Feykir - 08.10.2003, Síða 4

4 FEYKIR 34/2003
„Það má kannski búa sér til kenningu....“
Litið inn hjá mæðginum á Ytri - Mælifellsá í Lýtó
Lífið í sveitum landsins hefur víða tekið miklum breytingum á síðustu
árum. Byggðin er að grisjast, búum fækkar, en mjólkurbúin sum hafa
verið að stækka, sérstaklega þar sem bændur hafa tekið nýjustu tækni í
sína þjónustu, svo sem nýtísku mjaltabása. í Lýtingsstaðahreppi er lífið
líka að breytast og sveitungar þar verða varir við áberandi hluti á þessu
hausti, þegar skólahald er lagt niður á Steinsstöðum. Það gera sér
kannski ekki allir grein íyrir því hversu stóran þátt bamaskólamir eiga
í sveitunum og trúlega eiga Lýtingar eftir að finna fyrir því á næstunni.
Sagt hefúr verið að skólamir séu „sálin” í samfélaginu og trúlega er það
viðleitnin að halda í skólana sem víða hefur valdið hvað mestri tregðu
til sameiningar sveitarfélaga.
Þær „selja“ vel kýrnar á Ytri - Mælifellsá, með hæstu meðalnytina í landinu.
Þau eru örugg handtökin hjá Jón Arnljótssyni.
Ferðinni í þessu Feykisviðtali er
sem sagt heitið fram í Lýtó. Þegar
komið er rétt framfyrir afleggjarann
niður að Fitjum í Tungusveitinni er
beygt upp á við á Efribyggðina. Það er
að Ytri-Mælifellsá þar sem að búa
mæðginin Jón Amljótsson og Margrét
Ingvarsdóttir. Það má kannski ætla að
lífið hafi litlum breytingum tekið á
þessum bæ síðustu áratugina, þar sem
þetta er eina mjólkurbúið á landinu þar
sem kýmar em enn handmjólkaðar. En
bændur á Ytri-Mælifellsá em þó ekki
það aftarlega á merinni hvað þægindi
nútímans snertir en það, að fyrir þrem-
ur ámm var þar borað effir heitu vatni,
og nú er kominn ömgg hitaveita i bæ-
inn, ásamt þeim möguleika að nota
vatnið til ylræktar.
„Þegar blaðamaður hringdi í mig á
dögunum og var að spyijast fyrir um
búskapinn var hann greinilega hissa á
því að hitta ekki fyrir eldi mann. Hann
bjóst ábyggilega við einhveijum bónda
á niræðisaldri og að við byggjum
lengst ffarn í afdal”, segir Jón Amljóts-
son, sem er rúmlega fertugur og einn
sex bama þeirra Margrétar Ingvarsdótt-
ur og Amljóts Sveinssonar, sem lést
árið 1992.
Þau vom að mjólka mæðginin þeg-
ar Feykismann bar að garði, og það
vom fumlaus handtökin þegar spenam-
ir vom stroknir og mjólkin rann í föt-
una. Það var verið að enda við, enda
einungis íjórar af sex kúm mjólkandi á
þessum tíma. Tvær kvígur eiga að bera
núna snemma vetrar.
Geta ekki notað „afleysinguna“
Ég spurði Jón hvort hann vissi um
hvenær næstsíðasta „handmjólkurbú-
ið” hafi lagst af?
„Nei ég ekki hugmynd um það, en
líklega er þónokkuð síðan það var. Það
vom þeir hjá Landssambandi kúa-
bænda sem komust að þessari niður-
stöðu að við væmm þau síðustu sem
beittu þessum gömlu vinnubrögðum”,
segir Jón og Margrét móðir hans bætir
við að það hafi svo margt breyst þegar
tankamir komu til sögunnar, þá hafi
vafalaust margir hætt að handmjólka.
En þetta hlýtur að vera mjög bind-
andi búskapur, ekki gott að fá fólk til
að leysa af?
„Já þetta er gífurlega bindandi og
við getum ekki notað afleysingaþjón-
ustu, en yfirleitt forum við ekki bæði
lengra til, það er reynt að fara svona til
skiptis eitthvað.”
- Nú hafið þið tvö siðustu árin ver-
ið með afúrðahæsta kúabúið, meðal-
nytina. Er það kannski þannig að kým-
ar „selji” betur við handmjólkun en
vélmjólkun?
„Það mætti kannski búa sér til kenn-
ingum um það”, segir Jón og hlær, „en
sjálfsagt skiptir þar mestu máli fóðrun,
umhirðu og heilsufar gripanna. Það
nást til dæmis yfirleitt góðar afúrðir ef
hittist á að heilsufar sé gott.”
- En er þetta ekki erfið vinna?
„Ekki við svona fáar kýr. Það var
púl þegar kominn var hópur, kannski
upp í tíu kýr fýrir eina manneskju, en
þær vom fleiri hjá okkur kýmar á tíma-
bili. Fyrir óvana er þetta náttúrlega
erfitt, eins og með annað sem maður
hefúr ekki þjálfún í” segir Margrét og
Jón bætir við að hann viti ekki hversu
holl þessi vinnustelling sé.
