Feykir - 20.12.1995, Side 8

8FEYKIR 45/1995

Sumarferð í Hraunþúfuklaustur Texti og myndir: Rósa Þorsteins- dóttir frá Hofsósi
Það hafói lengi staóið til hjá mér aó fara ffarn í Skagafjarö-
ardali, en ekkert oröið af því. Eg veit aö ég fór þangað
fram eftir einhvem tíma fyrir löngu, en það eina sem ég
man úr þeirri ferð er hvað þaó var spennandi að fara í rútu.
Það dugöi nefnilega ekkert minna þegar foreldrar mínir
ákváóu aó fara í sunnudagsbíltúr með alla fjölskylduna og
sumargestina. Ég held aó þá hafí verið fariö í Austurdal og
þangaó hefur hugur minn stefnt: aö Merkigili og Abæ.
Þaö fór þó svo aó áhugi minn fór aó beinast meira í aðra
átt, eöa fram í Vesturdal. Astæðan fyrir því er sú að hvaö
eftir annaö undanfarió hef ég rekist á skrif ýmissa manna
og kvenna um Hraunþúfuklaustur. Forvitni mín var vak-
in og mér fannst ég hreinlega veróa að líta þennan staó
augum. Þaö var svo fyrir ári síóan, sem ákveðiö var að láta
veróa af ferðinni og þegar við sunnanfólkið komum noró-
ur fengum vió aó vita að búió væri aö fá staófróóan fylgd-
armann með í ferðina. Sá reyndist vera Guðmundur Svein-
bjömsson, en hann fæddist á Anastöðum í Svartárdal og
varð seinna bóndi aó Sölvanesi í Lýtingsstaðahreppi.
Ferðafélagarnir sestir á klausturbekk.
Þriðjudagurinn 3. ágúst 1994
rann upp bjartur og fagur og
Skagafjörður skein við sólu. Nú
lögðum við í hann, tíu manns á
tveimur bílum, fólksbíl og jeppa,
og ókum sem leið lá fram í Vest-
urdal. Fyrstan stans gerðum viö
við brúna yfir Jökulsá vestari, en
hún kemur ofan úr hamragili sem
nefnist þó Hofsdalur. Hofsá hcit-
ir aftur á móti áin sem fellur eftir
Vesturdal, en Hof er fremsti bær í
byggó vestan megin í dalnum.
Austan megin eigum við enn eft-
ir að fara ffam hjá Bakkakoti,
Bjamastaðahlíó, Litluhlíö og svo
Giljum sem er fremsti bær að
austan sem enn er byggður. Hin-
um megin árinnar ber Lækjahlíð
nafn með rentu, en svo heitir suð-
ur að Hrafnsgili. Guðmundur
segir okkur að þar við gilið hafi
verið bærinn Hrafhsstaðir, en lít-
ið sést móta fyrir tóftum þar. En
þá emm við komin inn að Þor-
ljótsstöóum.
Kristján Eldjám hefur skrifað
um Þorljótsstaði í bók sinn Stak-
ir steinar, en bærinn fór í eyði fyr-
ir um það bil 50 ámm. Kumla-
teigur fannst við bæinn og bendir
til að þar hafi verið búið á 10. öld,
en jarðarinnar er hvergi getið í
fomritum. Við gengum niður að
gamla torfbænum, sem er nú að
mestu leyti fallinn. Þekjanerfall-
in yfir gamla hlóðaeldhúsið, en ég
skreið samt þar inn til þess að
skoóa hlóðimar. Ameðandundu
á mér spumingar að utan, eins og:
„Ætlaróu að fara aö elda?“ og
,FJvað verður í matinn?“ Eg eld-
aði ekkert en reyndi að gera mér
í hugarlund hvemig það hefði
verið að vinna í þessu eldhúsi um
síðustu aldamót, en þá var fjósið
þar inn af. Að vísu vom kýmar
aðeins hafðar þar yfir veturinn, en
til þess að koma þeim á básana
þurfti að fara með þær í gegnum
eldhúsið og svo hefur líka þurft
að bera mykjuna frá fjósinu þar í
gegn. Seinna vom svo gerðar úti-
dyr á fjósið og er sjálfsagt enginn
hissa á því.
