Norðurslóð - 26.05.1992, Qupperneq 3

NORÐURSLÓÐ —3
Fyrr í vetur var
undirritaður að
blaða í gömlum
gögnum og rakst
þá á plagg sem
bar yfirskriftina
„Starfsskýrsla um sjónieikinn
Skugga-Svein“. Hér er á ferð-
inni starfsskýrsla um upp-
færslu leiksins 1967 og var
undirrituð af „framkvæmda-
stjórum verksins“, það er und-
irrituðum og Rúnari Porleifs-
syni. Þarna kemur fram að
frumsýning leiksins var 15.
apríl 1967 og lokasýning 20.
maí þannig að um þessar
mundir eru liðin 25 ár frá því
að leikurinn var á fjölunum í
Ungó. Það er því ekki úr vegi
að rifja upp ýmislegt sem þessu
tengist, ekki síst þar sem styðj-
ast má við starfskýrsluna
ásamt leikskrá sem einnig var
þarna með. Síðan veitti Jóhann
Daníelsson mér aðgang að úr-
klippusafni sínu úr blöðum frá
þessum tíma þar sem um sýn-
inguna var fjallað.
Á árunum 1966-68 höfðu Leik-
félag Dalvíkur og Ungmennafélag
Svarfdæla með sér samstarf um
leikstarfsemi. Um jólin 1966 var
sett upp leikritið Ráðskona Bakka-
bræðra og gekk sú sýning nokkuð
vel. Því var rætt um að hafa fram-
hald á samstarfinu og taka fyrir
viðameira verk. Menn fengu auga-
stað á Skugga-Sveini og eftir að
Steingrímur Þorsteinsson hafði
gefið vilyrði fyrir að leikstýra var
farið að manna verkið. Allvel gekk
að fá fólk til starfa en þó virtist
erfitt að finna sjálfan Skugga.
Steingrímur leikur
Skugga-Svein
Leikstjórinn taldi þó alltaf að
Skuggi fyndist ef næðist að manna
önnur hlutverk. Síðar kom í ljós að
Steingrímur reyndist ekki afhuga
því að leika sjálfur Skugga og varð
það úr. Eins og gengur var hér um
að ræða sambland af vönu og
óvönu fólki. Hér fylgir listi yfir
persónur og leikendur og raunar
yfir hvemig leikurinn var mannað-
ur í öll þrjú skiptin sein hann hefur
verið sýndur hér.
Mikill ljómi var af tveimur
fyrstu uppsetningunum og var það
ef til vill aðalástæða þess að
ákveðið var að taka SuggaSvein til
sýningar á þessum tíma. Auk þess
voru íslensk leikrit talsvert sett upp
um þessar mundir víðsvegar um
land. Til dæmis var Leikfélag
Reykjavíkur með á prjónum að
sýna Fjalla-Eyvind og Þjóðleik-
húsið var með Islandsklukkuna.
Það var eitthvað í tíðarandanum
sem varð þessu valdandi. Veturinn
eftir var Fjalla-Eyvindur settur hér
upp í samstarfi sömu félaga.
Það er útaf fyrir sig merkilegt
að þau þrjú leikrit sem L.D. og
UMFS höfðu samvinnu um að
setja upp á þessum tíma skírskot-
uðu öll til þjóðsagnanna. Þótt
Ráðskona Bakkabræðra sé eftir
sænskan höfund þá var það í þýð-
ingu staðfært miðað við söguna
um Bakkabræður. (Á bæ einum í
Svarfaðardal sem Bakki heitir
o.s.frv.) Skuggi og Eyvindur
studdust að meira eða minna leyti
við þjóðsagnapersónur.
Mismæli gengur aftur
Eins og áður segir var mikill jómi
yfir fyrri uppsetningu leiksins.
Margar sögur voru sagðar frá þeim
tíma á meðan æfingar stóðu yfir.
