Feykir - 09.12.1987, Síða 8

8 FEYKIR 41/1987
Mjaltastúlkan Svanfríður Jónasdóttir úr Bárðardal kemur
heim af stöðli. Myndin skreytir öskju, sem er utan um bindin
tvö. Ef lesið er í myndina má gera sér margt í hugarlund og
e.t.v. er vart hægt með einni Ijósmynd að gefa betri innsýn í
íslenskt samfélag fyrri tíma. Svipur og öll útgerð þessarar
tvítugu stúlku ber vott um þau kjör sem íslenskt almúgafólk átti
við að búa í þúsund ár, þrælþóminn, sem aldrei sá fyrir
endann á.
Fjölskyldan á Steinsstöðum í Tungusveit í Skagafirði. Daníel
Sigurðsson póstur og bóndi á Steinsstöðum 1893-1914 ásamt
Sigríði Sigurðardóttur seinni konu sinni og bömum þeirra. F.v.:
Sigríður, síðar húsfr. í Stapa, Solveig, síðar húsfr. á Steins-
stöðum, Jón situr á handlegg föður síns (hann varð ekki gamall
og dó barnlaus), Gísli, síðar b. á Steinsstöðum, Ingólfur, síðar
b. á Steinsstöðum og Helgi, síðar b. í Flugumýrarhvammi.
Daníel byggði upp bæinn, breytti honum nokkuð og stækkaði
eftir að myndin var tekin. Hluti bæjarins (baðstofan) brann
vorið 1938. Um var að ræða fjósbaðstofu en þær voru fátíðar í
Skagafirði. Áfram var búið í bænum til 1943. (1898).
Menskt þjóðlíf
Nýlega er komið út á
vegum bókaforlags Arnars
og Örlyj»s i Reykjavík
ritverkið Islenskt þjóðlíf í
þúsund ár, þýðing á bókinni
Fortidsminder og nutidshjem
paa Island eftir danska
höfuðsmanninn Daniel Bruun.
Daniel Bmun fæddist 27.
janúar 1856 nálægt Viborg á
Jótlandi. Ungur að árum
fékk hann mikinn áhuga á
fornleifafræði og menningar-
sögu og fór rannsóknarleið-
angra um mörg lönd, en
mestu ástfóstri tók hann við
Island. Hann ferðaðist um
Island í alls 14 sumur og kom
hingað fyrst 1896 í því skyni
að rannsaka íslenskar forn-
leifar, rústir af bæjum,
einkum eyðibyggðum, þing-
ði, hof, verslunarstaði og
ueiðin kuml. Jafnframt varð
honum ljós sú þróun sem var
að verða í hinu íslenska
samfélagi.Þjóðlíf og atvinnu-
hættir höfðu verið í líku fari í
1000 ár, en voru nú að taka
miklum breytingum. Torf-
kirkjurnar voru að hverfa og
timburhúsin að rísa á
sveitabæjum, vinnubrögð og
tækni var að breytast til
sjávar og sveita. Öllu þessu
gaf Bruun auga og ritaði
nokkrar bækur um ferðir
sínar um landið og þjóðlífið
og varð þannig ómetanlegur
fyrir varðveislu á menningar-
sögu okkar.
Bruun gerði ógrynni af
teikningum og uppdráttum,
sumt riss, annað fullgerðir
uppdrættir og tók auk þess
mikinn fjölda ljósmynda.
Skipta þessar myndir þúsundum
í safni Bruuns.
Bruun ferðaðist um mikinn
hluta landsins, m.a. Skaga-
fjörð og Húnavatnssýslur.
Með honum var um skeið
listmálarinn og arkitektinn
Johannes Klein og gerði
hann t.d. mjög nákvæma
úttekt og uppdrætti af
Hofstaðakirkju og bænum í
Gilhaga.
Feykir birtir hér sýnishorn
úr þessu merka verki, sem er í
tveim bindum, á sjötta
hundrað blaðsíður að stærð
með um 800 teikningum og
ljósmyndum.
Hamraborgin er úr lóð-
réttum blágrýtisstuðlum sem
rísa um 50 fet upp af bröttum
hlíðunum í kring. Að ofan er
borgin flöt og jafnhá allt um
kring. Ofan í hana er dæld
um 16 fetum lægri en
brúnirnar í kring. Skarð inn í
dældina er frá austri en brött
brekka upp í skarðið, sem er
jafndjúpt botni dældarinnar.
I skarð þetta hefur verið
hlaðinn veggur, 55 feta
langur og um 9 feta breiður,
og víðast nokkurra feta hár.
Hann er hlaðinn úr hellum,
sumum mjög stómm. Gegnum
hann er hlið 9 feta breitt, og
eru kamparnir að því
vandlega hlaðnir, allt að 9
feta háir. Tiltölulega létt er
að komast upp á virkið úr
suðri. Þar er nú mikið af
grjóti, sem hrunið hefur og
veðrast úr berginu. Ef til vill
hefur styrktarveggur verið
hlaðinn með allri suðurbrún
virkisins. A báðum hliðum
þess, einkum þó að vestan,
eru vandlega hlaðnir veggir,
á hæð við virkisbrúnina.Þeir
eru sýndir á teikningunni, og
eru aðeins á þeim stöðum,
sem hætta var á að
árásarmenn gætu klifrað upp
á virkið. Veggirnir eru ekki
til að skýla verjendum, en
augljóslega gerðir til þess að
fylla upp í skörð, sem voru í
klettavegginn. Eins og þegar
er lýst hafa menn styrkt hið
náttúrulega vígi og gert úr
því varnarvirki, þar sem
fjöldi manna gat skýlt sér, en
tiltölulega fáir menn varist
árásum, þótt margir sæktu
að. Verjendurnir gátu skýlt
sér og hvílt sig í dældinni og
höfðu í því augnamiði tvö
hús verið byggð þar. Rústir
þeirra eru syðst í dældinni og
eru þau sambyggð. Vestari
tóttin er 37 feta löng og 10
feta breið, en hin austari
nokkru minni. Inngangur er
á suðurstafni. A síðari tímum
hefur verið hlaðinn veggur
þvert yfir stærri tóttina og í
austari og minni tóttinni var
grafmn hestur, og dysjaður
með grjóti úr veggjunumÞeir
eru vel varðveittir, þótt
hrunið hafi úrþeim efst. Ekki
allfjarri húsunum er allstór
hola með vatni í, er það að
sögn vatnsból virkisbúa.