Norðurslóð - 22.05.1980, Blaðsíða 3

Hugleiðing um horfna tíð
Þegar hugurinn hvarflar til
æskuáranna hér á Dalvík verð-
ur minningin um fisk og sjó ekki
alltaf ofan á, þótt einhverjum
kynni að þykja kindugt nokkuð,
heldur eru það minningarnar
um húsdýrin, fugla, hornsílin í
flæðatjörninni, blóm og gróður
ogjafnvel maðk ímold, semylja
og halda við þeim skemmtilega
sjarma þessara gömlu góðu
daga, áður en alvara lífsins með
sín leiðinlegu boð og bönn tók
við. Það eru einmitt minning-
arnar um eitt þetta atriði, sem
mig langar til að rifja upp, svo
ekki falli í eilífa gleymsku,
nefnilega kýrnar á Dalvík og
kúasmalarnir.
Þegar hún Lukka bar.
Með mínum
fyrstu minningum er það að
Lukka gamla í Sunnuhvoli átti
kálf að vetri til, það var snjór og
kuldi og kálfsi fékk að vera inni í
Norður-kompu. Þarhafði hann
félagsskap okkar krakkanna,
sem vorum mörg, bæði heima
og heiman. Til gamans ætla ég
að geta nokkurra serimonía
kringum burðinn hjá kúnum,
sem tíðkuðust í mínu ungdæmi,
en lögðust smátt og smátt af
með menningunni, en munu þó
hafa haft notalega þýðingu á
margan hátt. Fyrst var nú það,
þegar vakað var yfir kusu, að
ekki mátti hafa nokkurn
hávaða, helst ekki tala nema
nauðsyn krefði og þá hvísla,
ekki sakaði að fara með vers eða
einhver andlegheit og þá í
hljóði. Svo þegar kálfurinn kom
þurfti að koma honum sem fyrst
upp í básinn fram fyrir móður-
ina svo hún gæti karað, þá var
stráð salti á afkvæmið svo kýrin
drykki meira og yrði lystugri.
Ekki var kálfurinn tekinn frá
mömmu sinni fyrr en bæði voru
staðin upp og helst búið að
mjólka ögn handa afkvæminu.
Þá þurfti sérstaka aðgát með
hildir. Ef kýrin bar að vetri var
sjálfsagt að bera þær út, þarsem
hrafn gat notið þeirra en að
sumri var venja að grafa þær. Þá
var venja að gera fólki dagamun
í mat þegar kýrin bar og man ég
eftir kjötsúpu og lummum með
kaffi. Svo var náttúrlega
ábrystaveisla meðan gengið gat
og heima var það regla að láta
brodd á flöskur og hlaupa með
til grannanna í sokk og sjálfsagt
hefur það verið þannig víðar.
Kýrnar á Dalvvík.
Kúahald hér á Dalvík hefur
eflaust verið stórum erfíðleik-
um bundið á árum áður, mölin
og móarnir kostarír jörð til
ræktunar og tækni öll í lág-
marki við jarðvinnslu, en menn
voru harðir í þátíð ogbjartsýnir
og þrótturinn til að sjá sér og
sínum farborða varð til þess að
nokkur búskapur þróaðist hér
um árabil góðu heilli. En sökum
þess að mig skortir heimildir
verður þetta skrif mitt aðeins
lauslegar æskuminningar sem
ekki hafa svosem neitt sérstakt
f'ldi, nema þá helst til gamans.
g tel víst að Saga Dalvíkur
geymi þennan merka þátt á
spjöldum sínum.
Það er gaman að rifja upp
dulítið um kýrnar á Dalvík.
Heima voru oftast nær 3 kýr
stundum 2 og síðast 1 og hún
hét Lukka, eins og margar á
undan henni. Hún var svört á
brún og brá, ábúðarmikil eins
og vera ber, annars man ég
minnst eftir henni enda orðinn
nokkuð stór þegar hún féll frá.
