Norðurslóð - 30.04.1990, Page 5

NORÐURSLÓÐ - 5
Haraldur Guðmundsson sjötugur
Rafvirki og lífsiistamaður
Það verða margir mcrkismenn
sjötugir á þessu ári hér um
slóðir. Hann er góður árgang-
urinn frá 1920. Einn þeirra
heitir Haraldur Ingvar Guð-
mundsson rafvirkjameistari á
Dalvík, öðru nafni Halli raf-
virki í Grundargötu 1. Ekki
þarf að hafa fleiri orð um það,
allir vita hver maðurinn er.
A dögunum kom hann fram í
sveit að líta á bilað sjónvarps-
tæki. I leiðinni var honum boðinn
kaffisopi og á meðan var skrafað
urn gamla daga, en Haraldur er
allra manna skemmtilegastur í
samræðum og hefur frá mörgu að
segja frá viðburðaríkri ævi. Allra
best lætur honum þó að segja frá
útilífi og sambúðinni við náttúr-
una til sjós og lands.
Hér er meiningin að festa á
blað örfá atriði af því sem bar á
góma yfir kaffinu, en alls ekki
rakin nein ævisaga. Hún gæti
komið síðar.
Haraldur fæddist 28. apríl 1920
á Hnappsstöðum í Stíflu í
Fljótum. Það er kirkjustaðurinn
neðst í Stíflu austanmegin og
liggur akvegurinn (Ólafsfjarðar-
vegur nr. 82 ) milli kirkju og
vatns. Jörðin er í eyði. en kirkj-
unni vel við haldiö upp á síðkast-
ið. Haraldur var elsta barn þeirra
hjóna Guðmundar Guðmunds-
sonar Fljótungs og Sigurbjargar
Hjörleifsdótur, sem var svarf-
dælsk. bcgar Haraldur var 2-3
ára fluttu ungu hjónin sig um set
og settust að á Húnsstöðum, en
það var smábýli norðar og nær
Stífluhólunum en Hnappsstaðir
eru. Nú liggur vegurinn yfir
bæjarrústirnar og Stífluvatnið,
sem hækkaði um marga metra
við gerð Skeiðsfossvirkjunar, er
nú skammt fyrir neðan gamla
hlaðvarpann rétt eins og á Gauta-
stöðunr beint handan við vatnið
eða í Tungu innan við vatnið að
vestan.
En á bernskudögum Haraldar
var þctta allt öðruvísi, ef ekki
endilega fallegra þá a.m.k. fjöl-
breytilegra. Áin liðaðist fram um
sléttan dalbotninn í stórum sveig-
um, starar- og valllendisengjar,
víðihólmar og hæfilega lítið
stöðuvatn eða tjörn kennd við
Tungu og Gautastaði, sem áttu
aðliggjandi lönd. Á Húnstöðum
óx Haraldur upp til 8 ára aldurs,
á þessum unaðslega stað í skjóli
Stífluhólanna nteð grasi- og
lyngiyaxna hlíðina að baki og
árbakka og mýrar framundan.
allt vafið gróðri og iðandi af lífi á
landi. lofti og vatni. Þessi róm-
antíska lýsing á reyndar við
sumardýrðina. Veturinn í Stíflu
er harður og snjóþungur, ekki
síður en hér, en þá birtist fegurð-
in bara í öðrum búningi, snævi-
þakin háfjöll með svörtum
hamrabeltum og svell um renn-
sléttan dalbotninn.
Þessi mynd af bernskuslóðum
býr óafmáanleg nreð Haraldi og
hefur haft varanleg áhrif til að
skapa manngerðina.
Vorið 1928 urðu kaflaskil í lífi
fjölskyldunnar, sem raunar hafði
stækkað drjúgum á Húnsstaðaár-
unum og taldi nú foreldra og 6
börn. Þau fluttu þá um vorið
hingað á heimaslóðir húsmóður-
innar og settu sig niður í Gull-
bringu, þar sem foreldrar henn-
ar, Hjörleifur og Rósa, höfðu
búið unt hríð. Haraldur man vel
eftir búferlaflutningnum inn yfir
Lágheiði niður í Ólafsfjarðar-
horn og þaðan á báti til Dalvíkur.
Ein mjólkurkýr var með í för, en
hestar og kindur sótt síðar. Síð-
asta spölinn frátn í Gullbringu ók
Sigurður Jónsson kaupmaður
fólki og farangri á Fordinum
sínum. Það var allt mikið ævin-
ýri, fyrsta sjóferðin og fyrsta bíl-
feröin í einni lotu. Stórkostleg
lífsreynsla.
