Kjósum konur - 03.12.1982, Blaðsíða 8

Það er ekki allt sem sýnist
þegar litið er til þeirra markmiða
sem skólastarf hefur að leiðar-
ljósi. Hin opinberu markmið er
að finna í lögum og námsskrám,
en skólinn hefur einnig önnur
markmið sem hvergi eru skráð.
Þau eru oft nefnd dulda náms-
skráin. Segja má að allt sem við
kennarar höfum fyrir nemendum
okkar í skóla með viðhorfum
okkar, talsmáta og framkomu
tilheyri duldu námssljránni,
einnig val okkar á þekkingu eða
umfjöllunarefni sem gert er að
námsefni. Við veljum eitt en
höfnum öðru og opinberum þar
með ákveðið gildismat. Stað-
setning skóla, skipulag og niður-
röðun námsbrauta, t.d. á fram-
haldsskólastigi, endurspeglar
ákveðin viðhorf. Val á kennur-
um, starfsaðstaða þeirra og kjör
byggjast einnig á ákveðnu gildis-
mati. Húsnæði skóla, innbú og
fyrirkomulag húsbúnaðar gegn-
ir sínu hlutverki sem aðrir
þættir. Að ekki sé talað um
vinnuaðferðir skóla og mat á
vinnu nemenda. Allt þetta til-
heyrir duldu námsskránni og
miklu fleira. Hér er í raun um að
ræða alla hugmyndafræðina að
baki skólastarfinu.
Til nánari útskýringar verða
hér nefnd nokkur dæmi. Nem-
andi kemur í skóla og sér fyrir
sér hvítmálaða byggingu, engin
gluggatjöld, ekkert skraut eða
blóm, engin leikföng. Hann eða
hún er e.t.v. að velta fyrir sér
hvað sé skólaganga og menntun.
Áhrifin eru undirstrikun á
skörpum skilum á milli heimilis-
hlýju og leikja eða daglegs lífs
annars ' egar og menntunar og
skóla hins vegar. Niðurröðun
einstaklingsborða í röðum í
skólastofu sýnir að skólinn
metur einstaklingsvinnu meira
en hópvinnu. Stundataflan með
yfir 20 lesgreinatíma, alla fyrir
hádegi, en handmenntir í tvo
tíma á viku eftir hádegi niðri í
kjallara eða í öðru húsi gerir
greinarmun á gildi huglægs og
verklegs náms.
Skipulag framhaldsnáms með
yfirgnæfandi meirihluta náms-
brauta, þar sem aldrei þarf að
nota hendurnar nema til að
skrifa með, gjörsamlega án til-
lits til þarfa þjóðfélagsins eða
þeirra starfa sem verið er að búa
nemendur undir, bergmálar
ákveðin viðhorf og gildismat.
Að ekki sé minnst á fjölda
vandasamra starfa í þjóðfélag-
inu sem ákveðið hefur verið að
skóli þurfi ekki að búa nemend-
ur undir. Hvers vegna þarf t.d.
þriggja ára framhaldsnám til að
verða sjúkraliði, þ.e. vinna við
þjónustustörf á sjúkrahúsi, en
allir geta orðið fiskiðnaðar- og
útgerðarmenn án nokkurs fram-
haldsnáms? Það er munur á
stöðu sjúkrahúss ogfiskvinnslu-
húss.
Dæmin úr duldu námsskránni
eru óþrjótandi og allt í kringum
okkur. Umfang hennar er efa-
laust miklu meira en hinnar
opinberu námsskrár og áhrif að
sama skapi dýpri og varanlegri.
Hinir ýmsu þættir duldu náms-
skrárinnar eru misvel sýnilegir.
Það er mikilvægt að draga þá
fram í dagsljósið og reyna að
gera sér grein fyrir áhrifum
þeirra og mikilvægi. Hér er um
hápólitískt mál að ræða. Ef
flokka ætti góða og vonda þætti
duldu námsskrárinnarertrúlegt
að skoðanir manna yrðu all
mjög skiptar, eins og gerist með
aðra þætti þjóðfélagsmála.
I þessari grein verður fjallað
um mismunandi meðhöndlun
duldu námsskrárinnar á nem-
endum eftir stétt og kyni.