Það var alltaf ævintýri þegar
kýr voru leystar fyrst út á vorin.
Þá fannst manni sumarið vera
komið og mikið var um að vera
hjá mönnum og skepnum,
kýrnar réðu ekki við sig fyrir
fögnuði og léku við hvern sinn
fingur, eins og skáldið segir.
Skemmtilegar minningar eru í
sambandi við kúagæsluna,
þetta merkilega fyrirbæri sem
kúaeigendur stóðu fyrir og er,
að ég held, einstakt í sjávar-
plássum.
Þannig var, að kúabændur
mynduðu félagið Landnám,
sem var hagagönguréttinda-
félag. Hagarnir voru aðallega
Flæðarnar hér sunnan við þorp-
ið, partur af Böggvisstaða-
breiðu og svo partur í Böggvis-
staðahólum um Stekkinn og þar
fyrir norðan. Aðalbeitin var þó
á Flæðunum, allar tegundir af
stör og fleiri góðgrösum. Það
má nærri geta að kúanefndinni
svokölluðu hefur verið vandi á
höndum þegar ráða skyldi
fyrsta kúrekann, því mikil hefur
sú ábyrgð verið að passa hjörð-
ina, halda til beitar, fylgjast með
líðan og háttum hverrar skepnu
og skila hverjum grip heilum
heim að kveldi með troðin
júgur. En lánið lék við nefndina
í byrjuninni og líklega allan
tímann, því ekki man ég eftir
neinum stór áföllum.
Stutti-Leifi.
Fyrsti kúrekinn var ráðinn
Þoríeifur í Mýrakoti, sem nú er
Bessastaðir, kallaður Stutti-
Leifi. Sá var nú búinn að þreyja
þorrann og góuna, orðinn ald-
urhniginn en léttur í spori og
lund.
Leifi var skemmtilegur karl,
grínagtugur og góður við börn.
Ekki man ég eftir að við
hrekkjalómar gerðum at í Leifa,
hann hefur líklega haft lag á
okkur ekki síður en kúahópn-
um, því það hafði hann svo
snilldarlega. öslaði hann sjald-
an um flæðarnar á eftir kúnum,
heldur stóð á þurru og kallaði
kúra-kúra-kúra. Varla brást að
einhver færi þá á hreiflngu og
komu hinar smátt og smátt á
eftir hægt og rólega, ekkert lá á.
Það var kúasmalans að gæta
þess að kýrnar stæðu ekki of
lengi í bleytunni. Sumar sóttu í
kílana þar sem störin var stór og
kostarík og varð þá að sýna
þeim þá nærgætni að koma
þeim á þurrt annað slagið. Svo
kom fyrir að áin flæddi yfír
Flæðarnar svo dögum skipti. Þá
var beitt á Breiðuna og í
Hólana. Það var auðvitað meiri
rekstur og gæsla, en ekki mun
hafa skort aðstoðarfólk þegar
svo bar við, þótt ekki væru allir
háir í loftinu. Krakkar sóttu í að
fá að reka kýrnar og stundum
var mikið mannval kringum
Leifa.
Ekki man ég eftir því að börn
væru hrædd við skepnur á þess-
um árum eins og nú til dags,
þegar s'tálpuð börn mega ekki
sjá ferfætling svo að þau hlaupi
ekki hrínandi í hús eins og verið
sé að kvelja þau.
Það er ákaflega mikil stemn-
ing yfir morgnunum þegar kým-
ar voru að koma út, búið var að
mjólka þær og bursta. Annars
var misjafnt hvað konurnar
burstuðu mikið eins og gengur.
Ég man eftir einni konu sem
fylgdi sinni kú iðulega suður í
Vegamótaklaufina og burstaði
með fiskbursta alla leið og
raulaði sálmalög með.
Siggi súri.