I Gullbringu bjó fjölskyldan í
19 ár og óx um helming. Það
bættust 7 börn í hópinn og urðu
þar með 13 að tölu (13 er ekki
alltaf ólánstala). Hér þarf að fara
fljótt yfir sögu. Börnin uxu upp í
náinni snertingu við náttúruna í
fjalli og mýri, gengu í skóla á
Grund og urðu hraust til sálar og
líkama. Síðan hélt hvert sína
braut við nám og störf eins og
örlögin bjóða hverjum og einum.
Þetta voru góð ár, þótt ekki væri
auður í búi.
Hluti af uppeldi Gullbringu-
barna, a.m.k. strákanna, fór
fram í smiðjunni, þar sem Guð-
mundur stóð margan daginn við
smíðar og í framhússtofunni þar
sem liann sat löngum stundum og
rýndi í biluð úr og klukkur og
fleira þess háttar. Þar kviknaði í
ungum sálum áhugi á tækjum og
vélum og alls konar „mekanikk",
ef leyfist að nota slíkt orð.
Þegar Haraldur var 10 ára,
haustið 1930, bar nokkuð nýrra
við í sveit vorri. sem varð
undanfari meiri breytinga en flest
annað í 11 hundruö ára sögu
byggðar í dalnum. Það kviknaði
á gríðarstórri rafmagnsperu nið-
ur á Dalvík, reyndar fleirum en
einni. Þá tóku til starfa vatns-
virkjanirnar á Brinrnesi og hjá
KEÁ á Dalvík, báðar knúðar
sama vatninu úr Brimnesánni.
Þetta voru stórkostieg tíðindi í
haustmyrkrinu og blöstu því bet-
ur við Gullbringufólki sem bær-
inn stendur hærra en aðrir. Og
ekki nóg með það. Tveimur árum
seinna kviknaði á stórum perum
beint á móti Gullbringu, hinum
megin í dalnum. Það var vatns-
virkjuyn Péturs Eggerz Stefáns-
sonar í Hánefsstöðum.
Þetta hefur verið mikil ögrun
fyrir ungan dreng í Gullbringu.
sem var hneigður fyrir mekanikk
og tækjagrúsk. Rafmagnið, það
var framtíðin. Nú fer Haraldur
að rifja upp fyrstu kynni sín af
raftækni, sem áttu reyndar eftir
að gera hann frægan á ungum
aldri, svo frásagnir af galdraverk-
um hans birtust jafnvel í blaði í
höfuðstaðnum og sköffuðu hon-
um viðurnefnið „Edison" sem
margir þekktu hann undir um
skeið.
Fyrst var það hjá Jóhanni í
Sogni, sem passaði Kaupfélags-
stöðina undir kolabakkanum.
Hann lol'aði forvitnum sveita-
strák að komá mcð sér þangað
niður og þar leit hann fyrst
galdraverkið og fékk skýringar á
fyrirbærinu. Næst komst hann
yfir gamlan dínamó hjá Sigurjóni
móðurbróður sínum. Hann hafði
verið notaður á reiðhjól. Dína-
mórinn fékk fyrir ferðina, því
rafvirkinn tilvonandi reif hann
sundur stykki fyrir stykki og átt-
aði sig í stórum dráttum á gang-
verkinu. Hér veröur að sleppa að
segja frá kynnum Haraldar við
sýrubatterí og útvarpstæki og
nefna aðeins kynni við rafstöðina
í Hánefsstöðum, scm Guðmund-
ur var fenginn til að gera við þeg-
ar vatnsrörin og túrbínan stífluð-
ust af aðskotahlutum. Það var
allt mikill lærdómur.
Fljótlega fór sá ásetningur að
setjast í piltinn nýfermdan. að
það ætti ekki að vera neinn vandi
að framleiða rafmagn í Gull-
bringulæknum og fá Ijós í bæinn.
