Hagskýrslur um kosningar - 01.01.1990, Side 9

Inngangur
Introduction
1. Lög um sveitarstjórnarkosningar
I. Legislation conceming local govemment elections
Um kosningar til sveitarstjóma gilda lög um kosningar til
Alþingis, nr. 80 16. október 1987, með þeim frávikum sem
kveðið er á um í sveitarstjómarlögum nr. 8 18. apríl 1986.
Samkvæmtsveitarstjórnarlögum erkjörtímabilsveitarstjóma
fjögur ár og fara almennar sveitarstjórnarkosningar fram
síðasta laugardag í maímánuði sem ekki ber upp á laugardag
fyrir hvítasunnu. Heimilt er, að ósk sveitarstjóma, að fresta
kosningum í sveitarfélögum, þar sem færri en 3/4 hlutar
íbúannaeru búsettir íkauptúnum, til annars laugardagsíjúní.
Osk um frestun kosninganna skal hafa borist félagsmála-
ráðuneytinu fyrir 1. aprfl kosningaársins.
Sveitarstjórnarlögin 1986 komu í stað sveitarstjórnarlaga
nr. 58/1961 með áorðnum breytingum (lög nr. 28/1968, 52/
1972,41/1976,19/1978,9/1982og 12/1983),lagaum sveitar-
stjórnarkosningar nr. 5/1962 með áorðnum breytingum (lög
nr. 5/1966,7/1978, 8/1982,10/1982 og 64/1984) og laga um
sameiningu sveitarfélaga nr. 70/1970.
Kosningartíminn er meðal þeirra atriða, sem nýju lögin
breyta. Eftir lögunum frá 1961 var kosið til sveitarstjómar í
kaupstöðum og þeim hreppum, þar sem fullir 3/4 íbúanna
bjuggu í kauptúni („kauptúnahreppum"), síðasta sunnudag í
maímánuði, sem ekki bar upp á hvítasunnu, en í öðrum
hreppum síðasta sunnudagíjúní. Með lögum nr. 9/1982, sem
komu til framkvæmda þá um vorið, var kosningardagur
færður frá sunnudegi til laugardags á sama tíma, og skyldi
hann á sama hátt ekki bera upp á aðfangadag hvítasunnu.
Samkvæmt ákvæðum til bráðabirgða varðandi kosningarnar
1986 gilti fyiri skipan á þessu að öðm leyti en því, að þar sem
annars hefði verið kosið siðasta laugardag íjúní skyldi kosið
laugardaginn 14. júní. I kaupstöðum og kauptúnahreppum
var kosið laugardaginn 31. maí.
Samkvæmt eldri lögum var ákveðið að í kaupstöðum og
kauptúnahreppum skyldi kosning vera hlutbundin, nema
enginn listi kæmi fram, þá yrði hún óhlutbundin. I þeim
hreppum, sem kosið var í í júní, skyldi kosning vera óbundin,
nema 1/10 hluti kjósenda eða 25 þeirra hið fæsta krefðust
hlutbundinnar kosningar. I nýju lögunum er sami greinar-
munur gerður á sveitarfélögum, nema að í stað þess að
kosningartíminn greini á milli, því að hann verður alls staðar
hinn sami (nema frestur sé veittur), er aðalreglan sú að í
sveitarfélögum þar sem íbúar eru fleiri en 300 skal kjósa
bundinni hlutfallskosningu, en í fámennari sveitarfélögum
óbundinni kosningu, hvort tveggja með sömu undantekningu
og fyrr, nema að talan 25 kjósendur er færð í 20 kjósendur.
Framboðsfrestur er til klukkan 12 á hádegi tveimur vikum
fyrir kjördag. Sú nýjung er í lögunum, að komi aðeins einn
framboðslisti fram fyrirlok framboðsfrests, lengistfresturinn
um tvo sólarhringa. Sé þá enn aðeins einn listi í kjöri verður
hann sjálfkjörinn án kosningar, eins og áður var.
