Feykir - 25.01.2006, Qupperneq 6

6 Feykir 04/2006
Rúnar Kristjánsson skrifar
Skaginn
og Skagaheiði
Ég vil fara hér nokkrum
orðum um bók Sigurjóns
Björnssonar "Skaginn og
Skagaheiði" sem kom út á
síðasta ári. Að sjálfsögðu
keypti ég bókina og taldi
meira en tímabært að slíkt
verk kæmi fyrir almenn-
ingssjónir.
Bókin er allvel úr garði gerð,
prýdd mörgum ágætum
myndum og henni fylgir stór-
kort af því svæði sem fjallað er
úm. Var því spennandi að fara
yfir þennan fróðleik sem þarna
var boðið upp á í miklu
aðgengilegra formi en verið
hefur.
Þegar ég fór að lesa bókina
og skoða kort og myndir,
fannst mér hinsvegar fullmikið
um villur og missagnir í svo
metnaðarfullu ritverki. Heíði
yfirlcstur greinilega mátt vera
töluvert ítarlegri og hefði þá
vafalaust verið hægt að losna
við margt sem mér þykir lýta
bókina eins og hún nú er.
Ég finn mig knúinn til að
nefna hér nokkur atriði sem ég
skil ekki hvernig hafa ruglast
svó illa sem raun ber vitni.
Á bls. 38 er nefnt að
minnisvarði hafi verið reistur
\’ið Ytri-Ey vegna kvennaskól-
ans sem þar starfaði, en á bls.
33 þar sem fjallað er um Syðra-
Hól, er ekki minnst á minn-
isvarða Magnúsar Björnssonar
sem reistur var þar 1989, af
arftökum hins forna Vind-
hælishrepps, þegar rétt öld var
liðin frá fæðingu Magnúsar.
Þó tekur höfundur fram að þar
hafi Magnús búið og margt
efni í bókinni sé sótt í smiðju
hans. Þykir mér þarna sýndur
nokkur athyglisbrestur því vel
hefði mátt nefna að þarna stæði
nú minningarsteinn til heiðurs
sagnameistaranum á Syðra-
Hóli.
Á bls. 47 er sagt að norðan
Brandaskarðs byrji svonefnd
Skagastrandarfjöll og þeirra
hæst sé Katlafjall, 721 m., en á
m>Tid á bls. 38 eru Blá-
landshnjúkur, Dynfjall og
svonefnt Kaldbak talið til
Skagafjalla!
Yfirleitt hef ég heyrt
Spákonufell og Árbakkafjall
talið til Skagastrandarfjalla og
þá má geta þess að 111-
viðrishnjúkur í Árbakkafjalli er
722 m. hár og þess er líka getið
í bókinni á bls. 156. En aldrei
hef ég heyrt fjöllin þar fyrir
framan kölluð Skagafjöll og
veit ég ekki hvaðan sú nafngift
er komin.
Skagaströnd er mér vitan-
lega talin frá Laxá á Refs-
borgarsveit að Króksbjargi og
því ættu öll fjöllin upp af henni
aðgetaheitiðSkagastrandarfjöll
enda tel ég það rétt vera.
Á bls. 53 er mynd og þar
sjást bæirnir undir Brekkna-
brekku, Örlygsstaðir II í for-
grunni, Örlygsstaðir, Hlíð og
Hróarsstaðir. Myndtextinn
segir hinsvegar að þarna megi
sjá Skeggjastaði, Örlygsstaði og
Krók!
í fýrsta lagi eru Skeggjastað-
ir ekki undir Brekknabrekku
og í Króki veit ég ekki til að
íbúðarhús standi uppi, en
sumarbústaður er sagður vera
þar.
Bæirnir Örlygsstaðir II,
Hlíð og Hróarsstaðir eru ekki
nefndir í þessu sambandi. En á
bls. 56 eru hinsvegar nefndir í
texta bæir undir Brekkna-
brekku og þá er minnst á Hlíð
en ekki Örlygsstaði II. Svona
má ekki hafa hlutina.
Á bls. 58 er mynd af bæ og
sagt að þar sé um Hólma að
ræða. Staðkunnugur maður
tjáði mér að myndin sú væri af
Saurum og mun það rétt vera.
Á bls. 85 er hin kunna vísa
„Mál er að gana“. Ekki tel ég
hana rétt bókaða þar, enda
stendur hún þá ekki í
hljóðstöfúm. önnurhendingin
er höfð „rekkur hárvana“. Ég
hef alltaf heyrt vísuna
eftirfarandi : „Mál er að gana,
manni hár-fana“. Heimildin
sem höfundur vísar í eru
Þjóðsögur Jóns Árnasonar.
Bólu-Hjálmar segir aftur á
móti að vísan hafi verið ort yfir
klerki út í Ketu, en ekki yfir
manni í Höfnum eins og segir í
bókinni. Hárfön mun krúna sú
hafa heitið er prestar rökuðu á
enni sér til forna og var það
auðkenni þeirra yfir aðra
menn. Orðið er eftir því hár-
fana en ekki hárvana, að sögn
Hjálmars. Vísbendingin er því
líklega til að undirstrika að
kveðið sé til prests en ekki
einhvers almenns skalla.