Heimarafstöð í Gullbringu
Og nú fer Haraldur að lýsa til-
færingunum með fyrstu „virkjun-
ina“ í bæjarlæknum. Þar koma
við sögu hinir sundurleitustu
hlutir, langi skilkarlinn úr gömlu
skilvindunni á Tjörn til að mynda
góða bunu á vatnshjólið, gamall
dínamór og nokkrar 25 vatta per-
ur frá Tona Antons, „jöklakap-
all“ ofan af Heljardalsheiði frá
Ármanni á Urðunt ásamt gadda-
vír, sem leiddi strauminn frá stöð
í bæ o.fl. o.fl. Nema hvað, þetta
gekk og það kviknaði á einum 4-5
perum hér og þar um gamla torf-
bæinn í Gullbringu og í framhús-
inu, þar sem Guðmundur m.a.
hafði úraverkstæði sitt. Og það
var mikil dýrð í kotinu. Þetta
mun verið hafa á því herrans ári
1935, þegar viðmælandi vor var á
16. árinu. Síðar á þessu ári og því
næsta endurbætti Haraldur raf-
stöð sína svo, að hann hafði að
lokum ein 200 vött og hafði ljós í
öllum vistarverum m.a. yfir
vinnuborði föður síns og m.a.s.
hjá kúnum í fjósinu. Spennan var
32 volt og hann varð sér úti um
sýrurafgeymi til að mæta álags-
toppum. Hann veitti saman lækj-
arseyrum í fjallinu m.a. volgrun-
um undir Tjarnarhrauninu og
gerði „damm“ upp við girðing-
una fyrirofan bæinn. Þessi mann-
virki sjást enn í landslaginu.
Stöövarhús meö vindinum
Stöðvarhús fékk hann ódýrt.
Þannig var, að fyrir ofan Sund-
skálann var á þessum árum
útikamar einn ágætur. í einu
sunnanrokinu fauk kamarinn af
sínum stað langt út á Gullbringu-
tún. Það varð að samningi á milli
Kidda sund og Haraldar að hann
fengi „húsið“, sem var vel heil-
legt gegn því að hann sæi um
miðstöðvarkyndinguna í Skálan-
Haraldur og Ingibjörg Helgadóttir kona hans ásamt dótturinni Sigríði Björg
og dótturdótturinni Uagnýju, dóttur Helgu. Önnur börn þeirra eru Helga,
Ingvar, Guðmundur, Hjörleifur og Haraldur Örn.
Haraldur sjötiigur. Ljósm.: SH
um það árið. Síðan lagaði hann
húsið til þannig að það þjónaöi
með prýði sem stöðvarhús fyrir
Gullbringuvirkjun í 10 ár eða allt
þar til næsti þáttur hófst í lífi ljöl-
skyldunnar.
Karlsá
I stríðslokin mun Guðmundur
hafa tekiö að líta í kringum sig
eftir heppilegra og stærra jarð-
næði. Hann fékk augastað á
Karlsá á Upsaströnd, en þar
hafði ábúð veriö stopul undanfar-
ið og jörðin föl til kaups. I lún var
í eigu Þorsteins kaupmanns, sem
byggði hana upp á sínum tíma og
raflýsti frá lítilli heimastöð við
Brunnána.
Guðmundur keypti Karlsá
1947 og þangað flutti fjölskyldan
um vorið, þ.c.a.s. hjónin mcð
þau af börnunum, sem enn voru í
foreldrahúsum. í kaupunum var
árabátur á Karlsárnausti og gamli
Chevroletbíllinn, gamli Gráni
kallaður.
Kaupin á Karlsá voru vel
ráðin. Fjölskyldan tók strax ást-
fóstri við staðinn. Þar er stórbrot-
in náttúran allt um kring á sjó og
landi, víðsýni mikið fram í dal,
inn með firði upp til fjalls, yfir
um fjörð og út á haf, fagurt og
hreinlegt livert sem augaö lítur.
Raffræöingurinn
Hér hefur verið hlaupið fram fyr-
ir sig í tímanum. Haraldur fór í
læri. sem kallað er, til Akureyr-
ar. fyrst í bílaviðgerðir. Þar var
hann hætt kominn af kolsýrings-
eitrun, sem varð þess valdandi,
að hann sneri bakinu við þeirri
iðngrein, en réð sig nokkru síðar
sem lærlingur til Samúels Krist-
bjarnarsonar rafvirkjameistara á
Akureyri, líklega var það 1942.
Hann lauk námi í þeiri grein og
varð meistari í fyllingu tímans.
Þar erum viö komin að ævistarf-
inu, sem alls ekki er ætlunin að
ræða hér.
Karlsá aftur
Þau Guömundur og Sigurbjörg
bjuggu hefðbundnum búskap á
Karlsá fram undir 1960. Börnin
aðstoðuðu foreldrana eftir getu,
en tækifærin til þess urðu smám
saman færri eins og að líkum
lætur. Svo fór aldurinn að merkja
sér gömlu hjónin. Þau vildu, að
eitthvert barnanna tæki við bú-
skapnum. Það varð að ráði, að
Haraldur kom frá Akureyri með
fjölskyldu sína og flutti í Karlsá.