Til þess að framboðslisti teljist réttilega borinn fram þarf
tiltekinn fjöldi kjósenda að mæla með listanum. Lágmarks-
fjöldi meðmælenda í sveitarfélagi með færri en 500 íbúa er
10, í sveitarfélagi með 501 -2.000 fbúa 20, í sveitarfélagi með
2.001-16.000 íbúa 40, og í sveitarfélagi með 16.001 íbúaog
fleiri 100. Hámarkstala meðmælenda er tvöföld tilskilin
lágmarkstala.
Meðal þess sem breytt var í sveitarstjómarlögum 1986, var
skipan sveitarfélaga í kaupstaði og sýslur. Sýslufélög hurfu
úr sögunni og urðu ekki lengur hin lögbundnu samtök hreppa.
Þau átti að leggja niður eigi síðar en í árslok 1988. í stað
þeirra mynda sveitarfélög héraðsnefndir sem þau skipa sér
sjálf saman í. Aður urðu hreppar að kaupstað með laga-
setningu og fengu þá sérstöðu og voru utan sýslufélaga.
Sveitarfélög nefnast hreppar, bæir eða kaupstaðir, og hafa
með sér byggðasamlög um sameiginleg verkefni eftir því
sem semst á milli þeirra. Þar sem meiri hluti íbúa hrepps býr
í þéttbýli og íbúafjöldi hefur náð að minnsta kosti 1.000 í þrjú
ár samfellt, getur hreppsnefnd ákveðið í samþykkt um stjóm
sveitarfélagsins að það nefnist bær, og nýtur það þá þeirrar
stöðu sem kaupstaðir hafa haft. Með lögum nr. 26 18. maí
1988 um breytingu á sveitarstjórnarlögunum var kveðið
nánar á um að réttarstaða bæja skuli vera hin sama og kaup-
staða samkvæmt sérlögum.
I sveitarstjórn skal fjöldi fulltrúa standa áoddatölu og vera
innan eftirtalinna marka: 3-5 aðalmenn þar sem íbúar eru
innan við 200, 5-7 aðalmenn þar sem íbúar eru 200-999,7-
11 aðalmennþarsemíbúareru 1.000-9.999,1 l-15aðalmenn
þar sem íbúar eru 10.000-50.000 og 15-27 aðalmenn þar
sem íbúar em fleiri en 50.000. Þrátt fyrir þessi ákvæði er ekki
skylt að fækka eða fjölga sveitarstjórnarfulltrúum fyrr en
íbúatala sveitarfélags hefur verið hærri eða lægri en við-
miðunarmörkin í átta ár samfellt.
Um úthlutun fulltrúa til framboðslista fer eftir ákvæðum
sveitarstjórnarlaganna en þau eru sams konar og giltu fyrir
úthlutun þingsæta í kjördæmum við alþingiskosningar fram
að setningu nýrra laga um kosningar til Alþingis 1984. f
atkvæðatölu hvers Iista skal deila með tölunum 1,2, 3, 4 og
svo framvegis. Fyrsta fulltrúa fær sá listi, sem hæsta hefur
útkomutöluna, annan sá sem hefur hana næsthæsta, uns
úthlutað hefur veriðjafnmörgum fulltrúum og kjósa á. Efof
fá nöfn eru á lista til þess að hann nægi til úthlutunar skal
gengið fram hjá honum við frekari úthlutun, og ef tvær eða
fleiri útkomutölur eru jafnháar þegar að þeim kemur skal
hluta um röð þeirra.
Til þess að ftnna hvaða frambjóðendur hafi náð kosningu
af hverjum lista er farið eftir sömu reglum og gilda nú um
alþingiskosningar. Kjörstjóm tekur saman þá lista þar sem
engin breyting hefur verið gerð á listanum. Þar telst efsta
nafn listans vera í fyrsta sæti, næsta nafn í öðru sæti og svo
framvegis. Næst tekur kjörstjórn alla þá kjörseðla þar sem
kjósendur hafa gert einhverjar breytingar á röð frambjóðenda
og telur atkvæði hvers frambjóðanda í hvert sæti listans.
Nöfnum frambjóðenda á listanum er nú raðað þannig að sá
sem hlotið hefur flest atkvæði í fyrsta sæti hlýturþað, sá sem
að honum slepptum hefur flest atkvæði í 1. og 2. sæti hlýtur
2. sætið og svo framvegis.