Feykir - 04.06.1982, Qupperneq 3

Guðmundur Andrésson á yngri árum.
Refaeldi og refasjúkdómar
eftir GUÐMUND ANDRÉSSON fyrrv. dýralækni
Guðmundur Andrésson gegndi lengi dýralæknisstörfum á Norðurlandi. I
eftirfarandi grein ræðir hann um refaeldi og þær aðferðir sem honum
reyndust vænlegar við refasjúkdómum. Á Hólum í Hjaltadal var nýlega
haldið námskeið í refaeldi. Geta þátttakendur í því borið það, sem
Guðmundur hefur að segja, saman við það sem þeir lærðu á námskeiðinu.
Höfuðskilyrðið til þess að fram-
leiða fallegt refaskinn er að dýrið sé
frískt. Hversu kyngott sem dýrið er
kemur það ekki að haldi nema ref-
imir séu heilbrigðir. Best er að hafa
girðingamar litlar og með vímeti á
gólfinu. Sá sem gætir refanna á
miklu hægara með að veita sjúk-
dómseinkennum eftirtekt en
ókunnugur. Verður því dýralækn-
irinn oft að treysta eins mikið á at-
hugun refahriðisins og sína eigin.
Það eru augun, matarlystin og
hægðirnar sem næstum ávallt gefa
fyrstu bendingarnar um sjúkdóma í
refum.
Sé nú eitthvert dýrið grunsam-
legt eða sjúkt er fyrsta reglan sú að
einangra það þangað til hægt er að
ganga úr skugga um það hver
sjúkdómurinn er. f flestum tilfell-
um nægir að einangra í 10-14 daga.
önnur ófrávíkjanlg regla er sú að
varast að gefa refum blóð eða kjöt
af dýrum sem dauð eru úr
bakteríusjúkdómum, t.d. kjöt af
hestum sem drepist hafa úr hrossa-
sótt (garnabólgu og lifhimnu-
bólgu), eða kjöt af nautgripum sem
drepist hafa úr magasjúkdómum,
legbólgu eða júgurbólgu, ígerðum
o.s.frv.
Refir missa fljótt matarlyst, ef
þeir sýkjast. Oft ræður það alveg
um bata dýrsins hvort hægt er að
næra það. Hætta verður að bjóða
dýrinu mjölmat, en heitt blóð,
hjörtu, lifur, og innyfli, einkum úr
fuglum og kanínum, er sælgæti
fyrir refinn. Fáist dýrið ekki til að
eta er oft rétt að hella gegnum
slöngu, sem stungið er inn í enda-
þarminn, blönduðu úr ósoðnum
eggjum, mjólk og dálitlu af blóði.
1. Sníkjudýrasjúkdómar eru lang-
algengastir og gera mestan
skaða þegar á allt er litið. Eink-
um eru það yrðlingarnir sem
þola þá illa og drepast umvörp-
um. Aðalráðið til að forðast
sjúkdóma þessa er að þrífa vel
refagirðingar. Ef húsunum er
haldið hreinum geta sníkju-
dýraeggin ekki þrifist í þeim.
Þessir snikjudýrasjúkdómar eru
algengastir:
a) Spóluormar. Stærð 5-15 cm,
lifa í þörmunum. Dýrin fá
kvalaköst stundum og jafn-
vel krampa. Stundum æla
þau ormunum. Séu refirnir
sýktir verður að gefa þeim
ormakapsel sem innihalda
tetrakloretylenkarbonat,
sem drepur vel orma þessa.
Áður en yrðlingum er gefið
þetta lyf er gott að gefa degi
á undan dálítið af magnesí-
ummjólk. Einangra verður
nv
þau dýr sem á að hreinsa, og
svelta minnst einn dag áður
en meðalið er gefið. Hreinsa
verður vandlega burtu allan
saur úr dýrunum.
b) Hakaormar (stomgylidar)
eru algengir í öllum refateg-
undum. Þeir eru hármjóir og
8-12 mm á lengd. Oft orsaka
hakaormamir slímhimnu-
bólgu og jafnvel gamabólgu.
Lækning sama og við spólu-
orma.
c) Lungnaormar. Refir hafa að
minnsta kosti tvær tegundir
af lungnaormum sem lifa 1
slímhimnu barkans. Lengd
þeirre er 2-3 cm. Yrðlingamir
virðast ekki smitast af orm-
unum fyrr en þeir eru
tveggja mánaða. Er því
nauðsynlegt að taka þá frá
móðurinni þegar þeir em
tveggja mánaða.
d) Bendilormar eru oft í refum.
