvegs-
fólk, og við erum ekki á öðrum
sviðum líklegir til afreka, enda er
ekki að mörgu öðru að hverfa í
þessum landshluta um fyrirsjáan-
lega framtíð.
Við erum sáttir við þetta hlut-
skipti, og teljum okkur kunna
bærilega til verka. Og við höfum
alla tíð beygt okkur fyrir því, að
tapa aflahlutdeild í heiðarlegri
samkeppni úti á miðunum. En við
sættum okkur ekki við að vera tálg-
aðir upp eins og blýantur á skrif-
borðum ráðuneytis og samráðs-
nefnda suður í Reykjavík. Við
munum heldur ekki sætta okkur
við það, að tapa tilverurétti okkar
á uppboði á fasteignum eins og
skipum.
Skip hafa komið og farið hér á
Vestfjörðum um aldaraðir, en við
höfum alltaf haldið eftir réttinum
til að nýta auðlindina. Við erum
heldur ekki tilbúnir í þá áhættu,
sem felst í frjálsum viðskiptum
með veiðiréttinn.
Við viljum þess vegna hafa rétt-
inn til veiða og vinnslu á sjávar-
fangi tryggðan. Og við teljum, að
þar sem við eigum ekki annarra
kosta völ okkur til viðurværis, þá
eigum við að fá rýmri rétt til nýt-
ingar landgrunnsins en þau héruð,
sem eiga að öðru að hverfa, héruð
sem fá í sinn hlut aukið viðurværi
af nýtingu annarra, nú vannýttra
auðlinda landsins.
Ég hef nú dvalið nokkuð við
þróun síðustu ára, og það ástand
sem nú ríkir í sjávarútveginum.
I upphafi máls míns sagðist ég
ætla að víkja síðar að framtíðar-
möguleikum okkar í þessari at-
vinnugrein. Áður en ég geri það,
þá vil ég setja fram nokkra punkta
um þær aðgerðir sem ég tel nauð-
synlegar til að tryggja það að við
getum yfir höfuð farið að snúa
okkur að nýsköpun og frekari nýt-
ingu sjávarfangs.
í fyrsta lagi verðum við að móta
skýra stefnu í atvinnumálum,
stefnu sem felur í sér viðunandi
öryggi í byggðamálum og nauðsyn-
legan stöðugleika í sjávarútvegin-
um almennt. Sú stefna verður að
taka af skarið með það, hvort,
hvar. og með hvaða hætti sjávarafli
verður veiddur og unninn hér-
lendis.
I öðru lagi þá verður sú stefna
einnig fela í sér gagngera endur-
skoðun á vinnubrögðum okkar
varðandi hafrannsóknir og mat á
afrakstursgetu einstakra fiski-
stofna sem og öðrum stofnum
sjávardýra. Sú endurskoðun er að
mínu mati orðin brýn nauðsyn,
vegna þess að núverandi aðferðir
skila ekki þeirri vitneskju sem
okkur er nauðsynleg.
Við höfum ckki lengur efni á
því að vita ekki hvað við erum að
gcra. Við höfðum t.d. ekki hug-
mynd um það s.l. haust hvort
milljón tonn af loðnu voru lífs eða
liðin. Og annað dæmi: Viðkoma
þorskstofnsins er nú talin háð því
hvort fiskur sem talið er að hafi
farið til Grænlands, muni koma
aftur að íslandsströndum, án þess
þó að fá nokkurn tíma vissu fyrir
því, hvort hann raunverulega fór
eða hvort hann raunverulcga kom
aftur. Þetta er með öllu óviðun-
andi ástand, og fullkomið kæru-
leysi að bæta ekki hér úr.
í þriðja lagi verður sú stefna að
innihalda umtalsverðan hvata fyrir
fyrirtæki að leggjafjármagn í rann-
sóknir og þróunarverkefni.
Ég tel gæfulegast, að slík starf-
semi fari að sem mestu leyti fram
innan fyrirtækjanna sjálfra, en
ekki á stofnunum og í verkefn-
ahópum sérfræðinga. Sjómenn og
fiskverkendur leysa ekki slík verk-
efni einir og sér, og sérfræðing-
arnir gera það heldur ekki einir og
sér. Það á að planta sérfræðing-
unum sem víðast út í atvinnulífið
og láta þá vinna að lausn vanda-
málanna þar sem þau er raunveru-
lega að finna. Þegar ég tala um að
hvetja fyrirtæki til að leggja fé í
rannsóknir og þvíumlíkt, þá vil ég
nefna cinn þátt sem myndi hafa
umtalsverð áhrif þar á. Hann er
sá, aó þeirsem leggja út í slík verk-
efni. fái tryggingu fyrir því, aö þcir
njóti væntanlegs árangurs í ríkari
mæli en þeir sem á eftir koma og
eru tilbúnir að njóta ávaxtanna
þegar búið er að hafa fyrir þeim.
