Norðurslóð - 27.01.1987, Blaðsíða 6

Metsöluhöfimdurinn
Björnsson
ýmissa kúgaðra {rjóða og þjóð-
ernisminnihluta. 1 ávarpi Reyk-
víkinganna er talað um „hve
gott þér lögðuð til mála vorra“,
þ.e. stjórnmálabaráttu íslend-
inga, en það mál þekki ég því
ólga, auk sjálfstæðisbaráttunn- ^»«‘u»«i,u. ....i ^’skáldverk Björnsons voru oft
ar, er líklegasta skyringin a Hér er þess enginn kostur að beinlínis neistar úr hita barátt-
lunni miklu gullöld bokmennta fjaua af viti um skáldskap unnar. Hann var mun pólitískari
Björnstjernc og Karolína í stofunni á Aulestad.
hröð og í tengslum við hana
ekki síður hröð sókn nýrra
þjóðfélagshugmynda og and-
legra strauma. Þróun heillar
aldar í Vestur-Evrópu kastaðist
yí'ir Noreg á 2-3 áratugum. Þau
snöggu umskipli og tilheyrandi
stefnufastur og óbilgjarn þegar
mest á reið, eignaðist því
hatramma óvildarmenn en þó
fleiri fylgjendur, enda gekk hann
sigurbraut.
ni | r | i | •
í húsi skáldsins Björnstjerne
Björnson í Noregi sá Hjörtur á
Tjörn afntæliskveðju til hús-
bóndans sjötugs, með Ijóði og
ávarpi undirrituðu af 215 Reyk-
víkingum (sjá jólablað Norður-
slóðar 1986). Þetta ermerkilegt.
Svo stór hópur Reykvíkinga
hefur varla oft hyllt skáld þótt
innlent væri. Þetta var 1902 og
Reykvíkingar þá um 6700. Jafn
stórt hlutfall Reykvíkinga í dag
væri vel yfir 3000 manns. I
ávarpinu er fullyrt að rit
Björnsons eigi fleiri vini á
íslandi en rit nokkurs annars
erlends skálds. Við þessar upp-
lýsingar ntunu e.t.v. einhverjir
hafa spurt: Hver var þessi
Björnstjerne?
Það er svo að samanborið við
þessar vinsældir munu ósköp fá
a.m.k. af okkur íslensku eftir-
stríðsbörnum þekkja eða hafa
lesið nokkuð eftir Björnson.
Hvað veldur? Skrifaði hann
e.t.v. skammlíla spennureifara?
Það gctur varla verið. Hann
iékk jú bókmenntaverðlaun
Nóbels 1903 (sem t.d. Ibsen
aldrei fékk) svonógu hátt hefur
hann verið skrifaður af samtím-
anum. Nú langar mig að freista
þess að gefa á þessu einhverja
skýringu.
Nafn Björnsons varð íslensk-
um almenningi kunnugt fyrir
tvennar sakir. Fyrir skáldverkin,
sögur, Ijóð og leikrit, sem fóru
að sjást á íslensku frá árinu
1879. Og í öðru lagi fyrir
pólitísk alskipti hans. Það væri
þó íjarri Reykvíkingum í dag að
senda heillaskeyti í löngum
bunum þótt einhver norskur
pólitikus ætti afmæli.
Norsk stjórnmálaþróun
lík þcirri ísiensku
Þetta bendir ákveðið til þess að
vel hafi verið lýlgst með norskum
málefnum á íslandi. Að nokkru
leyti skýrist það af nálægðinni
og sameiginlegri forsögu land-
anna. Þó held ég að það stafi
enn frekar af því hvað íslensk og
norsk þjóðlélagsþróun og ekki
síst stjórnmálaþróun er furðu
líkar - sú íslenska aðeins
nokkrum skrefum á eftir. Bæði
löndin voru undir erlendri stjórn
Noregur undir Svíum síðan
1814 er sænski konungurinn
fékk landið sem herfáng af
Danakonungi eftir Napóleon-
styrjaldirnar. í báðum löndun-
um varö því baráttan fyrir
pólitísku lýðræði um lcið barátta
gegn erlendum konungi og
embættismannaríkisvaldi hans.