Næsti kúreki á eftir Leifa var
líka roskinn og ráðsettur maður
og hann hét Sigurður Sigurðs-
son, kallaður Siggi súri. Ekki
veit ég hvað olli þeirri nafngift,
nema ef vera skyldi það, að svip-
urinn á kalli væri eitthvað súr á
köflum. Annars voru allir upp-
nefndir hér um slóðir í þá daga.
Menn þekktust varla undir
réttum nöfnum, samanber skip-
stjórana Vindur, Hnikkur,
Hallandi, Spéhræddur, Bölv-
andi, Barnandi. Hver þekkir
þessa menn með réttum nöfn-
um? Þeir eru allir Dalvíkingar,
sumir farnir.
Mér er Siggi minnisstæður,
sérstaklega þegar hann var
kúasmali. Ég vona að hann hafi
fyrirgefið mér og fleiri strákum
ótugtarskapinn, við kölluðum
stundum til hans úr þúfunum
Siggi súri, svo áttum við til að
herma eftir honum - það var
ekki fallegt. En hann hafði ekki
eins gott lag á að notfæra sér
vinnukraft krakkanna við
reksturinn eins og Leifi. Þó var
oft eitthvað að sniglast í kring-
um hann 'af krökkum. Það var
siður hjá Sigga að ösla á eftir
kúnum á flæðunum, hann kall-
aði ekki á þær. Þá fór hann úr
gúmískónum og sokkunum,
bretti buxur vel upp fyrir hné og
óð svo bleytuna eftir hverri kú,
hvar sem hún var í haganum.
Starsýnt varð manni á fæturna
á kalli. Þeir voru svo sem ekkert
smáfríðir, voða sverir kálfar
með rauðum hárum. Svo voru
hnéskeljarnar miklar eins og
skildir, einhvernveginn lausar
við. Þegar hann tók fyrstu
sporin í bleytunni mynduðust
fjórir gosbrunnar milli tánna,
mjóstur næst litlu tánni og fór
hæst í loftið en smá lækkaði sem
nær dró stóru tánni svo smá-
minnkuðu strókarnir eftir því
sem vatnið dýpkaði. Svona
göslaðist - kallinn þangað til
hann var þúinn að ná kúahópn-
um að hliðinu, þá tók hann skó
og sokka í aðra hendi og hríslu í
hina, opnaði hliðið og kúa-
hjörðin lallaði heim á leið.
Þegar kom út að Vegamóta-
klaufinni settist hann niður,
strauk mýrarrauðann af fótum
sér og klæddi sig í sokka og skó,
fletti niður brókum og var þá
ferðafær í kaupstaðinn. Oft
kom það fyrir að Sigga sinn-
aðist í þessu starfi bæði við
kýrnar og eins við kúanefndina,
sem honum fanst ekki standa sig
nógu vel í stöðu sinni. Var þá
segin saga að skeggið reis eins
og ígulker út í loftið meðan
reiðin varði, en féll í réttar
skorður þegar móðurinn rann
af. Siggi var ágætis karl, ein-
stæðingur og hefur sjálfsagt haft
sinn djöful að draga í lífinu eins
og flestir. Hann var seinustu
árin í Efstakoti við hlýlegan
aðbúnað. Siggi bar mikla virð-
ingu fyrir húsbóndanum, Þor-
steini Antonssyni, og nefndi
hann bara hann eins og enginn
annar væri til. Því að þegar
karlinn stirðnaði á bakinu á
Efstakots Gránu heima á hlaði
og konurnar ætluðu að hjálpa
honum af baki að hann sagði:
uss suss þetta þýðir ekkert við
skulum bara bíða þangað til
hann kemur heim, en Steini var
þá í róðri á Bjarma líklega
vestur á Tengum.
Hverjir fleiri?
Nú þegar þessir tveir rosknu
menn voru búnir að fástmóta
þetta þýðingarmikla starf, sem
kúagæslan var, í tvö sumur, var
farið að ráða stútungs krakka.