Skortur á slíkri vernd hefur tafið
fyrir framförum meira en menn
almennt gera sér grein fyrir.
Að framangreindum atriðum
frágengum, getum við hafið sókn
til betri tíðar, og einbeitt okkur
betur að fullnýtingu þess afla sem
við þegar höfum, og hafið nýtingu
fjölmargra vannýttra sjávardýra.
Við erum sem betur fer langt frá
því að fullnýta þann hafsbotn og
það rúmmál sjávar scm við höfum
yfir að ráða.
En ég tel mikilvægt, að þeir sem
á annað borð eru að fást við veiðar
og vinnslu, verði sjálfir látnir
þreifa sig áfram með þau verkefni.
Þessir aðilar hafa þegar ýmsar hug-
myndir, það stendur ekki á því, en
viljinn og getan til að koma þeim í
framkvæmd hafa ekki verið fyrir-
ferðarmikil, nema í undantekning-
artilfellum, og vil ég þar um kenna
hverfulleika okkar efnahagslegu
tilveru og óstjórn í þjóðarbú-
skapnum.
Við höfum lengi verið að þjösn-
ast á lífríkinu, án þess að gcra
okkur grein fyrir afleiðingunum.
En efnahagslegur ávinningur okk-
ar hefur samt sem áður verið það
mikill að hvatinn til að bæta vinnu-
brögðin hefur verið hverfandi. Við
skulum líka taka tillit til þess, að
við höfum Iengi lifað við Klondyke
-ástand í okkar sjávarútvegi. Það
ástand hefur mótað mjög okkar
viðhorf. Það ástand cr nú endan-
lcga að baki að mínu mati.
Ég hef nú sagt flest það sem ég
vildi sagt hafa í bili, en áður en ég
lýk máli mínu, þá vil ég lýsa þeirri
skoðun minni, að ég tel að við
stöndum á tímamótum í okkar at-
vinnulífi. Við verðum að endur-
skoða ýmis grundvallaratriði, og
við neyðumst til að gera upp við
okkur hvcrt skal halda. Ákveðið
tímabil í atvinnusögu þessarar
þjóðar cr að líða undir lok. Miklar
breytingar eiga sér stað í okkar
nánasta viðskiptaumhverfi, breyt-
ingar sem vafalaust koma til með
að hafa mikil áhrif á lífsafkomu
okkar. Fyrri kynslóðir þessa lands
hafa þó þurft að bregðast við öllu
alvarlegri breytingum á högum
sínum. Þess vegna getum við sem
nú erum uppi, ekki verið þckkt
fyrir það að taka ekki á málefnum
líðandi stundar af þeirri einurð
sem nauðsyn krefur.
Við höfum almcnnt verið hálf
sofandi gagnvart því umróti sem
átt hefur sér stað undanfarin ár og
sem ekki sér fyrir cndann á.
Minn gamli lærimeistari Jón
Baldvin hefur oft vitnað í kallinn í
brúnni, á fundum sínum um
eignarhaldið á íslandi, sem og á
ljósaskiptafundum sínum með
félaga Ólafi. Að lokum vil ég því
segja þetta: Sé eitthvcrt vit í kall-
inum núna, þá hlýtur hann að
hætta að láta reka. kúplar aö. og
heldur til miða. Við hér á dekkinu
munum ckki láta okkar cftir liggja,
svo framarlega sem viðunandi
samningar verða í gildi um okkar
hlutskipti.
Höfundur er
sjá víirút vegs fræöingur
„Hvers vegna fer t.d. nær öll stefnumótun í sjávarútvegi
fram innan einstakra hagsmunahópa greinarinnar?“
„Opinberu fé verður varið til að kítta í þau göt
sem myndast þegar kvótauppkaupin fara að virka
af fullum þunga.“
„Sé eitthvert vit í kallinum núna þá hlýtur hann
að hætta að láta reka, kúplar að og heldur til miða.“
„Við hljótum að gera ráð fyrir því að við Vestfirðingar
teljumst á vetur setjandi og ekki sé ætlunin
að svæla okkur af kjálkanum.“
„Það á að planta sérfræðingunum sem víðast út í
atvinnulífið og láta þá vinna að lausn vandamálanna
þar sem þau er raunvcrulega að finna.“