Leið þjóðfrelsisanann í báðum
löndum var að berjast lyrir og
efla að valdi innlent þjóðkjörið
þing. Sjálfstæðisbaráttan fór
sem sagt að miklu leyti fram sem
barátta fyrir þingræði.
í Noregi varð, eftir harða
hríð, höfuðáfanganum náð 1884
með þingbundinni innlendri
ríkisstjórn í stað þess embættis-
mannaríkisvalds sem laut vilja
konungs. Á íslandi náðist hið
sarna í áföngum 1904 og 1918.
Konungssamband Norcgs og
Svíþjóðar var svo leyst upp
1906.
Þau þjóðlegu lýðræðisöfl í
Noregi sem báru uppi þessa
þróun samanstóðu af bænda-
hreyfingu og róttækri, borgara-
legri hreyfingu kapítalista og
menntamanna. Framrás kapítal-
iskra framleiðsluhátta varð afar
og lista sem færðu Noregi
alþjóðlega frægð á seinni hluta
19. aldar. í bókmenntunum
nægir að nefna stjörnur eins og
Ibsen, Björnson, Kielland og
Lie. Þessir skáldjöfrar fylgdu
allir því kjörorði Georgs Brandes
að „taka vandamál til umræðu“
og ,,ljá málstað frelsisins krafta
sína“. Enda einkenndist norska
„gúllöldin" af óvenju nánu
sambandi bókmennta og þjóð-
félagsbaráttu.
Stríðsmaöurinn
Björnson
Af þessum rithöfundunrvar þó
Björnson í sérllokki sem maður
baráttunnar, sem stríðsmaður.
Þjóðmálabaráttan var höfuð-
kveikjan að skáldskap hans og
list hans hafði sterka og ágenga
skírskotun til samtímans. Það
er óhætt að fullyrða að enginn
norskur einstaklingur liafi í
sama mæli orðið til að efla
þjóðernisvitund og lýðræðis-
anda þessa tíma. í öðru lagi var
svo stjórnmálamaðurinn Björn-
son. Áftur og aftur lagði hann
skáldskapinn til hliðar og kast-
aði sér út í pólitískt útbreiðslu-
starf og áróður: sem stúdenta-
leiðtogi, síðar ritstjóri og út-
sendari Vinstriflokksins, m.a. á
Ijöldafundum. Urn hin annáluðu
ræðutilþrif hans segir Matthías
Jchumsson sem kynntist honum
allvel: „Þekkti og enginn maður
Björnson fyrr en hann tók
alvarlega til máls eða var í góðu
skapi; fékk hann þá nýjan svip,
bæði ægilegan og andríkan,
bæði þíðan og stórmannlegan,
og engan ræðuskörung meiri
eða maka hans áttu Norðmenn
um daga hans.“
í stjórnarskrárbaráttu 8. og9.
áratugsins var hann jafnan í
fremstu röð á Vinstri vængnum.
Björnstjerne Björnson en laus-
lega mætti drepa á inntak hans
eða anda, sem féll í svo góðan
jarðveg á íslandi. Fyrstu rit
hans - það fyrsta kom út 1857 -
voru skáldsögur og smásögur
sem síðar fengu heitið „bænda-
sögur" og var það brautryðjanda-
starf í norskri skáldsagnagerð,
hliðstætt sögum Jóns Thorodd-
sens. Þá þegar tefldi Björnson
meðvitað fram styrkleika
norskrar bændamenningar m.a.
alþýðulegri frásagnalist gegn
hinni ríkjandi dönskuskotnu
bæjarmenningu í landinu. Urn
leið skrifaði hann fornsögu-
leikrit - um Sverri konung,
Sigurð Slembi o.fl. og sótti þá
styrk til þjóðlegrar gullaldar
(svo sem var mikill siður
rómantískra skálda).
