Norðurslóð - 14.12.1988, Qupperneq 17

NORÐURSLOÐ - 17
Gunnar Markússon í Þorlákshöfn
Mmningabrot meö viðaukum
Á aðfangadagsmorgun mátti
heita að komið væri logn, en
ennþá snjóaði og fyrir hádegi
vissum við að allir Dalvíkurfarar
höfðu náð heim heilir á húfi, en á
æði misjöfnum tíma, því bæði var
að það munar um hverja bæjar-
leiðina í svona veðri og svo voru
menn misfljótir að ljúka erindum
sínum þar neðra.
Aðfangadagurinn - og kvöldið
- leið hjá okkur með hefðbundn-
um hætti nema hvað jólagjafirnar
voru óvenju miklar. Nánast allir
vinir og vandamenn fyrir sunnan
þurftu að gleðja blessaða aum-
ingjana þarna í fásinninu norð-
ur undir heimskautsbaug.
Um þetta leyti var nýbyrjað að
framleiða svonefnda Reykja-
lundarkubba, sem nú munu
almennt kallaðir Legokubbar,
svo það kom varla sá pakki að
sunnan að ekki væri stærri eða
minni kubbakassi í honum. Sjálf-
um hafði okkur litist svo vel á
þessa kubba að við gáfum börn-
unum eitthvað af þeim.
f>að var sæl og glöð fjölskylda,
sem þessa jólanótt svaf þar á
Húsabakkanum.
Og enn snjóaði.
Á jóladagsmorgun snjóaði enn
og var nú auðséð að við mundum
ekki spássera mikið um sveitina
næstu daga en yrðum að búa okk-
ur undir að nota tímann innan
veggja án annarrar utanaðkom-
andi ánægju en þeirrar, sem
útvarpið veitti.
Málin voru því rædd við rnorg-
unverðarborðið. Eftir þær
umræður var samþykkt sam-
hljóða, að börnin fengju skála og
svefnherbergi til frjálsra afnota.
Mættu byggja þar að eigin vild
hús og hallir, vegi, brýr og borgir
eða hvað það annað, sem andinn
blési þeim í brjóst.
Pessi umsvif þeirra voru háð
því eina skilyrði, að á milli stofu-
dyra og baðherbergis væri jafnan
svo breiður vegur að við hjón
kæmumst þar um þegar á lægi.
Við höfðum hins vegar stof-
urnar til okkar þarfa, nteð því
skilyrði þó að öllurn var heimilt
að hlusta á útvarpið að eigin
óskum.
Eldhúsið var svo sameiginlegur
vígvöllur allrar fjölskyldunnar
þar sem lagt var til orrustu við
margsoðið hangiket - jólasteikur
- sætabrauð og annað góðgæti.
Við Sigurlaug lágum svo mestan
hluta dagsins í bókum inni í
stofu, en börnin stóðu í stórfram-
kvæmdum í sínum hluta íbúðar-
innar.
Þessi skipan mála hélst svo
mest ailt jólafríið því ekki komu
aðrir gestir til okkar þessi jól en
fólkið á Tjörn og Laugahlíð og
við brutumst sinn daginn á hvorn
þessara bæja.
Á sumrin var alltaf stutt milli
Grundar og Húsabakka, en um
þessi jól datt okkur ekki í hug að
leggja með börnin í slíka
langferð.
Þeir í Ólafsfirðinum voru hins
vegar ekki að setja það fyrir sig
þó eitthvað snjóaði. í þessu jóla-
fríi gaf presturinn þar saman 5
hjón og skírði 23 börn.
Það var mikið lesið og mikið
byggt á Húsabakka þessi jól og
oft höfum við hjónin rætt um
það, að ef einhver heilladísin
kæmi og byði okkur að lifa upp
aftur einn atburð úr ævi okkar.
þá mundum við'svara án þess að
þurfa að hugsa okkur um:
„Fyrstu jólin okkar á Húsa-
bakka.“
En þær eru ekki allar jafn
og ívafí IV
skemmtilegar minningarnar frá
þessum fyrsta vetri okkar nyrðra.
Tvö banaslys og einn húsbruni,
sama veturinn, er ekkert smá-
högg fyrir ekki stærra samfélag
en Svarfaðardalurinn er.
Eini sími hússins var inni í
íbúð okkar svo við vissum jafnan
fyrst um það, sem gerðist utan
skólaveggjanna. Svo var einnig
þegar brann á Sökku aðfaranótt
fyrsta febrúar.
Við vorum sofnuð cn vöknuð-
um við símann og fréttum hvað
var að gerast.
Ég taldi, að Svarfdælingar
mundu - án minnar hjálpar -
geta bjargað því, sem bjargað
yrði á Sökku. I heimavistinni var
hins vegar drengur þaðan og ann-
ar frá næsta bæ og sváfu báðir í
herbergi, sent sneri glugga að
bálinu. Það hlaut því að vera
meiri þörf fyrir mig heima ef þeir
vöknuðu og yröu hræddir.