Úr niðurstöðum
rannsókna Sigurjóns
Bjömssonar
Við íslendingar státum okkuraf
því að hér á landi sé stéttaskipt-
ing minni en annars staðar og
jöfnuður allur meiri. Allir hafi.
sömu möguleika til náms, allir
grunnskólar bjóði upp á sama
námsefni og geri sambærilegar
kröfur og framhaldsskólar séu
öllum opnir. Allt lítur þetta vel
út, en þegar grannt er skoðað er
jöfnuðurinn ekki eins mikill og
við viljum vera láta. Því til
stuðnings höfum við niðurstöður
vísindalegra rannsókna.
I bók sinni „Börn í Reykja-
vík“ útg. 1980, segir Sigurjón
Björnsson prófessor frá athygl-
isverðum niðurstöðum umfangs-
mikilla rannsókna sem unnar
voru af honum og samstarf-
mönnum hans og hófust árið
1965. Lítum á örfáa þætti
þessara niðurstaðna og þáeink-
um þá er lúta að menntun þeirra
einstaklinga sem rannsóknin
náði til og tengsl menntunar við
stétt og kynferði.
Aðstöðumunur milli
kynja og stétta
Þegar borin er saman menntun
og stétt kemur í ljós að milli 70
og 80% barna úr verkalýðsstétt
ná hæst 2 menntunarstigi af
fjórum (gagnfræða- og starfs-
nám), en 14,3% barna úr hæstu
stétt nema staðar við sama þrep.
Einnig kemur fram að 64%
barna feðra á 1. menntunarstigi
(barnapróf eða minna) ná ekki
upp fyrir 2. menntunarstig og
aðeins 8% þeirra fara í háskóla-
nám. Aftur á móti fara tæplega
60% barna háskólamenntaðra
feðra (4.stig) í háskóla og 14%
þeirra stoppa við 2. menntunar-
stig. Ekki er greint á milli
stelpna og stráka, en öllum er
kunn mismunandi skólaganga
kvenna og karla.
Þegar borin er saman breyting
munnlegra greindar (samkvæmt
greindarprófum) eftir aldri
kemur fram marktækur munur
á kynjum og stéttum. Drengiraf
öllum stéttum sýna framfarir
þegar þeir eldast, en miðstéttar-
drengirnir hækka mun meira en
lágstéttardrengirnir. Miðstéttar-
telpur, aftur á móti, standa í
stað í GV við hækkandi aldur
þegar miðað er við drengi, en
lágstéttartelpur lækka. Mismun-
ur GV kynjanna eftir stétt fer
vaxandi með aldri. Þetta má
túlka sem vísbendingu um mis-
góð þroskaskilyrði stétta og
kynja trúlega bæði á heimili og í
skóla.
Við athugun á GV kemur
einnig í ljós að á lægsta GV
bilinu (af fimm) eru drengir
tölvert fleiri. Á næsthæsta bilinu
eru telpur aftur á móti fleiri.
Við samanburð á GV drengja
og telpna og starfsstétt föður
(sex stéttir) kemur í ljós að í 1. og
5. stétt eru stúlkurnar hærri en
drengirnir, en í öðrum stéttum
eru drengirnir hærri og er
munurinn mestur í 6. stétt.
Gildi slíkra greindarmælinga
er umdeilt, en engu að síður
leiða þessar niðurstöður hugann
að því að þroskaskilyrði séu ekki
jafngóð fyrir bæði kynin og
jafnframt það að hlutdeild erfða
í GV séu minni en sumir hafa
hingað til ætlað. Sú staðreynd er
einnig alkunn að kröfur og
væntingar til telpna eru ekki þær
sömu og til drengja. Þeir fá
fremur hvatningu til athafna
sem leiða til góðs námsárangurs
en stúlkurnar, sem ekki er ýtt til
afreka á þeim sviðum.
Getur skólinn verið
hlutlaus?
Frammi fyrir þessum mikla
aðstöðumun sem virðist vera á
milli stétta og kynja vaknar sú
spurning hvort skólinn geti við
þessar aðstæður verið hlutlaus
stofnun opinn öllum jafnt.
