Norðurslóð - 15.12.1978, Page 20

NORÐURSLÓÐ
S V ARFDÆLSK
BYGGÐ OG BÆR
Gagnmerk svarfdælsk fræðirit
Það má með sanni segja, að á
þessu ári hafi gerst merkileg tíð-
indi á sviði svarfdælskrar sagn-
fræði. Það er varla algengt að
nálega samtímis komi út tvö
sagn- og mannfræðileg grund-
vallarrit, sem fjalla um sama
byggðarlag. Þetta hefur þó gerst
hér og nú, þar sem samtímis
koma fyrir manna sjónir fyrra
bindi af Dalvíkursögu Krist-
mundar Bjarnasonar og seinna
bindi Svarfdælinga Stefáns
Aðalsteinssonar.
Nú mættu einhverjir ætla að
þama hafi óheppilega til tekist að
samtímis væri verið að fjalla um
sama efni á tveimur vígstöðvum.
Svo er þó alls ekki. Þessi rit fará
prýðilega saman hlið við hlið,
fylla hvort annað út, en fara ekki
hvort inn á annars svið.
Enn hefur mönnum ekkigefist
tími til annars og meira en að
opna þessar bækur og fletta
nokkrum blöðum, svo ekki er
kominn tími til að kveða upp um
þær dóma, þótt einhver hefði hug
á því og treysti sér til.
Hitt er víst, að margur
maðurinn, svarfdælskur eða af
svarfdælsku bergi brotinn,
hlakkar meira til þessara jóla en
venjulegra jóla vegna útkomu
þessara bóka.
Það var eiginlega furðulega
mikill stórhugur í forráðamönn-
um Dalvíkurbæjar þegar þeir
réðu Kristmund hinn skagfirska
til að rita sögu Dalvíkur. En um
leið tryggðu þeir það að verkið
yrði reist á traustum sagnfræði-
legum grunni og stæðist í tímans
þunga straumi. Framtakið er
lofsvert og afraksturinn mikill og
meira er í vændum.
Þegar fyrra bindi Svarfdæl-
inga kom út fyrir tveimur árum
fengu Svarfdælir upp í hendurn-
ar uppsláttarrit, sem strax varð
„ómissandi á hverjum bæ“ svo að
menn þóttust ekki almennilega
skilja, hvernig þeir hefðu bjarg-
ast fram á þann dag, án þess að
hafa það innan seilingar. Hitt sáu
menn reyndar strax, að þaðkæmi
ekki einu sinni að hálfu gagni
hvað þá fullu fyrr en seinna bindi
kæmi til. Því veldur m.a. inn-
byrðistengsl verksins, þar sem
allt er morandi í tilvísunum milli
bæ ja, aftur og fram um endilanga
sveit. Og svo var auðvitað ekkert
registrið, sem er svo bráðnauð-
synlegt í öllum slíkum verkum.
En nú er seinna bindið sem
sagt komið, og sýnu þykkara en
hið fyrra, svo nú fást svör við
mörgum spurningum, sem
spurðar hafa verið undanfarin
tvö ár, og enginn hefur getað
svarað. Og registrið er á sínum
stað og gerir allt verkið stórum
aðgegnilegra fyrir fróðleiks-
þyrstan lesandann.
Hann Egill Skallagrímsson
talaði fyrstur manna svo vitað sé
um óbrotgjarnt bókmennta-
verk og meinti víst Arinbjarn-
arkviðu. Það er trú okkar, að þetta
mannfræðirit Stefáns heitins Að-
alsteinssonar og þeirra manna,
sem við því tóku að honum látn-
um og fullunnu, verði j afnan talið
eitt af þessum óbrotgjörnu und-
irstöðuritum, sem komandi kyn-
Framhald á blaðsíðu 19.
Messur í Vallaprestakalli
um hátíðarnar:
Aðfangadagur jóla kl. 6: Aftansöngur í Dalvíkurkirkju.
Jóladagur kl. 2 e.h.: Vallakirkja.
2. jóladagur kl. 2 e.h.: Tjarnarkirkja.
3. jóladagur kl. 2 e.h.: Urðakirkja, síra Þórhallur Höskulds-
son predikar.
Nýársdagur kl. 4 e.h.: Dalvikurkirkja.
Sóknarprestur.
Áttræður ljóðasmiður
„Margar vilja að mér renna.“ Félagi Manni og Magga
Guðmann á Tungufelli varð
áttræður þann 12. desembereins
og skýrt var frá hér í siðasta
blaði. Hann er Skagfirðingur að
ætt og uppruna, fæddur á Mikl-
hóli í Viðvíkursveit, en fluttist
hingað í Svarfaðardal 1929 og
tók við búi á Tungufelli af
tengdaföður sínum Þorvaldi
Baldvinssyni. Þóra kona hans
andaðist árið 1965, eftir að fjöl-
skyldan var flutt til Reykja-
víkur.
Þegar • Guðmann var orðinn
ekkjumaður leitaði hann aftur
hingað á fornar slóðir og hefur
verið einbúi á Tungufelli lang-
tímum saman ár hvert að undan-
förnu.
Fyrir skemmstu fargaði hann
öllu fé sínu og hvarf suður til
barnanna, og er þess ekki að
vænta að hann hefji aftur hefð-
Tímamót
Þann 29. nóvember andaðist Sveinborg Gísladóttir ekkja
Friðsteins heitins Bergssonar málara á Dalvík.