Ég svaf því ekkert. það sem
eftir var nætur, en fylgdist með
því hvort nokkur hávaði heyrðist
ofan úr heimavist, en svo fór þó
aldrei.
Þegar ég vakti þá félaga um
morguninn sagði ég þeim auðvit-
að hvað hafði gerst. Gylfi í
Sökku hafði ekki rumskað um
nóttina og brá því eðlilega við
fréttina. Nágranni Sökkubónda
sagði hins vegar hinn rólegasti,
„ég veit það“.
„Og hvernig veistu það?“
spurði ég.
Hlutirnir „fyrnast og fúna og
fellur í gleymsku margt orð, sem
er lifandi núna“, en ég held að ég
gleymi aldrei svari þessa nem-
anda ntíns.
„Ég vaknaði við eldsbjarmann
og hélt fyrst að það væri kviknað
í heima svo ég fór út í glugga að
gá og sá að það var bara í Sökku
svo ég hélt áfram að sofa.“
Já þeir eiga gott, sem geta
haldið sálarró sinni þó eitthvað
öldugjálfur sé við kinnunga lífs-
fleytunnar.
Ég hafði ekki dvalið tvo mán-
uði á Húsabakka þegar ég varð
að stíga þau þyngstu spor, sem ég
steig þar og með þeim erfiðustu á
rúmlega 40 ára kennaraferli
mínum.
Rósa á Másstöðum var í
skólanum þegar pabbi hennar
fórst (3.11.) svo það kom í minn
hlut að verða að segja henni frá
því.
Við sátum bæði meðan ég
sagði lienni hvað gerst hafði.
Þegar ég þagnaði stóð hún upp
og við horfðumst um stund í augu
- steinþegjandi - og væri hægt að
stytta manni aldur með augna-
ráðinu einu saman væri ég ekki til
frásagnar um þennan fund okkar.
Allt í einu var eins og hún yxi
öll og laust mig velútilátinn kinn-
hest um leið og hún sagði: „Þú
lýgur þessu." Síðan ætlaöi hún að
rjúka á dyr.
Á þessum árum hafði ég hand-
afl vel á við barn innan við ferm-
ingu svo hún fór hvergi.
Það leið hins vegar drjúglöng
stund þangað til við gátum farið
að tala saman. - Hve löng hefi ég
ekki hugmynd um því þarna liföi
ég eitt af þessum augnablikum
þegar maður veit ekki hvort tím-
inn er mældur í mínútum eða
eilífðum.
Ég veit hcldur ekki hve lengi
við töluðum saman og man að-
eins fátt af því, sem sagt var. Að
lokum fór þó svo að hún sat á kné
mér og grét við öxl mína og tár
og tár féll í hár hennar.
Síðan höfum við Rósa Helga-
dóttir verið vinir.
Áður en skóli var byggður að
Húsabakka var Bókasafn Svarf-
dæla á hálfgerðum hrakhólum
með húsnæði. Þegar ég kom
norður var það að mestu í köss-
um í einu herbergi skólans. Þá
um haustið samdist svo um að ég
tæki að mér að hugsa um það og
þeir Þórarinn á Tjörn og Frið-
björn á Hóli voru kosnir í stjórn
þess með mér.
Það verður að játast hrein-
skilningslega að ég hafði ekki
minnstu hugmynd um hverju ég
var að lofa þegar ég tók að mér
að annast um bókasafn.
Það hvarflaði ekki heldur að
mér þá, að bókavarsla ætti eftir
að verða snar þáttur af ævistarfi
Gunnar Markússon.
niínu og aðalstarf eftir sextugs-
aldur.
Þegar þess er gætt, að til þcss
að geta talist fullgildur bókavörð-
ur þarf nokkurra ára háskóla-
nám, þá sjá víst flestir að störf
bókvarðarins á Húsabakka þessi
árin eru best geymd í djúpi
gleymskunnar.
Þó eru tveir hlutir af þessum
störfum, sem ég hvorki get né vil
gleyma.
Annað eru bókakaupin.
Unt miöjan desember reiddi
oddviti af hendi fé það, sem til
þessara hluta var ætiað. Nokkru
síðar lét Jóhann bóksali okkur
vita, aö nú mundi hann vart fá
fleiri bækur fyrir þessi jól. Þá
gerðum við þrír ferð okkar til
Dalvíkur svo síðla dags að búið
var að loka búðum og gátum við
því athafnað okkurí bókaversl-
uninni án tillits til annarra við-
skiptavina.
Störfunum var svo hagað
þannig, að Friðbjörn sá um kaup-
in á skáldsögunum - og hafði til
þess nær % hluta fjárins. Ég sá
urn kaup á öðrum bókum og átti
að vera um það bil hálfdrættingur
á móti Friðbirni. Þessi skipting
var þó ekki fastari en svo að
dugnaður hvors um sig gat ráðið
nokkru um hvar mörkin lcntu.