Ein sagan var af mismæli annars
sem lék varðmann 1930 en í hand-
ritinu stendur eitthvað á þessa leið:
„Skugga-Sveinn er dauður, hann
tók Ketil á bakið og steypti sér í
Jökulsá". Á einni sýningunni sagði
varðmaðurinn „Skugga-Sveinn er
dauður hann tók Jökul á bakið og
steypti sér í Ketilsá“. Auðvitað féll
Vilhelm Þórarinsson í hlutverki Sigurðar lögráttumanns miðar byssu að
elskendunum ungu, Ástu (Halla Árnadóttir) og Haraldi (Bragi Jónsson).
Jón Halldórsson sem Ketill skrækur og Steingrímur Þorsteinsson í hlutverki
Skugga-Sveins.
A fjölunum í Ungó
fyrir aldarfjórðungi
- Skugga-Sveinn og félagar hans
- aðsóknarmet sem enn stendur
síðan varðmaðurinn 1967 í sömu
gryfju og fór með rulluna öfuga,
svo oft var búið að segja söguna
frá fyrri tíð.
Æfingar hófust seinni part febr-
úar og á sviði um miðjan mars.
Smíði leiktjalda var að mestu í
höndum Júlíusar Eiðssonar en
Brimar Sigurjónsson málaði. Gest-
ur Hjörleifsson æfði sönginn og
spilaði síðan undir á sýningunum.
Hins vegar spiluðu þeir bræður
Ingimar og Finnur Eydal inn á seg-
ulband forleik sem síðan var leik-
inn á undan sýningum. Forleikur-
inn tók fimm mínútur í flutningi og
samanstóð af glefsum úr öllum
lögunum sem í leiknum eru.
Eins og fyrr segir var leikurinn
frumsýndur 15. mars. Það var
spenna í loftinu þennan dag og viss
hátíðarbragur einkenndi þetta
kvöld. Allmargir boðsgestir voru á
sýningunni. Margir þeirra tengdust
fyrri uppfærslum á leikritinu, svo
sem Kristinn Jónsson og Jóhannes
Jóhannesson. I leikskránni var
stutt spjall við þessa heiðursmenn.
Þar má meðal annars lesa að þó
Kristinn hafi starfað talsvert í
kringum uppsetningu á leikritum
lék hann ekki mikið meira en
Sugga-Svein um dagana. Hins
vegar hafði Jóhannes eða Jói leik-
ari leikið um 80 hlutverk.
Úr leikdómum blaðanna
Sýningin gekk vel og var leikend-
um fagnað vel og lengi í lok sýn-
ingar. Meðal frumsýningargesta
var fólk á vegum vikublaðanna á
Akureyri sem þá voru þrjú eða
fjögur. Birtust umsagnir í a.m.k.
tveimur þeirra. Erlingur Davíðs-
son ritstjóri Dags skrifaði langa
umsögn í blaðið sitt. Þar segir hann
meðal annars: „I hinu gamla leik-
húsi Dalvíkinga varð sá atburður á
laugardaginn að Skugga-Sveinn
var frumsýndur. Maður sá sem að
þessu sinni setur Skugga-Svein á
svið, en á Dalvík hefur leikurinn
áður verið sýndur tvisvar, heitir
Steingrímur Þorsteinsson og er
þetta verkefni hans, sem leikstjóra,
hið 30. í röðinni. Jafnframt leikur
hann svo aðalhlutverkið, sjálfan
Skugga-Svein. Leikstjóm Stein-
gríms er hófsöm og listræn. Hinir
mörgu nýliðar í þessum sjónleik
hafa hér verið í góðum skóla og
notið þeirrar mótunar, sem mun
þeim nokkurs virði.“
I lok umsagnarinnar segir Er-
lingur. „Sýningin er furðanlega
heilsteypt, miðað við hina mörgu
ósviðsvönu leikendur. Framsögn
sumra er tæplega nógu skýr, ýmis
smáatriði ekki nægilega útfærð. En
höfundur, leikstjóri og leikendur
eiga þó sannarlega erindi fram á
leiksviðið á Dalvík með fjallWúa
og byggðamenn nítjándu aldar og
enn eldri þjóðtrú í ævintýralegum
búningi."