Eftir 1870 - m.a. gegnum
áhrif frá Brandes - varð raunsæis-
legur vandamálaskáldskapur og
hugmyndaátök samtímans ríkj-
andi í verkum hans, ekki síst
leikritum. Mál eins og siðferði
og siðleysi í viðskiptum og
stjórnmálum, trú og kirkja,
samskipti kynja og barnaupp-
eldi. Hann sem framan af var
trúhneigður gjörðist síðar skæð-
ur vantrúarmaður og andstæð-
ingur kirkjunnar. Hann hafði
þó aldrei neitt af bölsýni margra
raunsæisskála heldur hafði óbil-
andi trú á mannskepnunni. Með
tilkomu frjáls, réttláts og
lýðræðislegs þjóðríkis vænti
hann þess að mennirnir myndu
þroskast siðferðislega í mjúku
samræmi við samfélagið.
Þessi sannfæring helgaði og
mótaði list Björnsons. Efni
ljóða hans snýst tíðum um
föðurlandið, sögu þess og hvatn-
ingu til dáða. Jafnan hélt hann á
loft málstað og rétti hins smáa
og smáða í þjóðfélaginu og orti
samstöðu og samúðaróð til
en nokkurt 19. aldar. skáld
íslenskt, minnire.t.v. einna helst
á Einar Ben. er hann fyrst kvað
sér hljóðs og flutti „Sjá hin
ungborna tíð“ og önnur vakn-
ingarljóð. Skáldskapurinn ein-
kennist af bjartsýni hins nýja
Noregs (íslands hjá Einari) sem
er að brjóta af sér hlekki og
eymdarhjúp. Siðapredikun og
pólitísk uppfræðsla skein sterk-
lega í gegn, stundum meira en
góðu hófi gegndi, listrænt séð.
Fyrir vikið er Björnson bundn-
ari sínum tíma og sögulegum
aðstæðum en mörg önnur stór-
skáld. Siðaboðskapur hans,
þjóðernisrómantík og hvatn-
ingaróður er t.d. nútímaíslend-
ingum ekki tamur. En á sínum
tíma hæfðu orð hans þjóðina
beint í hjartað. í andlegri
þroskasögu íslendinga er því
Björnson eitt af stóru nöfn-
unum.
Matthías Jochumsson er sá
íslendingur sem mest hefur þýtt
af Ijóðum Björnsons. Endum þá
þetta með lokaerindi kvæðisins
„Lýðhvöt" í þýðingu Matthíasar.
Skáldið boðar stormasama
tíma:
Og rokviðrið nálgast fyrr en
nokkur veit af
en nákalt og rjúkandi kveður
við haf:
Sú þjóð sem veit sitt hlutverk er
helgast afl um heim,
eins hátt sem lágt má falla fyrir
kraftinum þeim.
Þórarinn Hjartarson.
Hjartans þakkir til allra vina og vandamanna
nœr og fjcer, setn glöddu mig með gjöfum,
heimsóknum og símtölum á 90 ára aj'mceli mínu
27. desember síðast/iðinn.
Guð b/essi ykkur öll - lifið heil.
Jóninna Guðlaugsdóttir
Þökkum samúð og vinarhug, við andlát og útför
Haraldar Zophoníassonar
Karlsbraut 27, Dalvik
Þuríður Magnúsdóttir
Hildur Hansen Þórir Stefánsson
Þóranna Hansen Aðalsteinn Grimsson
Hildur Aðalsteinsdóttir Ólafur Baldursson
Þórhildur Þórisdóttir Ingvar Jóhannsson
Aðalsteinn Ólafsson Katrín Sif Ingvarsdóttir
Hjartans þakkir til þeirra mörgu sem auðsýndu
samúð sína og vináttu við andlát og útföreigin-
manns míns
Gunnars Kr. Jónssonar
Skíðabraut 6 Dalvík
F.h. aðstandenda
Friðrika Ármannsdóttir
6 NORÐURSLÓÐ