Þórarinn skrifaði svo nóturnar og
gætti þess að ákafi okkar hinna
yrði ekki of mikill og hvorugur
gengi, neitt að ráði, á hlut hins.
Hann skaut því líka að okkur, að
sér fyndist nú safnið alveg geta
komist af án þessarar eða hinnar
bókarinnar eða benti okkur á
bók, sem okkur hafði yfirsést, en
hann taldi rétt að kaupa. Einnig
gætti hann þess, að ekki væri
keypt meira en við vorum borg-
unarmenn fyrir.
Þegar sjóðurinn var tæmdur
kom hljóð úr horni því, sem bók-
salinn hafði komið sér fyrir í og
gætt þess eins að vera ekki fyrir
okkur Friðbirni: „Þið fáið nú
20% afslátt piltar.“
Þá var að drífa sig í að eyða
þeim krónum líka. Þegar Þórar-
Hópur nemenda frá 1960. Þekkjanleg frá vinstri: Vignir á Þverá í Skíðadal. Björn á Grund, Ragnar í Dæli, Þórarinn
á Tjörn, Þór Jens á Húsabakka, Rögnvaldur Skíöi á Hóli, Stefán á Skáldalæk, Sóley í Göngustaðakoti, Kristín í
Ytra-Garðshorni (heldur á barni), Hildur á Húsabakka og Jónína í Ytra-Garöshorni (heldur á Arna Daníel í Syðra-
Garðshorni). Ljósm. Júl. J. Dan.
inn sagði, að nú yrði ekki meira
keypt að sinni stóð auðvitaö oft-
ast svo á, að viö Friðbjörn vorum
með sína bókina hvor í höndun-
um og töldum báðir að safnið
gæti alls ekki án þeirrar bókar
verið. Þá kom venjulega aftur
hljóð úr horni bóksala: „Æ, takið
þið þær bara með. Þú þarft ekk-
ert að vera að skrifa þær Þórar-
inn."
Þegar þeir Þórarinn og Jóhann
voru búnir að ganga frá fjármál-
unum og við Friðbjörn að kotna
bókunum fyrir í kössum þá töfr-
aði bóksalinn fram koníakslögg í
flösku og fjögur drykkjarílát. Ég
er hreint ekki viss um að yfir-
þjónar tildurhótela stórborganna
hefðu talið þau ílát hæfa góðu
koriíaki, en viðmót gestgjafans
átti líka heldur lítið skylt við
bukk og beygingar þjóna, sem
vonast eftir þeim mun flciri krón-
um í þjórfé sem þeir hneygja sig
oftar, enda varð okkur oft æði
skrafdrjúgt yfir þessu inni í
kompu Jóhanns og er óhætt að
fullyrða, að þar var meira skrafað
en drukkið.
I lin minningin er tengd bóka-
útlánum á Þorláksmessu.
Þaö var fastur siður svarf-
dælskra bænda, að fara þann dag
ííðustu kaupstaðarferðina fyrir
jól og hjá mörgum þeirra jafn
fastur siður að koma á heimleið-
inni viö í skólanum og fá eina eða
tvær bækur til þess að lesa um
jólin.
Nú er það eins og allir vita, að
kaupstaöirnir eru uppfullir með
alls konar soll og freistingar og
hinir verstu staðir fyrir saklausa
sveitamenn og má lesa um slíkt í
mörgum og þykkum bókum bæöi
gömlum og nýjum.
Auðvitað skar Dalvík sig ekk-
crt úr að þessu lcyti og áttu ýmsir
þar lögg í glasi, scm þeir vildu
ólmir að bændur þefuðu úr.
Vökvi þessi er þcirrar náttúru aö
þeim, sem þefuðu af honum varð
snöggtum liðugra um málbeinið.
Á heimleiðinni litu svo margir
þcirra inn hjá okkur og auðvitað
kom ekki annað til mála, en
koma við í eldhúsinu og fá kaffi-
sopa.
Það þarf varla að taka það
fram, að það leiddist engum í
eldhúsinu á Húsábakka þessi
kvöld. Bændur voru ennþá
skemmtilegri cn venjulega og
sögur og vísur, sem daglega lágu
ekki á glámbekk, flugu nú um
borðið.
Þegar mönnum fannst nóg set-
ið stóðu þeir upp og sögðu þá
gjarnan um leið: „Heyrðu Gunn-
ar minn, þú lætur mig nú fá eina
ástarsögu handa konunni og
eitthvað krassandi handa mér.“
Bækurnar, sem þannig voru
lánaðar út úr Bókasafni Svarf-
dæla á Þorláksmessukvöld, hafa
áreiðanlega ekki hossað hátt í
skýrslu bókafulltrúa ríkisins um
útlán ársins og ekki voru þær all-
ar lánaðar út á venjulegunt út-
lánstíma bókasafna, en mikil
lifandis ósköp var gaman að lána
þær.
Gunnar Markússon.
Vegna plássleysis var frásögnin
stytt lítillega.