Hvaða þátt á skólinn e.t.v. í
þeim gífurlega aðstöðumun sem
hér kemur fram? Er skólinn fær
um að jafna þennan mun? Eða
leggst hann á eina sveif með þeim
öflum sem orsaka þennan mun
eða jafnvel eykur hann? And-
spænis þessum niðurstöðum
læðist óneitanlega að sá grunur
að skólinn hljóti að eiga ein-
hverja aðild að þeim mikla mun
sem virðist vera á menntunar-
stöðu stétta og kynja. Það ætti
að vera bæði foreldrum og
skólamönnum umhugsunarefni,
einkum þar sem bilið á milli
stétta, hvað menntun barnanna
varðar, breikkar frekar en hitt,
þrátt fyrir allar félagslegar
framfarir og stóraukna mögu-
leika á menntun.
Dulda námsskráin
og stétt
Þar sem millistéttar- og hástétt-
arbörnum virðist ganga betur í
skóla en lágstéttarbörnum burt-
séð frá greind, er ekki fráleitt að
draga þá ályktun að skólinn
höfði síður til lágstéttanna. Sú
staðreynd að lágstéttarbörn fara
frekar í lágstéttarstörf og milli-
stéttarbörn fara í millistéttar-
störf þrátt fyrir að þeim er ætlað
að öðlast sams konar reynslu af
skólagöngunni, bendir til þess
að skólinn viðhaldi aðeins
stéttamynstrinu en vinni ekki
gegn því.
Kennurum er vel ljóst að þeim
gengur misvel að kenna nem-
endum sínum. Sumir taka mjög
vel við en aðrir virðast ekkert
8 - KJÖSUM KONUR '
innbyrða af því sem fyrir þá er
lagt. Við köllum þau ýmsum
illum nöfnum en ræjðum sem
minnst vanda þeirra. Eg ætla nú
að velta eilítið vöngum yfir
þessum hópi.
Vandræðagemlingamir
Hver þekkir ekki hópinn sem er
á móti öllu, einkum ef þeim
finnst þau beitt valdi. Andstöðu
sína láta þau í ljósi með ákveðnu
hátterni, og oft hárgreiðslu og
klæðaburði („I hate school“ á
úlpunni!). Þau halda stíft hóp-
inn í klíkunni sem er í reynd
undirstaða og uppspretta and-
stöðunnar. Þeim er lífsnauðsyn-
legt að hittast daglega (það er
kannski það eina sem hvetur
þau til að mæta í skólann, mega
ekki missa af neinu!), þau þróa
með sér sérstakan „ofsalega
töff“ talsmáta og framkomu.
Það er hlegið að öllu. Mest
gaman er að fara um göturnar
og gera smá vandræði. Káfað er
á öllum hlutum og^ hrindingar
eru tjáningarmáti. I skólanum
reyna þau í lengstu lög að koma
í veg fyrir að vera látin vinna,
þau „misskilja“, snúa út úr og
eru óþolinmóð. Hvert penna-
strik er kvöl. Þau finna ekki
gleði í einstaklingsvinnu í róleg-
heitum. Hámarkið er að vera á
skrá. Hópnum er mikið atriði að
sýna kúristunum og kennurun-
um að hann er aðgreindur frá
skólanum, lifir og hrærist í
öðrum og „æðri“ lífsstíl, hinum
„raunverulega heimi“.
I duldu námsskránni segir að
berjast eigi gegn þessum hópum.
Þau eru kölluð „óskólahæf“.
Því meira sem skólinn þrýstir á
þessa nemendur því meiri eru
oft á tíðum ólætin, andstaðan og
jafnvel skemmdirnar. Þetta eru
þeirra viðbrögð við gildismati
sem ekki höfðar til þeirra. Þeim
er vel ljóst að skólamenntun er
algerlega óþörf í þeim störfum
sem þau þekkja og telja sig
munu vinna. „Öll störf“ eru í
eðli sínu lík að þeirra mati, það
er brúna umslagið á föstudögum
sem skiptir máli.
Þegar foreldrarnir koma í
skólann heyra þeir hvað börnin
þeirra eru slæm og hvað skólinn
hefur gert þeim gott. Þeir heyra
ekkert um hvað skólinn hefur
gert þeim vont! og spyrja heldur
ekki um það.
Hvaða gildismat
er ofan á?
Höfum við leitt hugann að því
að það geti verið að skólinn höfði
alls ekki til þess hóps, t.d. vegna
þess að reynsla þeirra og menn-
ingararfleifð er önnur en milli-
stéttarinnar sem mótar skólann?
