Norðurslóð - 21.06.1978, Qupperneq 4

[.
Einn af þeim sem
byggði bæinn
Jón E. Stefánsson smiður í Hvoli

NORÐURSLÓÐ
SVARFDÆLSK
BYGGÐ OG BÆR
A Dalvík eru tveir Jonnar og
eru báðir smiðir. Annar býr á
Sigurhæðum. Hann var kynnt-
ur hér. í blaðinu í fyrravetur.
Hinn er Stefánsson og er
kenndur við Hvol.
Allir Svarfdælingar í sveit-
inni og við sjóinn þekkja Jonna
í Hvoli, smiðinn, hjálparhell-
una, manninn, sem byggt hefur
þak yfir fleir svarfdælsk höfuð
en nokkur annar. Honum er því
óþarft að lýsa, nema með
mynd þeirri, sem fylgir þessum
línum
Hins vegar gæti verið fróðlegt
að taka manninn tali og fræðast
svolítið um æfiferil hans, sem
nálega allur hefur orðið innan
hins svarfdælska fjallahrings.
í þeim erindum stefndi blaða
maður heim að Hvoli, fallegu
gömlu húsi í nýjum litklæðum á
syðri Lágarbarmi.
Uppruni?
Ég fæddist á Jarðbrú 4. maí
1902. Stefán faðir minn var
sonur Jóns bónda Jónssonar
þar á bæ, en systkini hans voru
Kristín á Bakka og Valdemar í
Vegamótum. Móðir mín var
Jónína Arnbjarnardóttir bónda
á Þorleifsstöðum.
Foreldrar mínir bjuggu á
nokkrum stöðum hér í sveitinni,
en lengst á Syðri-Másstöðum
og á Hjaltastöðum. Sjálfur var
ég með þeim tíma og tíma, en
þess á milli á öðrum bæjum. Á
Bakka var ég t.d. í 2 - 3 ár hjá
þeim Jóni og Guðrúnu. Þarvar
ég að mestu leyti frá 9 til 15 ára
aldurs og tel mér það mikið lán.
Þau hjónin voru afbragðsmann
eskjur, sem jafnan höfðu hjá sér
hóp af tökubörnum, en sjálf
voru þau barnlaus.
Skólaganga?
Á þessum árum var skóla-
skyldan að komast á í landinu.
Hér var farskóli og í Skíðadaln-
um var kennt á Þverá. Égfór því
frá Hálsi og fram í Skíðadal til
foreldra minna þann tíma á
veturna, sem skólinn var á
Þverá. Þaðvorunokkrarvikurí
>enn. Kennarinn var Tryggvi
Kristinsson, bróðir sr. Stefáns á
Völlum, skemmtilegur maður
3g góður kennari. Þetta var öll
skólagangan.
En smíðanámið?
Ég hafði alltaf haft gaman af
að sýsla við smíðatól. Um 1920
hugkvæmdist mér að reyna að
fá atvinnu við smíðar og afla
mér um leið tilsagnar í þeirri
iðn. Það varð úr að ég komst til
Gunnlaugs Sigfússonar í Vall-
holti. Eitt fyrsta húsið, sem ég
vann við með honum, var
einmitt hans eigið hús, Vallholt,
sem enn stendur. Líka man ég
eftir frá þessum fyrstu árum
mínum í smíðunum gamla
Fúsahúsinu, og Brekku, þ.e.
hús Kristjáns Jóhannessonar.
Sömuleiðis húsinu á Hóli og á
Karlsá.
Þetta var allt saman einungis
sumarvinna, en á veturna var
ekkert að gera í smíðum og þá
réð ég mig sem vetrarmann á
ýmsum bæjum fram í sveit.