Annars geta heimildir verið
misvísandi í svona atriðum.
Aðalatriðið er þó að vísur séu
ekki afbakaðar frá réttum
kveðskaparreglum og varla
hefur þessi vísa verið rangt
kveðin.
Á bls. 76 er farið með vísu
Hreggviðs á Kaldrana “ Löðrið
dikar land upp á “ en galli þykir
mér að sagan er þar ekki sögð í
heilu lagi. Hreggviður fær
spurningu í vísuformi um það
hvernig honum lítist á veðrið.
Hann svarar samstundis með
tveimur vísum: „Hann er
úfinn, alhvítur' ogsvo „Löðrið
dikar land upp á“.
Vísurnar eru tvær, ortar í
snöggum hughrifum, sam-
stæðar. í bókinni er seinni
vísan einungis nefnd og er því
aðeins hluti af myndinni
gefinn. Hreggviður gerði svo
þriðju vísuna nokkru á eftir og
hún mátti svo sem víkja í þessu
sambandi, en hinar tvær eiga
að fylgjast að. Það gefur sanna
mynd af hughrifunum. Segja á
heila sögu en ekki hálfa.
Þegar minnst er á vísur, vil
ég geta þess að mér hefði þótt
prýði að sjá í bókinni, á bls. 88,
þar sem rætt er um sjóslysin
miklu á Skagaströnd, vísu
Indriða á Ytri-Ey: „Mastrajórar
fórust fimm“. Sú vísa hefði
sómt sér vel í lokaorðum kafl-
ans.
Nokkur önnur atriði í
bókartexta og frásögn eru
rangfærð eða nokkuð villandi
þó þau séu kannski ekki
stórvægileg sem slík. Ætla ég
ekki að tíunda þau frekar en vil
fara nokkrum orðum um
afleitar villur í kortum og þá
einkurn stórkortinu sem fylgir
bókinni.
Staðsetning örnefna þar er
víða afskaplega ónákvæm.
Skagabúð sem er á melunum
sunnan við Hof er sett langtum
ofar, í norðvestur af gömlu
Hofsréttinni, sýnist mér. Efri-
Harastaðir eru þar sem Neðri-
Harastaðir eiga að vera og
Neðri-Harastaðir settir ofar og
það á syðri bakka árinnar.
Nokkurnveginn þar á móti,
norðan ár, er svo Brandaskarð
staðsett. Allt er þetta langt frá
sanni eins og menn hljóta að
vita. Finnsstaðir eru hafðir ofan
vegar, eins Sólvangur, Ásholt
og Ás. Mér vitanlega eru allir
þessir bæir neðanvegar.
Staðsetning Spákonufells-
bæjarstæðisins er allt of
norðarlega eða þar sem réttin
er, Hötðahólar eru upp við
Kerlingarholt og Hólanes upp
í miðjum Árbakkaflóa!
Ég á bágt með að skilja
hvernig hlutirnir geta farið
svona úr böndunum!
Einnig þykir mér slæmt að
sjá á kortinu ritháttinn Syðriey,
Ytrihóll, Syðrihóll, Neðrimýrar
o.s.fn'. Auðvitað er réttara að
skrifa Syðri-Ey, Ytri-Hóll
o.s.fn'.,enda er það víðast gert í
bókinni sjálfri. Þarna er
ósamræmi sem auðvelt hefði
verið að laga. Rit\'illur eru
allnokkrar og alltaf eru þær
hvimleiðar, en það verður víst
seint með öllu komist hjá þeim.
Þær hefðu þó átt að geta verið
færri í jafn myndarlegu verki.
Ég hef nú farið nokkrum
orðum um þessa bók og finnst
sumum eflaust sem hart sé að
kveðið. Hygg ég það þó
gagnlegt fýrir aðstandendur
verksins að þeim sé bent á það
sem betur má fara. Og síst skal
því neitað, að þetta rit er gott
að mörgu leyti, svo langt sem
það nær. Tel ég samt að það
hefði getað orðið allmiklu
betra, ef meiri tíma hefði verið
varið til yfirferðar og vandað
betur til samhæfingar og
frágangs texta.
Eftir stendur þó að bókin
dregur saman mikinn fróðleik
og er í mörgu skemmtileg
aflestrar, uppsetning texta
sums staðar vel heppnuð og
myndir margar hverjar, sem
fyrr er sagt, til mikillar prýði.
En einmitt vegna þessara
góðu kosta angra annmark-
arnir meira, þar sem þeir eru.
Þeir eru lýti á annars myndar-
legu verki.
Vandasamt er auðvitað að
vinna svona rit og höfundur
hefur sannarlega sýnt mikinn
dugnað í því ffamtaki. Það er
ljóst að viðfangsefnið hefur
verið honum kært og hann er
sjáanlega í verki sínu fullur
vilja til að skila frá sér þeim
fróðleik sem hann og aðrir
Skagafræðingar búa yfir
varðandi það söguríka lands-
svæði sem fjallað er um. Sú
viðleitni er vissulega góðra
gjalda verð.
Rúncir Kristjánsson