Er e.t.v. dulda námsskráin að
reyna að þvinga upp á þetta fólk
gildismati sem er þeim víðs fjarri
og þau eru alls ekki tilbúin að
taka við? Hver getur sagt hvaða
gildismat er best eða mest virði?
Foreldrarnir gera sér e.t.v. að
vissu leyti grein fyrir mismunun-
inni sem börn þeirra verða fyrir.
Viðbrögðin eru réttilega and-
staða við skólann. Viðhorf
barna til lífsins, skólans og
umhverfisins ákvarðast af þeim
sem næstir þeim standa, þ.e.
foreldrum eða staðgenglum
beirra en ekki kennurum.
Hræðsla við framandi stofn-
un, sem dæmir ákveðna einstakl-
inga til að tapa, vekur reiði.
Skólinn er ekki gagnrýndur
upphátt eða opinberlega, enda
ekki skapað rúm til þess, og
menn spyrja ekki af hverju þeir
séu hræddir og reiðir.
Námsárangur
Farsælu nemendurnir í skólan-
um trúa því að þeim gangi vel af
því þeir vinni vel, hafi sjálfsaga
og metnað. Þeim hentar vel að
sitja í röðum, hlusta og horfa á
bakið á næsta manni. Einstakl-
ingsvitund þeirra er sterkari en
hópvitundin. Þeim er ekki ljóst
að skólinn tilheyrir sömu stétt
eða menningararfleifð og þau og
m.a. þess vegna aðlagast þau
þokkalega vel. Þeir „lélegu“
trúa því að þeir séu mislukkaðir
og að mistök þeirra stafi bara af
þeirra eigin aumingjaskap. Þeir
vita ekki að kerfið er ekki fyrir
þá og að skólinn hefur sem
markmið að viðhalda menningu
eða menningararfleið sem er
ekki þeirra.
Kynbundin mismunun
Við upphaf skólagöngu eru
stelpurnar betri en strákarnir.
Verkefnin, sem eru lestur, fönd-
ur og rólegir leikir, höfða frekar
til reynslu stelpnanna. Það líður
smá tími þangað til strákarnir
sjá námið sem karlmannlegt
verkefni og hluti þeirra fer að
tengja námið frama síðar í
lífinu. Það líður líka smá tími
þangað til stelpurnar skilja að
vinna er ekki þeirra aðaltak-
mark og að það er fremur
ókvenlegt að streða of mikið eða
að ná góðum árangri. Rann-
sóknir erlendis hafa sýnt þessa
afturför eða stöðnun stelpna á
ákveðnu skeiði unglingsáranna.
Hvað gerir skólinn til að vinna
gegn eða fyrirbyggja þessa
stöðnun? Getur verið að hann
örvi hana frekar með vali náms-
efnis, mati á greinum, karlkyns
kennurum (stelpurnar hafa færri
samkynja fyrirmyndir þegar
ofar dregur í skólakerfinu) og
annars konar væntingum til
strákanna.
Eg vil nefna nærtækt dæmi til
skýringar. Mikilvægt er fyrir
hvern einstakling að finna sinn
stað í fortíð og nútíð. Sagnfræði,
eins og hún hefur verið iðkuð
lengst af, hefur að lang mestu
leyti beinst að «ögu hvítra
karlmanna. Karlkynseinstakl-
inga og verka þeirra er getið. Þar
eru með taldir landvinningar og
stríð sem talin eru meðal helstu
mótandi afla sögunnar. Kvenna
er sárasjaldan getið, hvað þá að
tíunduð sé afrek verkalýðsstétt-
arinnar - karla og kvenna;
hvítra, svartra og gulra - sem í
reynd hefur skapað söguna.
Þessi takmörksögukennslunnar
hafa án efa haft djúptæk ómeð-
vituð áhrif á sjálfsvitund stúlkna
af öllum stéttum og drengja úr
verkalýðsstétt.
Það hefur verið sagt að
skilyrði þess að skilja sjálfan sig
sé að gera sér grein fyrir sögu
sinni. Fyrst þegar menn finni
fast land undir fótum í þeim
efnum, sé þroskaskilyrðum full-
nægt.
Framhald á bls. 11