I Verkamanninum birtist lfka
umsögn sem merkt er H+Þ. Þar
segir meðal annars: „Dalvíkingar
hafa vandað mjög til þessarar sýn-
ingar, og enda þótt leikendur séu
margir nýliðar á sviðinu hefur leik-
stjóranum í félagi við þá tekist að
gera þetta svipmikla og áferðar-
góða sýningu. Er full ástæða til að
ætla og vona, að Samkomuhúsið á
Dalvík verði fullsetið mörg kvöld
af fólki, sem áhuga hefur á að sjá
og heyra Skugga og félaga hans“.
Og síðar segir. „Oft gleymist, þeg-
ar leiksýninga er getið, að um
margt veltur ekki minna á getu og
störfum þeirra, sem að tjaldabaki
standa, en leikaranna sjálfra. Hjá
Dalvíkingum standa þeir að tjalda-
baki sig mjög vel miðað við allar
aðstæður.“
Um frammistöðu
leikaranna
Um frammistöðu einstakra leikara
segir í Degi: „Steingrímur Þor-
steinsson leikur Skugga-Svein,
eins og áður getur, og í höndum
hans nær hinn nafnfrægi útilegu-
maður mikilli reisn, en er „mann-
legri“ en sumir þeir Skugga-Svein-
ar aðrir, sem ég hef séð á leiksvið-
inu og um leið hugstæðari, án þess
þó að lækka í loftinu. Jón Hall-
dórsson leikur hinn fylgispaka og
grannvitra Ketil skræk, sem er al-
ger andstaða húsbónda síns,
Skugga-Sveins. Hlutverk þetta
hefur fært mörgum kærkomið
tækifæri undir sviðsljósinu og hér
eru því gerð góð skil. Vilhelm Þór-
arinsson leikur Sigurð lögréttu-
mann í Dal, myndarbónda, og er
gildur og merkur bændahöfðingi
þar í góðum höndum. Halla Áma-
dóttir leikur Ástu, dóttur lögréttu-
mannsins, unga og fagra. Leikur
hennar er hófsamur og öruggur, og
góð söngrödd lyftir mjög hennar
hlut og bætir það upp, sem e.t.v.
skortir í tilfinningahita hinnar
föngulegu heimasætu í Dal.“
í Verkamanninum segir: „Em
hér má aftur nefna Steingrím Þor-
steinsson, sent skilar hlutverki
Skugga mjög skemmtilega og fell-
ur ekki í þá gryfju að apa nákvæm-
lega túlkun annarra á því hlutverki.
Bragi Jónsson gerir og hlutverki
Haraldar mjög góð skil, og Ævar
Klemensson er mjög eftirminni-
legur í hlutverki Ogmundar. Þar
kynni að vera á ferðinni leikara-
efni. Jón Halldórsson er og góður í
hlutverki þess margfræga Ketils
skræks. Þá gerir Jóhannes Haralds-
son hlutverki sýslumanns mjög
góð skil. Sama má segja um Vil-
helm Þórarinsson og Höllu Áma-
dóttur, sem leika Sigurð í Dal og
Ástu dóttur hans. Gerfi þeirra
beggja eru eru mjög góð, og söng-
ur Höllu bætir upp, sem á kann að
skorta í leikmeðferð."
Áhorfendur tvöfalt
fleiri en íbúatala
Auk þessara umsagna birtust frá-
sagnir í öðrum blöðum á Akureyri
og í dagblöðum fyrir sunnan. Sýn-
ingar voru vel auglýstar þannig að
strax í upphafi var aðsókn mjög
mikil. Á sumar sýningamar seldist
upp á tíu mínútum og það kom fyr-
ir að símakerfið hér á Dalvík fór
allt úr skorðum vegna álags þegar
sala miða hófst. Á þessum árum
vom lausir stólar í Ungó en ekki
fastir bekir eins og nú er. Með því
að hagræða í sal var hægt að kom á
milli 150 og 160 áhorfendum í
húsið. Það urðu alls 13 sýningarog
sáu leikinn 1919 manns.
Eftir því sem ég veit best hafa
hvorki fyrr né síðar fleiri áhorfend-
ur komið og séð uppfærslu á leik-
riti hér á Dalvík. Til gamans má
geta þess að um þetta leyti var
íbúafjöldi hér á Dalvík að fara yfir
eitt þúsund. 1. des 1966 vom hér
998 manns en 1. des 1967 voru
komnir 1.012 á íbúaskrá. Nú 25
árum síðar emm við nýlega komin
yfir 1.500. Það var nær tvöfaldur
íbúafjöldi Dalvíkur sem kom og sá
Skugga-Svein. Eins og gefur að
skilja komu stórir hópar fólks héð-
an úr nágrenninu á hverja sýningu.