Það voru alltaf tveir, yfirkúreki,
sem var eldri og bar ábyrgðina,
og hjálparsveinn. Ég var að-
stoðarmaður Ragnars Stefáns-
sonar í Brimnesi. Hann var sér-
lega ákveðinn og trúr í starfi
enda dugði ekki annað. Það hef-
ur ábyggilega verið þroskandi
að vera með kúnum, eins og sést
á því að tveir kúrekar fyrrver-
andi eru nú forstjórar fyrir stór-
fyrirtækjum hér á Dalvík, þeir
Júlíus Kristjánsson og Sigurður
Jónsson og kannski fleiri, því nú
man ég ekki upp á víst röðina á
kúasmölunum og auglýsi hér
með og - skora á alla þá sem
starfað hafa sem kúrekar á
Dalvík að gefa sig fram svo þessi
merkilega saga komist á þrykk.
Nú þessa dýrðlegu maídaga,
þegar ég er að pára þessar línur
er vorið að taka völdin, unaðs-
legasti tími allra tíma hér á
norðurhjara. Og hver er sú sál
sem ekki nýtur vornæturinnar
mitt í hinu síendurtekna sköp-
unarverki, þegar jörðin kraum-
ar af nýju lífi, fuglar huga að
hreiðrum, lömbin fæðast og
folöld taka fyrstu sporin og
kýrnar leika við hvern sinn
fingur?
Gleðilegt sumar.
Hjálmar Júlíusson (Bommi).
Hótel Krosshóll enn á dagskrá
Eins og frá var skýrt í síðasta
blaði er nú í uppsiglingu nýtt
gangnamannaskýli og sæluhús
á Sauðhúshólnum á Krosshóli.
í gamni hefur það verið kallað
Hótel Krosshóll.
Nú er að því komið, að fara
að lagfæra húsið, lyfta þakinu,
smíða innréttingar o.s.frv.
Til viðbótar því sem áður var
upplýst hefur blaðið nú fyrir
satt, að yfirsmiður við fram-
kvæmdina verði hinn góðkunni
Sigurður Marinósson frá
Segja má með sanni, að félagar í
Leikfélagi Dalvíkur séu dugn-
aðarfólk. Nýlega er lokið sýn-
ingum á öðru leikriti þeirra á
þessu leikári. Það var farsinn
eða fjarstæðustykkið Landa-
brugg og ást. Aðsókn að sýn-
ingunum mun hafa verið þokka
leg, en hefði mátt vera miklu
meiri.
Þetta mun nefnilegaa hafa að
öðrum þræði verið hugsað sem
fjáraflaleið. Þar fyrir utan var
það prýðilega af hendi leyst eins
og annað sem Leikfélagið gerir
um þessar mundir. Það er hreint
aðdáunarvert, hvað þetta unga
fólk, sumt algjörir nýgræðingar
á akri leikgyðjunnar, leysir
hlutverk sín vel af hendi. Leik-
stjórnin virðist hafa verið í góðu
lagi hjá Rúnari Lund, og sviðs-
mynd og önnur tækni einnig
kunnáttusamlega gerð.
Sem sagt, vel gert og takk
fyrir.
Þá lagði Leikfélagið í það að
æfa upp að nýju Saumastofuna
frá í fyrra og taka með því þátt í
keppni um að komast á norrænt
leiklistarmót í Finnlandi í sum-
ar.
Það tókst reyndar ekki, ekki
geta allir unnið í keppni, og
Sauðkræklingar hlutu hnossið.
Hinsvegar býðst félaginu nú
tækifæri á að fara með þetta
sama verk eða annað á norræna
leikhátíð í Viborg á Jótlandi í
haust. Svo vill til að Viborg er
einmitt hinn danski vinabær
Brekku, og að auki ersíðarvon
á „sérfræðing“ að sunnan Páli
nokkrum Pálssyni, sem kvað
vera þrautreyndur maður við
smíði sæluhúsa fyrir Ferðafélög
og fleiri.