Eitt árið útvegaði Óskar
Gíslason (múrarameistari) mér
vinnu á Akureyri. Honum hafði
ég verið samtíða á Hálsi. Þá var
verið að byggja sláturhús KEA
á Tanganum og þar var mikil
vinna.. Þá kynntist ég Svein-
birni Jónssyni, byggingameist-
ara og vann ég fyrir hann eitt og
annað. Hann átti þá heima á
Knararbergi og var með hugann
við alls konar uppfinningar og
frumlegar hugmyndir. ísvoleið-
is tilraunir fóru fjármunir hans,
held ég, að mestu leyti. En vel
reyndist hann mér. Hann var þá
formaður Iðnráðs íslands og
sem slíkur gekk hann fram í því
að ég fekk iðnbréf, sem gaf mér
takmörkuð iðnréttindi. Eg man
að í þessu sambandi fékk ég
meðmæli frá Gunnlaugi í Vall-
holti og Gísla á Hofi.
Svo var það nokkru seinna,
þegar ég var aftur kominn
hingað heim, að hann hringdi til
mín og sagði að ég ætti
meistarabréf liggjandi hjá
sýslumanninum á Akureyri og
ég skyldi hirða það við tækifæri,
ef ég tímdi að borga gjaldið, sem
var nokkrar krónur. Og það
gerði ég glaður. Ætli þetta hafi
ekki verið 1927 eða 28.
Svo festirðu ráð þitt?
Já, í mai 1929 kvæntist ég
Fanneyju Stefaníu Bergsdóttur
á Hofsá. Við örkuðum fram í
Velli þar sem sr. Stefán Krist-
insson gaf okkur saman í
kirkjunni. Við Fanney voru
jafnaldrar.
Skömmu eftir brúðkaupið
fórum við til Siglufjarðar þar
sem ég vann við smíðar, en hún
tók að sér ráðskonustöðu hjá
einhverjum síldarsaltanda.
Þetta var á velmegtarárum
Siglufjarðar sem síldarbæjar, en
hér á Dalvík var aftur á móti
lítið um að vera og lítið um bygg
ingarframkvæmdir. En við
urðum að reyna að hafa upp
sem mesta peninga, því við
hugðum á byggingu eigin húss.
Við Friðsteinn Bergsson,
mágur minn réðumst sameigin-
lega í húsbyggingu í ágúst 1930.
Við kölluðum húsið Hvol, þótt
enginn verulegur hóll væri hér,
þar sem það stendur. Við vorum
að koma þessu upp næstu árin.
Svo kom jarðskjálftinn?
Jarðskjálftinn reið yfir 4. júní
1934. Hann olli miklu tjóni,
sérstaklega á steinsteypuhúsun-
um hér á Dalvík. En hann
skapaði líka atvinnu fyrir smiði
eins og mig. Reyndar skemmd-
ist Hvoll líka dálítið, stafnarnir
einkanlega sprungu talsvert,
svo það varð að steypa þá að
nýju, utan á þeim, sem fyrir
voru. Það er til marks um verð-
lag á þessum árum, að heildar-
verð hússins fullfrágengins og
að meðtalinni viðgerð eftirjarð-
skjálftann var kr. 28.500.00.
Á næstu árum stóð ég fyrir
smíði margra húsa hér á Dalvík
og í sveitinni. Ég veit ekki ná-
kvæmlega hvað mörg hús ég hef
smíðað, en ætli þau séu ekki
orðin upp undir 50 talsins.
Þú hefur smíðað
fleira en íbúðarhús?
Já, blessaður vertu, ég hef
smíðað allskonar hús, allt frá
fjárhúsum upp í kirkjur. Barna-
skólann tók ég að mér, þ.e.a.s.
nýju viðbygginguna og íþrótta-
húsið með Víkurröst. Fiskhús
Aðalsteins Loftssonar byggði
ég og svo Dalvikurkirkju. Þá
tók ég líka að mér smiði
barnaskólans á Húsabakka,
bæði húsin.