Til dæmis komu nokkrir hópar frá
Akureyri en einnig var talsvert um
að fólk kæmi úr öðrum landshlut-
um gagngert til að sjá leikinn. Slík
ferðalög þykja ekkert tiltökumál í
dag en voru mjög sjaldgæf á þess-
um tíma og því merkileg.
Sýningin spurðist sem sagt vel
út og aðsóknin var í samræmi við
það. Söngatriðin þóttu takast sér-
staklega vel enda gott söngfólk
sem þarna var. Þó uppsetningin
væri í flestu hefðbundin var sýn-
ingin sérstæð fyrir einn hlut eins
og lesa má úr tilvitnuðum umsögn-
um hér á framan. Hér á ég við túlk-
un Steingríms í hlutverki Skugga-
Sveins. Hann þótti gera Skugga
mannlegan. Margt af því aðkomu-
fólki sem kom bakvið á eftir sýn-
ingu til að heilsa upp á leikendur
hafði orð á þessu. Eftir á að hyggja
verður þessi uppfærsla á Skugga-
Sveini hvað minnisstæðust fyrir
túlkun hans svo og hina góðu að-
sókn.
Jóhann Antonsson
Persónur Og leikendur í Skugga-Sveini þegar leikurinn hefur veriö settur upp á Dalvík, þaö
er um júlaleytið 1930 og 1943 og svo seinnipart vetrar 1967.
1930
1. Sigurður lögréttumaður í Dal... Magnús Jónsson
2. Ásta dóttir hans............. Fjóla Guðmundsd.
3. Jón sterki................... Stefán JT Kristins.
4. Gudda........................ Jóhannes Jóhannes.
5. Gvendur...................... Jóhann Þorleifsson
6. Lárenzíus sýslumaður......... Júlíus Bjömsson
7. Margrét þjónustustúika hans.... Fanney Bergsdóttir
8. Hróbjartur vinnuntaðurhans.... Stefán Hallgrímss.
9. Helgi stúdent................ Egill Júlíusson
10. Grímur stúdent.............. Pétur Baldvínss.
11. Geir kotungur............... Guðjón Sigurðsson
12. Grani kotungur.............. Víglundur Pétursson
13. Galdra-Héðinn............... Jóhannes Jóhanness.
14. Skugga-Sveinn............... Kristinn Jónsson
15. Haraldur.................... Tryggvi Jónsson
16. Ögntundur.................. Kristján Jóhanness.
17. Ketill...................... Stefán Hallgríms.
18. Sýsluskrilári.............. Friðsteinn Bergsson
19. Vtuömaður.................. Guðjón Sigurðsson
20. Varðmaður................... Víglundur Pétursson
1943
Sigtýr Sigurðsson
Ingibjörg Amgríms.
Marinó Þorsteins.
Jóhannes Jóhannes.
Gunnar Kristinsson
Egill Júlíusson
Kristín Stefánsd.
Jóhannes Jóhannes.
Vilhelm Sveinbjöms.
Ámi Amgrímsson
Friðsteinn Bergsson
Kristinn Hallgríms.
Jóhannes Jóhanness.
Kristinn Jónsson
Hjálmar Júlíusson
Steingrímur Þorst.
Friðjón Kristinsson
Friðsteinn Bergsson
1967
Vilhelm Þórarinsson
Halla Ámadóttir
Steinn Símonarson
Friðrikka óskarsd.
Ómar Ambjömsson
Jóhannes Haraldss.
Klara Ambjömsd.
Sigtryggur Ámason
Snælaugur H. Ámas.
Gunnar Friðriksson
Pálmi Jóhannsson
Brynjar Friðleifs.
Jóhann Tryggvason
Steingrímur Þorst.
Bragi Jónsson
Ævar Klemensson
Jón Halldórsson
Jóhann Tryggvason
Brynjar Friðleifs.
Pálmi Jóhannsson