Nú er ætlunin að hefjast
handa strax um hvítasunnuna,
og er þá komin röðin að sjálf-
boðaliðum, sem ætla sér að
leggja þarna hönd á plóg og
vinna dálítið í fjalladýrð Skíða-
dalsins. Blaðið vill eindregið
hvetja áhugamenn í sveit og bæ
Dalvíkur, svo þangað væri til
vina að sækja.
Einhver vandkvæði kváðu
vera á að allir leikendur treysti
sér til að binda sig til þessarar
farar. Það væri skaði, ef af þessu
getur ekki orðið.
Þess má geta, að aðalfundur
Leikfél. Dalvíkur verður hald-
inn í Bergþórshvoli laugardag-
inn 24. maí, 1. dag Skerplu, kl.
8.30.
Reykjavík, 28. apríl 1980.
Heiðruðu útgefendur.
Ég óska ykkur til hamingju
með það einstæða framtak að
ráðast í útgáfu þessa ágæta
blaðs Norðurslóðar, sem ég hef
fengið reglulega sent frá því ég
gerðist „áskrifandi“.
Þetta blað er öllum aðstand-
endum ogæskustöðvum mínum
til mikils sóma, og í rauninni
ótrúlegt að fjárhagslegurgrund-
völlur sé til staðar til slíkrar út-
gáfu, þar sem ætla má að kaup-
endafjöldi sé takmarkaður við
fólk sem tengt er Svarfaðardal,
Dalvík og nágrenni.
En velgengni blaðsins er svo
sannarlega ekki mér að þakka.
Afsökun á því að hafa ekki sent
greiðslu til ykkar fyrr, er hér
með komið á framfæri. Ég er
búinn að gleyma hvað áskriftar-
að hafa samband við Sigurð,
sem mun skipuleggja fjálfboða-
vinnuna.
Veit nokkur af litlu húsi?
Með tilkomu þokkalegs sælu-
húss framan við byggð í Skíða-
dal sem ætlunin er að verðijafn-
aðarlega í umsjá Ferðafélags
Svarfdæla, er kominn upplagð-
ur „startstaður“ fyrir þá, sem
ætla að leggja leið sína inn á
Qöllin áleiðis til Hörgárdals eða
SkagaQarðardala. Þá vantar að
vísu húskríli á áningarstað á
Tungnafellsjökli, svo hægt séað
skipta fjallaferðinni í tvo
áfanga.
Nýlega hefur Ferðafélaginu
sárlega brugðist von um hand-
hægt hús fyrir gönguskála
þarna við jökulinn. Er nú ekki
einhver til, sem getur bent félag-
inu á velbyggt smáhýsi, svona
12-15 fermetra að gólffleti, sem
væri falt við viðráðanlegu verði?
Sá sem það gæti væri vel-
gerðarmaður við þá hugsjón að
efla gönguferðir á fjöllum hér
um slóðir. H.E.Þ.
gjaldið er, svo ég veit ekki hve
langt ég kemst upp eftir svarta
listanum með þessari ávísun.
En velvild ykkar og þolin-
mæði er með ólíkindum. Kolleg
ar ykkar hér syðra eiga víst ekki
slíka biðlund til. Og nú stefni ég
að því að verða áskrifandi án
gæsalappa.
Að lokum óska ég blaðinu
góðs gengis um alla framtíð.
Kærar kveðjur.
Magnús Ingimarsson.
Við þökkum hinum ágæta
hljómlistarmanni Magnúsi
Ingimarssyni Óskarssonar fyrir
þetta vinsamlega tilskrif. Það
hlýjar okkur um hjartaræturn-
ar, við erum nú ekki harðsvír-
aðri en svo.
Og svo þökkum við líka 20-
þúsundkallinn, sem bréfinu
fylgdi.
Útgefendur.
NORÐURSLÓÐ - 3
DUGLEGT LEIKFÉLAG
Bréf til blaðsins