Maður varð nú áræðnari með
tímanum, en samt verð ég að
játa, að ég var svolítið skelkað-
ur við íþróttahúsið. Það voru
þessir löngu, steyptu burðarbit-
ar, sem voru nýlunda hér og ollu
mér kvíða. Mig fór jafnvel að
dreyma fyrir ótíðindum í sam-
bandi við þessa bita. En allt fór
þetta samt vel og enn stendur
húsið.
Ég vil nú ómögUlega að svo
líti út í þessu spjalli, ef þú birtir
það, að ég hafi sjálfur verið allt í
öllu við smíði þessara bygginga.
Ég hef alltaf haft ágætis sam-
starfsmenn, sem ég hef getað
reitt mig á, á hverju sem gekk,
og þeir eru nú orðnir býsna
margir á þessu hálfrar aldar
bjástri mínu við byggingar.
Núna síðustu árin hef ég unn-
ið hvað mest með þeim félögum
mínum og jafnöldrum Anton
Sigurjónssyni og Sveini Frið-
finnssyni í Efstakoti. Okkur
kemur vel saman, enda erum
við farnir að þekkja hver annars
sérvisku.
Mikið af vinnu okkar nú fer
fram í litla timburverkstæðinu
hérna við hliðina. Ég keypti það
af Jónasi Hallgrímssyni, en
hann hafði á sínum tíma byggt
það sem bílaverkstæði. Það var
áður en hann fór að vinna fyrir
KEA.
Þú fékkst við fleira en
byggingarst örf
Já, já, ég þvældist inn í allan
skrambann. Ég átti t.d. að heita
vatnsveitustjóri hérna í þorpinu
í ein 30 - 40 ár. Ég vann við að
leggja fyrstu vatnsveituna
hérna, líklega 1935, með Jó-
hannesi heitnum Kristjánssyni á
Akureyri. Upp frá því vann ég
meira og minna í pípulögnum,
aðallega miðstöðvarlögnum
bæði í ný og eldri hús.
Ég hef mikið þurft að ferðast
fram og til baka hér um plássið,
en aldrei varð úr því að ég fengi
mér bíl. Ég hef látið mér nægja
reiðhjólið mitt. Ég veit að mönn
um finnst það nú sérviskulegt
og óheyrileg íhaldssemi að ferð
ast um á reiðhjóli, en sannleikur
inn er sá að mér finnst það bara
gaman að róla svona um bæinn
í hægðum mínum á hjólinu og
Dalvík er þægilegur bær til
þeirra hluta, ekki eru brekkurn-
ar.
Hvað um fjölskyldumálin?
Okkur Fanneyju búnaðist
bara vel. Hún var afburða dug-
leg manneskja til allra verka og
sérstaklega listfeng í höndun-
um. Við drýgðum tekjur okkar
með smábúskap eins og margir
aðrir á þeim árum. Kú höfðum
við í skúrnum á bak við húsið.
Hest áttum við líka og ær,
einar 25 þegar mest var. Við
heyjuðum fram í Skíðadal,
höfðum Ytri-Másstaði á leigu
um skeið. Jörðin var þá ekkj i
byggð. Við Addi bróðir minn
unnum mikið saman í þessu.
Okkur hjónunum varð ekki
barna auðið, en þegar Skarp-
héðinn Júlíusson, kunningi
okkar hjónanna, lést frá mörg-
um ungum börnum árið 1942,
þá tókum við Elínu dóttur hans
í fóstur. Hún var. þá á 3. ári.
Fanney tók strax miklu ást-
fóstri við litlu stúlkuna og leit á
hana sem eigin dóttur.
En því miður varð sá æfiþátt-
ur allt of stuttur, því að Fanney
veiktist og dó seint á ári 1942.
Það varð afskaplega snöggt um
hana, og eiginlega varð það
aldrei fyllilega ljóst, hvert bana-
mein hennar var. Hér var
enginn héraðslæknir þá stund-
ina, heldur einhver læknir til af-
leysinga, og hann hefur víst
ekki áttað sig á því nógu fljótt,
hvaða alvara var á ferðinni, svo
að konan var ekki send á spítala
og allt varð um seinan. Þetta
hefði sjálfsagt farið öðru vísi nú
á dögum. En ekki tjáir um það
að fárast.