Vont að missa skólann
Það er búið að mjólka á Ytri-Mæli-
fellsá þennan morguninn og við göng-
um inn í bæ. Margrét hellir á könnuna
og fer að bera brauð á borðið. Hún
bregst aldrei gestrisnin í sveitinni. Við
spjöllum um það sem efst er á bugi
þessa tímana. Þau segja það verði við-
brigði að missa skólann. Kannski hefði
ekki þurft svona að fara ef allir hefðu
staðið bak við skólann. Sumir foreldar
vom famir að senda sina krakka í
Vamiahlið og það þarf fimmtíu manna
rútu til að flytja hópinn á milli, minni
bíll dugar ekki til.
„Félagslífið hér hefúr verið mest í
kringum skólann, samkomumar hjá
bömunum. Það vartil dæmis ansi nota-
leg stund þegar danssýningin var að
lokinni danskennslunni í fýtra. Þá kom
fólkið saman og drakk kaffi á eftir.
Svo hafa verið haldin spilakvöld og á
sumardaginn fyrsta er alltaf samkoma
á vegum skólans og sunnudagaskólans.
Svo er kvenfélagið með jólatrés-
skemmtun og líka með sölu á ættar-
mótum í Árgarði”, segir Margrét.
„Það er brids í Árgarði á vetuma,
það eina sem er stöðugt í gangi, og svo
er fólk í þessum kómm sem hafa bæki-
stöðvar sínar í Varmahlíð. Svo er það
náttúrlega þorrablótið. Mér finnst líkur
á að það dregi eitthvað úr félagslífi
þegar skólinn er farinn, en ekki er kom-
in reynsta á það ennþá, þannig að mað-
ur ætti ekki að vera að fúllyrða mikið”,
segir Jón.
Sjálfs síns herra
Það er farið að spjalla um búskap-
inn. Á Ytri-Mælifellsá er blandaður
búskapur, auk kúnna 160-170 fjár og
tæplega 20 hross. Það var byijað að
byggja upp ájörðinni 1963, íbúðarhús-
ið og svo fjósið.
Það er Margrét sem telst fýrir
mjólkurbúinu, en Jón fýrir sauðfénu.
„Það er helst giskað á að það hafi ver-
ið kringum 1985 sem ég kom inn í bú-
skapinn með formlegum hætti”, segir
Jón.
- Og ætlaðir þú alltaf að verða
bóndi?
„Ja ég hafði að minnsta kosti ekki
neitt annað á pijónunum og það hafúr
sjálfsagt legið beint við að fara í bú-
skapinn. Það er ágætt að vera sinn eig-
in herra, að því leyti sem maður er það.
Maður ræður því allavega hvenær far-
ið er á fætur, þó að mjólkurbillinn
stjómi því eitthvað, en hann kemur um
hálfátta leytið, mjólkurtankurinn er þvi
nánast aldrei tómur.”
- En hvemig er nú að stunda búskap
í dag miðað við áður?
„Það er að mörgu leyti aðveldara.
Eftir að tankamir komu þarf nú ekki
lengur að brasa við að kæla mjólkina
heima i hitum á sumin og frostum á
vetuma og flytja hana niður að vegi, en
svo er kannski annað mál með útkom-
una. Það er að sumu leyti ekki svo gott
að bera þetta saman. Þetta var svolítið
skrítið þegar við vorum að byggja upp.
Þá var verðbólga og maður fleyttist
kannski svolítið á henni”, segir Mar-
grét.
„Kerfið hefúr breyst og ekki eins
auðvelt fyrir menn að byggja í dag og
áður, sérstaklega ekki fjárhús þar sem
framlegðin er svo lítil. Styrkimir em
t.d. alveg dottnir út. Verðlagið hefúr
náttúrlega versnað í sauðfénu, það er
ekki hægt að neita því, en hinsvegar er
ég ekki óánægður með útkomuna úr
sumarslátruninni. Ég hef nýtt það und-
anfarin ár að fara með dilka til slátrun-
ar í ágúst og núna fór ég með rúmlega
helminginn. Þeir borga þónokkuð yfir-
verð og útflutningsprósentan er lægri.
Þannig að þetta borgar sig frekar en að
ala lömbin ffam á haustið, þau ná ekki
að þygjast það mikið að fáist eins mik-
ið fýrir þau og í sumarslátruninni.”
- Ertu þá bara með lambféð héma
heima við yfir sumarið?
„Það er bara héma ffaman í fjallinu
að mestu leyti, því er bara sleppt út á
túnið á vorin ekki rekið neitt á affétt. -
Svo er heyskapurinn orðinn miklu létt-
ari en áður. Hér er allt komið í plast, ég
fæ Bessa til að binda fýrir mig. Mér
finnst það borga sig, en fá sér allar vél-
ar til þess.”
Teflt á netinu
- Mér skilst að þú sért mikill áhuga-
maður um skák?
„Já, skákin er aðaláhugamálið. Það
var ábyggilega pabbi sem kenndi mér
mannganginn, en ég byijaði svo ekki
að tefla að viti fýrr en ég hætti í skóla,
og varla hægt að segja að ég hafi byij-
að af alvöru fýrr en um tvítugt, svona
opinberlega. Lengst af hef ég teflt á
Króknum. Þegar ég byijaði rétt upp úr
1980 vom haldin fjögur mót innan hér-
aðs, en þau mót lögðust af, síðan hefúr
ekkert skáklíf verið héma innan héraðs
nema á Króknum. Maður hefúr teflt á
Norðurlandsmótum og svo í deildar-'