Sveinborg var fædd 18. janúar 1913 í Kjamholtum í
Biskupstungum, systir Dórótheu heitinnar á Hofsá. Fóstur-
börn þeirra hjóna eru Rúnar Þorleifsson og Anna Marinós-
dóttir, bæði búsett á Dalvík.
Þann 9. desember andaðist Magnús Jónsson fyrrv. bóndi í
Hrafnsstaðakosti einn af kunnustu og virtustu bændum þess-
arar sveitar. Eftirlifandi kona hans er Laufey Þorleifsdóttir.
Böm þeirra eru: Baldvin bóndi í Hrafnsstaðakoti, Jóninna
húsfreyja á Akureyri og Guðmundur Tómas læknir í Reykja-
vík.
Norðurslóð biðst velvirðingar á því að Kristján Jóhannes-
son fyrrv. hreppstjóri var sagður verða áttræður þ. 22. des.
Hið rétta mun vera að Kristján á afmæli 21. des., þótt annað
standi í manntali.
bundinn búskap í þessu lífi,
hvað sem hann gerir í því næsta.
Guðmann er einn þeirra
mörgu alþýðumanria, sem hefur
létt sér og öðrum lífsgönguna
með því að setja saman vísur og
ljóð um samferðamenn sína og
um daginn og veginn og við-
burði líðandi stundar. Samt hef-
ur hann í og með leitað lengra og
hærra til fanga, jafnvel ort sálma
og lofgerðarljóð, því hann er trú-
maður mikill.
Guðmann hefur löngum verið
óspar á vísur sinar og ljóð og
aldrei tregur til að lofa mönnum
að heyra. Því er kveðskapur hans
á almannavörum hér um slóðir
og gengur í uppskriftum manna
á milli og er í hávegum hafður
með frumlegum líkingum sínum
og skringilegu orðavali.
Um hann kvað Sveinbjörn á
Hreiðarsstöðum þessa vísu:
Visur fljúga um haf og hauður
höldar mega þetta sanna.
Það er mikill þjóðarauður
þetta kvæðasafn hans Manna.
Um leið og við sendum Guð-
manni afmæliskveðjur suður yfir
heiðar og þökkum þátt hans í
svarfdælsku mannlífi þessa síð-
ustu 4 áratugi, ætlum við að
gerast svo djarfir að birta, að
honum fomspurðum dálítið sýn-
ishorn af vísnagerð hans. Við
þykjumst þess fullvissir, að hann
tekur okkur það ekki illa upp,
enda er það einungis gert honum
til heiðurs og öðrum til skemmt-
unar.
Um veðriö og náttúruna.
„Stóllinn" hái hreykir sér
með hamrabláum tindi.
Snjórinn grái falla fer
fyrir knáum vindi.
Hér er steytings harðneskja,
hjarnið þeytist ísgráa.
Allar sveitir eldbrenna
af ógnarskeytum fjallanna.
Um nágrannana.
Páll með raman pungasíð
pjakkar fram af Gerðum.
Enn er sama sumartíð
síst er ami á ferðum.
Nautið er fallið og fjósið er autt,
fitla nú drengir að veggjasmíði.
Arin þau líða og allt verður dautt
áður en Björninn nær sér í gríði.
Grundarkallar sjá um sig,
síst er halli á búskapi.
Kindur allar, kúsmali
kroppa vallar blágresi.
Niðurskurðarárið.
Engan sauðinn á ég nú,
ég er snauður maður.
Fyllir hauður beljubú,
bóndi er nauðrakaður.
Á leið niður íBakka.
Eimir úr Þveráreldi
úldgrútið sauðatað.
Keifa ég seint á kveldi
að knálegum Bakkastað.
Ofugmœli.
Séð hef ég spóann spinna á rokk,
spilin má hafa í þak á hús.
Krían er þvælin að þæfa sokk,
þorskana drepur færilús.
I ekkilstandinu.
Man ég flest á firðastorð
þá fljóð og börnin sungu.
Einn ég sit við eldhúsborð
og er að drekka á Tungu. (felli).
Ég hef nóg að bita og brenna
þó blómahrund ei fái að spenna.
Þar er mest um mér að kenna
því margar vilja að mér rénna.
Búsáhyggjur einbúans.
Andvökunætur á ég stund
allmarga nú á seinni dögum.
Fýkur og næðir í flestöll sund,
fer nú að kreppa að mínum
högum.
Sólin gyllir grundina,
grasið vex um Tunguna.
Ég treysti á guð og gæfuna
hann gefi méreinhverjatugguna.
Úr bœjarvísum frá árinu
1935
Geymir Sökku Gunnlaugur,
gylltum frökkum reifaður.
Hey á bökkum hann tekur
hót ei klökkur búmaður.
Með ungum sveinum og
auðargná
oft er slunginn lífs í þrá.
Grænar bungur greitt nam slá
Guðmann Tungufelli á.
Þarna hýrist hreppstjórinn
hefðar skýri kennarinn.
Fjáður týrinn, tröllaukinn
Tjörninni stýrir Þórarinn.
Hér ég óðar-enda hjal
öll skal þjóðin lofa það.
En þeim, sem hnjóða í vísnaval
vel má bjóða hrossatað.
H.E.Þ.