Gott bendilormalyf er
brometum orecolicum og
eru gefin af því 0,20‘0,25 g.
e) Eymamaur lifir í húðinni
innan í eyranu og veldur þar
bólgu. Sýki þessi er mér vit-
anlega ekki til í refum hér á
landi.
f) Flær eru ekki ósjaldan á ref-
um og þrífast ágætlega í
hinu þétta hári. Til þess að
útrýma flónum er ekki
nægilegt að drepa flær og
egg sem eru á refnum, held-
ur verður einnig að hreinsa
vandlega vistarverur,
brenna innan með lampa.
Oft koma smásár á húðina
sem orsaka húðbólgu
(eksem). Oft var notaður
spritkamp til lækninga við
flónum, og er honum þá
spýtt inn á milli háranna og
fælir þær. Besta meðalið er
þó cupreae. Er fáeinum ccm
af því nuddað inn hér og
þar, einkum í hnakkann og
við rótina á skottinu, þar eru
þær mest.
2. Refapest hagar sér á sama hátt
og hundapest. Hvort hér er um
sama sjúkdóm að ræða er
óvissa. Refapest er sjaldgæfur
en skæður sjúkdómur og drepur
70-80% refa. Einasta ráðið er að
drepa hin sýktu dýr.
3. Beinkröm (Rachitis) er yrð-
lingasjúkdómur og hetjar á þá
tveggja til þriggja mánaða
gamla. Orsökin einhæft fóður.
Daglega skammt af fosfór, lýsi
(1:10.000) og fjölbreytt fóður.
4. Hárlos og hárrot (alopecia) er
M I5LANDS.
algengt á yrðlingum. Orsökin
mun vera óhirða.
5. Lungnabólga kemur oft í refi.
Orsakast mestmegnis af óhrein-
um og sýktum girðingum. Ein-
angrun hinna sýktu dýra sjálf-
sögð.
6. Maga- og gamakvef (katarr).
Algengasta orsökin til þessara
meltingartruflana er fóðrið
einhæft og þungmeltanlegt eða
skemmt. Stundum orsakast
meltingarsjúkdómar af bakterí-
um, einkum ef ormar eru i
gömum. Af þessu leiðir að
mikla nærgætni þarf að hafa við
refafóður. Mjölmatur verður
að vera óskemmdur og vel soð-
inn. Kjöt, innyfli og fiskur þarf
að vera nýtt og óskemmt. Geta
verður þess að refir þola illa
fitu, einkum ef hún er þrá.
Ennfremur verður að hreinsa
drykkjarílát daglega. Skitin
drykkjarílát orsaka oft melting-
arsjúkdóma. Ef orsökin er
bakteríur, t.d. skemmt fóður, er
nauðsynlegt að gefa meðul sem
sótthreinsa þarminn, t.d. salol-
mixtúra.
Yrðlingum er sérstaklega hætt
við meltingarsjúkdómum. Verður
að gæta þess að gefa þeim lítið í
senn, og að fóðrið sé óskemmt og
auðmelt. Ennfremur verður að
gæta þess vel að diykkjarílátin séu
hrein.
Þarmstíflur koma af og til í refi.
Orsök ónákvæm og óregluleg fóðr-
un. Illa soðinn mjölmatur orsakar
oft stíflur. Við stíflum er gott að
gefa eina teskeið af parafínum
Iiquidum, blandað með dálitlu af
salol 3%.
Júgurbólgur koma stundum á
læðumar. Verður þá að taka und-
an þeim yrðlinganá og venja þá
undir tík.
Mmrgrét J. Gunoarsdéttir, Kar Kristjánsson, Fjóla Þorieifsdóttlr, Kristin Jóhannsdóttir og Hólmfriður Pálsdóttir.
Blómlegt starf hjá konunum
Kvenfélag Sauðárkróks hefur
starfað af þrótti undanfarin ár.
Hólmfríður Pálsdóttir var for-
maður um þriggja ára skeið við
góðan orðstír en hefur nú nýlega
látið af formannsstörfum. Margrét
J. Gunnarsdóttir tók við af henni,
en aðrar í stjórn eru: Ása Helga-
dóttir varaformaður, Maria Han-
sen gjaldkeri, Anna Leósdóttir
varagjaldkeri, Margrét Guðvins-
dóttir ritari, og Lilja Rut Berg
vararitari.
Það eru margir póstamir í starfi
kvenfélagsins, en starfið einkennist
af skemmtilegheitum og góðum
anda. Njótendur starfseminnar eru
á öllum aldursskalanúm. Það er
farið í bingó með bömunum og
ferðalög með gamla fólkinu.