Gjöf frá huldumanni
Ferðinni var heitið ennþá
lengra og áfram héldum við eftir
að Guðmundur var búinn aó
benda okkur í ýmsar áttir og
fræða okkur um ömeftti. Hlíðin
vestan árinnar heitir Reitir frá
Hrafhsgili og fram að Fossá, sem
rennur úr vestri í Hofsá. Þar
framan við er vað á Hofsá, sem
vió ætlum yfir. Hofsá skiptir
reyndar um nafti þama fram frá
og heitir þar Runukvísl. Skammt
framan við Þorljótsstaói lögðum
við fólksbílnum utan slóóar og
gengum af stað á meðan hinir
héldu áframájeppanum. Þaðer
yndisleg tilfinning sem fylgir því
aó leggjast á magann á lækjar-
bakka og teiga hreint vatnið beint
úr fjallalæk, enda var það eitt af
íyrstu verkum okkar mæðgnanna.
Við höfðum ekki gengið lengi
þegar mágur minn kom til baka
að sækja okkur á jeppanum.
Hann hafði þá skilið þau hin eftir
og látið þau ganga síðasta spölinn
að vaðinu. Hópurinn sameinaðist
síðan við vaðið og við settumst
niður og fengum okkur bita. A
meðan sagði Guómundur okkur
söguna af því þegar hann fékk
gjöf frá huldumanni, þegar hann
var á fyrsta árinu. Þetta er merki-
leg saga. Við lögðum síðan í vað-
ið, sumir í jeppanum, en elsti
ferðafélaginn og þeir yngstu létu
sér fátt fyrir brjósti brenna og óóu
yfir. Þá vomm við komin í
Lambatungur, en svo heitir vest-
anárinnar. I brekkunni beint fyr-
ir ofan vaðið em tóftir sem við
Guðmundur gengum aö og skoð-
uðum. Hann sagði mér að sam-
kvæmt munnmælunum hefðu
verið þar tveir bæir, Tunga og
Tungukot. Daniel Bmun rann-
sakaði nokkrar eyðibyggðir á Is-
landi árið 1897 og birtust niður-
stöóur hans í Arbók Hins íslenska
fomleifafélags 1898. Þar telur
hann að hér hafi staðið bærinn
Tunga og hafi neðri tóftimar ver-
ió af bæjarhúsum og fleiru en þær
efri af fjárhúsum. Við tóftimar er
ekkert túnstæði, en Bmun telur að
kví eða rétt hafi verið ffaman við
húsin. Aðrar tóftir er aö sjá aust-
an við ána og stutt á milli þeirra.
Norðar er Þrælsgerði, en Hringa-
nes sunnar. Daniel Bmun lýsir
þessum tóftum vel í áðumeftidum
niðurstöðum, en mun minna virð-
ist mér sjást af tóftum nú. Þó sést
hringlaga túngarðurinn á Hringa-
nesi greinilega. Nú segja munn-
mælin að byggð svo framarlega í
dalnum hafi lagst af í Móðuharð-
indunum, en reyndin er sú að það
hefur gerst miklu fyrr. Af Jarða-
bók Ama Magnússonar og Páls
Vídalín sést aó enginn þessara
bæja var í byggð árið 1713 og
sumra þeirra er ekki einu sinni
getið þar.
Fram að klaustrum
Við létum sauðkindina ráða
ferðinni og fylgdum fjárgötum
ffarn hlíðina. Gættum þess þó að
fara að ráðum Guðmundar og
halda okkur nógu ofarlega til þess
að hitta á Klifið. Þar er eini stað-
urinn á leiðinni, sem gæti virst
hættulegur, þar sem fara þarf eft-
ir stuttu einstigi. Illagil sker aftur
á móti hlíðina að austan og gerir
gönguferð þar um ekki aólaðandi.
Frá Hlagili og ffam í dalbotn nefn-
ist hlíðin Runa og draga Runu-
kvísl og Runufoss nafn sitt af
henni. Það gerir Runu-Flekkur
einnig, en hann var hundur, sem
samkvæmt gömlum munnmæl-
um átti að hafa verið vakinn upp
og magnaður til að granda sauð-
fé bóndans á Þorljótsstöóum, og
hafðist við inni í dalsbotninum.
Við gáfum okkur góðan tíma,
nutum útsýnisins, veðurblíóunnar
Guðmundur og strákarnir vaða yfir ána.