Það var frá upphafi hugsað sem
tímabundin ráðstöfun meðan
gömlu hjónin gætu og vildu búa
þar. Guðmundur andaðist 1965,
Sigurbjörg 10 árum síöar.
Haraldur flutti suður á Dalvík
1965 og hefur búiö þar síðan og
starfað við iðngrein sína við
fágætar vinsældir jafnt í bænum
sem sveitinni.
En Karlsá er ekki auð og
afrækt þrátt fyrir það. Systkinin
hafa haldið húsum og mannvirkj-
um við með sóma þ.á m. rafstöð-
inni. sem sent hefur vinarkveðju
sína lengst fram í dal og inn með
firði allar götur frá 1932 og gerir
enn í dag.
Þarna una sér systkini Harald-
ar og nú hin nýja kynslóð, börn
þeirra löngum stundum, einkum
á sumrin. Þau hafa gcrt jörðina
að nokkurs konar óformlegu
friðlandi, þar sem ekki er leyfð
áníðsla á náttúruna, hvorki gróð-
ur né fuglalíf. M.a.s. Haraldur,
annáluð skytta og veiðimaður,
lætur sér ekki detta í hug að
skjóta á rjúpu í heimalandinu.
Birkikjarr er í Karlsársetanum
frá fornu fari. Það er á uppleið nú
í sauðleysinu. Og fyrir neðan veg
er veriö að koma upp birkiskógi í
stóru, lokuðu hólfi. Nýr Karlsár-
skógur er í uppsiglingu.
Með þeim orðum Ijúkum við
þessu afmælispjalli og óskum
Haraldi Guðmundssyni til ham-
ingju á sjötugsafmælinu og árn-
um honum og fjölskyjdu hans
allra heilla. “ HEÞ.
Aðalfúndur Sparisjóðsins 1990
Sparisjóður Svarfdæla hélt
105. aðalfund sinn laugardag-
inn 14. apríl. Hagnaður var á
rekstrinum kr. 3.071.570 og er
þá búið að draga frá opinber
gjöld að upphæð kr. 5.643.788.
Ennfremur að leggja í afskrift-
areikning útlána tæplega 9
milljónir króna.
Á árinu 1989 varð 33,2% inn-
lánsaukning og eru heildarinnlán
í árslokin kr. 418.499.636, þar af
á trompreikning rösklega 210
milljónir. Eigið fé í varasjóði er
75.392.803 sem er 10,15% af
niðurstöðu efnahagsreinings og
er það langt fyrir ofan tiískilið
lágmark
Tilkynnt var á fundinum fjárveit-
ingar úr Menningarsjóði Svarf-
dæla. Veittar voru kr. 500.000 til
Leikfélags Dalvíkur, kr. 300.000
til útgáfu kynningarrits unr Dal-
vík/Svarfaöardal og kr. 100.000
til Félags aldraðra á Dalvík.
Fúndurinn samþykkti að veita í
sjóðinn kr. 800.000 af tekjuaf-
gangi liðins árs. Nýr maður var
kosinn í stjórnina, Bragi Jóns-
son, sem kom í stað Baldvins
Magnússonar.
Hestamenn í húsakaupum
Hvað er nafnið? Hringver, Hringsholt?
Fyrir skemmstu sömdu hesta-
menn á Dalvík við Landsbank-
ann á Akureyri um kaup á
Ytraholtsskála fyrir kr. 8,5
milljónir. Formið inun vera
þannig, að einstaklingar kaupi
hver sitt hólf í skálanum, 100
fermetra og sumir meir og inn-
rétti hver fyrir sig. I slíkt pláss
eru sagðir rúmast básar fyrir
allt að 7 hross. IVIilli 20 og 30
einstaklingar hafa gefið sig
fram sem væntanlegir kaup-
endur og er búist við fleirum.
Samt er búist við, að helming-
ur skálans verði eftir til annarra
nota og mun Hestamannafélagið
Hringur verða eigandi hans. Þar
verður félagsaðstaða, kaffistofa,
snyrting fundarsalur, en auk þess
verður afgangspláss fyrir stórt
„reiðgerði“ til, nota við tamn-
ingastörf. Með þessum kaupum
er hestamannafélagið búið að
eignast einhverja bestu félagsað-
stöðu, sem þekkist í landinu til
slíkrar starfsemi. Er full ástæða
til að óska félaginu til hamingju
með þessa þróun mála. Enn er
óvíst hver verða örlög Ytraholts-
lands, en líklegt má telja, að Dal-
víkurbær verði að lokum eigandi
þess.