Þorrablót og nýársböll eru árlegir
viðburðir. Alls kyns fjáröflun er
stunduð. Basarar,
og flóamarkaðir
jólapappírssala
eru fastir liðir.
Ágóðinn rennur til líknarstofn-
anna og góðgerðarstarfsemi hvers
konar.
Nýmæli á síðastliðnu ári var
félagsmálanámskeið sem efnt var
til með konum úr Skarðshreppi.
Einnig var það nýjung að til
Bifrastar var boðið kvenfélaga-
konum úr öllum héraðinu. Við slík
mót aukast kynni kvenna vítt um
héraðið. Fyrir tveimur árum kom
kvenfélagið á mánaðarlegum
kvöldvökum á Sjúkrahúsi Skag-
firðinga. Félagskonur innan Kven-
félagasambands Skagafjarðar
skiptast á um að annast þessar
vökur. Eru þær alltaf tilhlökkunar-
efni á sjúkrahúsinu.
Nýlega var haldið samsæti i
Safnaðarheimilinu í tilefni af lok-
um námskeiða í blómagerð undir
leiðsögn Ivars Kristjánssonar á
Akureyri. Blómin voru til sýnis
þarna á samkomunni í öllum regn-
bogans tiltum. Þetta voru engin
venjuleg blóm, heldur gerð úr
næloni og vírum og hin laglegustu
að sjá. Á meðfylgjandi mynd sjáum
við blómin, því miður ekki í litum,
ásamt þeim sem að námskeiðunum
stóðu.
Kvenfélagskonur á Sauðárkróki
eru um 70. Margrét Gunnarsdóttir
formaður félagsins sagði að allar
konur væru velkomnar í hópinn,
ekki síst þær sem nýfluttar væru á
staðinn og fáa þekktu. Margrét bað
mig í lokin að koma á framfæri
þökkum fyrir þær góðu móttökur
sem félagskonur hafa hlotið þegar
þær bjóða jólakort sín og jóla-
pappír til sölu á Sauðárkróki.
Meinhorntö
Grandvar Þrasarson
skrifar
Já, það er ýmislegt sem hægt er að
reka homin í. Það er nú til dæmis
þetta eilifa þras ísveitafólkinu. Ef
það er ekki að kvarta yfir síma-
málunum, — eins og er nú gaman
að hlusta í sveitasímann, — þá
eru það vegamálin sem hlaupa
eins og hland fyrir brjóstið á því.
Yfir veturinn er óskapast yfir
ófærðinni og vegagerðinni bölv-
að í sand og ösku fyrir tómlæti í
garð dreifbýlinga. Rétt eins og
vegagerðin standi fyrir norðan-
áhlaupum og illviðrum. Nú þegar
svo tekur upp að vorinu þá byrjar
söngurinn um holumar, ræsin og
allt hitt.
Ég segi nú eins og kallinn í
sögunni. Þegar ófært er í sveitinni
ættu menn bara að sitja heima á
rassinum, karl minn, eins og
menn gerðu í gamla daga. Það
mætti lfka að ósekju fækka
eyðsluferðum sveitamanna á
Krókinn. Kannske er aðhaldið í
snjómokstursmálum dulið hag-
stjómartæki á bændur, sem
mundi útleggjast samkvæmt lög-
málinu um orsök og afleiðingu
eitthvað á þessa leið: Meiri snjór
og ófærð — minni eyðsla bænda
— minni niðurgreiðslur og út-
flutningsbætur — meira fé í
rikiskassann til að launa fleiri
embættismenn til dæmis. Fleiri
embættismenn táknuðu trúlega
meiri og betri stjóm á ríkisum-
svifunum. Ekki veitti nú af í öllu
stjórnleysinu.
Það er sem ég og Jónas segjum:
Gera skyldi fimm ára áætlun um
að flytja alla bændur og hyski
þeirra á mölina. Láta þá fara að
vinna og borga skatta eins og
annað fólk. Sútunarverk-
smiðjunni mætti sem best breyta í
diskótek, já eða leiktækjasal, —
vantar ekki eitthvað slQct á Krók-
inn? Mjólkursamlagshúsið gæti
þá farið undir elliheimili, og svo
framvegis. Hugsið ykkur hvað
sparaðist.
Hafið ráð þótt heimskur kenni,
því að eins og maðurinn sagði:
Ekki er ráð nema í tíma sé tekið í
horn á sauðkindinni.
Feykir . 3