Þetta var auðvitað óskaplegt
áfall. En ekki þurfti ég að senda
frá mér fósturdótturina, og það
var okkur báðum mikil heppni,
að til mín réðist sem ráðskona
María Sigurjónsdóttir. Það var
strax árið 1943, og hún er hjá
mér enn, þótt Elín sé farin að
heiman fyrir löngu og búin að
stofna eigið heimili hér í bæn-
um.
Ertu sáttur við lífið
og tilveruna?
Já, já, mjögsáttur. Mérfinnst
ég hafi átt góða æfi. Ég ólst að
miklu leyti upp hjá sérstöku
ágætisfólki, sem voru gömlu
Hólshjónin, Jón og Guðrún. Ég
hlaut sem æfistarf iðn, sem ég
hef líklega verið náttúraður
fyrir og alltaf unnið mér til
ánægju. Ég get horft á handverk
mín í húsunum, sem ég byggði,
hvar sem ég fer hér um bæinn
eða sveitina. Og ég hef séð
Dalvík vaxa úr fátæklegu þorps
kríli í myndarlegan kaupstað og
átt minn eigin þátt í þeirri um-
byltingu.
Svo eignaðist ég ágætis konu
þót sambúðin yrði stutt, og
fósturdóttirin og hennar fjöl-
skylda hafa reynst mér eins og
best verður á kosið.
Auk alls þessa hef ég svo
eignast fjölmarga prýðilega sam
starfsmenn og góða vini á lífs-
leiðinni. Mér hafa yfirleitt
reynst samferðarmenn mínir
góðar og áreiðanlegar mann-
eskjur, ekki þarf ég að kvarta
undan öðru. Menn eru nú
stundum að segja, að öllu sé
aftur farið frá því sem áður var,
vinnusemi, orðheldni og heiðar
leiki í viðskiptum. Satt er það,
að menn hugsa nú meira um
klukkuna í vinnunni, heldur en
ég vandist í gamla daga. En
mikill er samt dugnaður fólks
hér á Dalvík enn í dag og þá
ekki síður hjá sveitafólkinu.
Og aldrei hef ég orðið fyrir
prettum í viðskiptum við menn,
það held ég að ég geti fullyrt.
Þakklátastur er ég fyrir það,
að heppni hefur alltaf fylgt
störfum mínum. Aldrei hafa
menn orðið fyrir alvarlegum
meiðslum i vinnu hjá mér. Og
sjálfur hef ég slampast í gegn um
lífið óhappalaust og við góða
heilsu á sál og líkama. Nú er ég
að vísu farinn að mæðast og
fleiri hús tek ég ekki að mér að
smíða, þegar ég er laus við húsið
hans Heimis skólastjóra.
Þar fyrir hef ég hugsað mér
að lifa dálítið lengur, og ég ætla
að reyna að njóta þess eftir
föngum, hvort sem það varir
lengur eða skemur.
Tímamót
Guðlaug Þorvaldsdóttir fyrrum húsfreyja í Höfn á
Dalvík varð 75 ára þann 6. júní.
Ingibjörg Magnúsdóttir fyrrum húsfreyja á
Þorsteinsstöðum verður 80 ára þann 22. júní.
Anna Jóhannesdóttir frá Sandá, nú í Hvoli, verður
70 ára þann 24 júní.
Friðrika Jónsdóttir, fyrrum húsfreyja í Víkurhóli
verður 80 ára þann 23. júní.
Ingibjörg Árnadóttir, fyrrum húsfreyja í Dæli
verður 90 ára þann 28. júní.
Þannig þekkja allir Dalvíkingar manninn. (Sjá einnig mynd á bls. 2.)
H.E.Þ.