Norðurslóð - 16.12.2010, Qupperneq 15

Norðurslóð - 15
kirkjunni eru tíu trégluggar með níu rúðum
hver og einn gluggi yfir dyrum með þremur
rúðum. “I kirkjunni allri og kómum er
hvelfmg með fallegum lista á milli hennar
og veggjarins,” segir prófastur og síðan lýsir
hann því með auðsærri velþóknun hvemig
kirkjan er máluð: “Að utan er kirkjan öll
máluð hvít með gulum listum kringum
glugga, hurð meðfram þakskeggi og í tumi.
Að innan er hún máluð bleikrauð á veggjum,
hvelfingin dökkblá, en listinn á milli
hvelfmgar og veggjar er hvítur með dökkum
máluðum rósum. Sömuleiðis umgerðirnar í
kringum gluggana og loftið að neðan. Bekkir
allir í kirkjunni eru eikarmálaðir. Lespúltið
(sem kom í stað prédikunarstóls í fyrstu),
skímarborðið og handrið öll eru hnotumáluð
og altari hnotumálað með valbirkimáluðum
spjöldum. Hurðimar eru eikarmálaðar.
Píláramir í loftinu eru gulir, en í kringum
altarið og milli kórs og kirkju gullbronsaðir.
I staðinn fyrir altaristöflu stendur á altarinu
yndisfögur eftirsteypa af hinni nafnfrægu
Kristsmynd Thorvaldsens, 38 þumlunga há og
breiðir blessandi hendur sínar yfir söfnuðinn.
A bak við hana er blámálaður grunnur með
laglegri bronsaðri umgjörð í kring.”
Sá sem málaði kirkjuna hét Sölvi
Þorsteinsson og var málari á Akureyri. Hann
hefur verið hagur maður og smekkvís, en
ölkær var hann úr hófi fram og urðu endalok
hans dapurleg. Tæpum tveim árum eftir að
kirkjan var vígð, 1. október 1905, var Sölvi
staddur á Dalvík. Morguninn eftir barst sú
fregn um nágrennið að Sölvi málari væri
horfínn. Var farið að leita hans og fannst hann
örendur austur á sandi, hafði lagst þar fyrir
dmkkinn, sofnað og ekki vaknað aftur.
Næstu áratugi stóð Upsakirkja með prýði
og fær góða umsögn í skoðunargjörð Jóns
Helgasonar biskups er vísiteraði hana árið
1922. Haustið 1931 laskaðist kirkjan í ofviðri
og færðist af grunninum. Hún skemmdist svo
mjög að þá var farið að ræða um að byggja
þyrfti nýja. Minntust menn þá ummæla
Baldvins á Böggvisstöðum, að óráðlegt væri
að reisa aftur kirkju á hinum gamla grunni, svo
veðumæmt sem þar væri. En nú var kreppa í
landi og lítið fé til framkvæmda. Gert var við
kirkjuna eftir föngum, en þremur ámm síðar
skemmdist hún aftur í jarðskjálftanum 1934.
Um 1940 kemst skriður á umræður um
byggingu á nýrri kirkju. Um skeið voru uppi
hugmyndir um að reisa eina kirkju fyrir Upsa-
og Tjamarsóknir, en ekki hlaut það nægilegt
fylgi. Arið 1942 var kosin fjáröflunamefnd
vegna kirkjubyggingar og safnaðist nokkurt
fé í byggingarsjóð næstu árin. Var loks
fastmælum bundið árið 1950 að reisa nýja
kirkju. Agreiningur var um hvort hún skyldi
standa á Upsum eða Dalvík. Ur honum
var skorið með almennri atkvæðagreiðslu.
Varð Dalvík fyrir valinu og fundin lóð
fyrir kirkjuna sem er á eins góðum stað og
hugsast getur, um það voru allir sammála frá
upphafi. Fyrsta skóflustunga Dalvíkurkirkju
var tekin 19. september 1953. Næsta ár, 21.
ágúst 1954, gaf kirkjumálaráðuneytið út bréf
þar sem Upsakirkja var formlega lögð niður
sem sóknarkirkja og Dalvíkurkirkja staðfest
sem kirkja safnaðarins. Upsakirkja skyldi
vitanlega notuð meðan nýja kirkjan væri í
smíðum. Sá tími reyndist nokkru lengri en
ætlað var. Byggingu kirkjunnar lauk ekki
fyrr en sumarið 1960 og var hún vígð 11.
september. Fimmtíu ára afmælis hennar var
því minnst á síðasta hausti og er frá því skýrt
í septemberblaði Norðurslóðar.
IV
Að lokum vil ég víkja að fáeinum
persónulegum minningum úr Upsakirkju.
Eitt það fyrsta sem ég man frá messu
þar, að vísu óljóst, er guðsþjónusta þegar
Sigurgeir Sigurðsson biskup vísiteraði. Eg
minnist þess aðallega hvað hann hreyfði sig
mikið í stólnum, sneri sér á allar hliðar og
Upsir 1910. (Ljósm. Daniel Bruun)
talaði hátt og af miklum ákafa, svo ég varð
hálfhræddur við hann. Þá var ég á sjöunda ári;
í fýrmefndum bæklingi Valdimars V. Snævarr
segir að biskupinn hafi vísiterað kirkjuna 8.
júlí 1953. - Eg fór nokkrum sinnum til kirkju
með foreldrum mínum sem bam og man hve
kalt var þar við jólamessur. Ekki alls fyrir
löngu fannst mér að ég væri orðinn nokkuð
gamall; það var þegar píanósnillingurinn
Víkingur Heiðar Olafsson kom fram og gat
sér þegar í stað frægðarorð. Eg man sem
sagt eftir langafa hans, Amóri Bjömssyni á
Upsum, sem meðhjálpara í kirkjunni. Amór
dó sumarið 1956 svo ég hef ekki verið eldri
en á tíunda ári þegar ég sá hann og heyrði
lesa meðhjálparabænina. Fyrsta jarðarförin
sem ég var við á ævinni var þegar Þorláksína
Sigurðardóttir frá Hrafnsstöðum, móðir
pabba, var jarðsungin á Upsum í nóvember
1957.
Kapellan á Upsum minnir enn á forna
sögu þessa kirkjustaðar. Ef við göngum í
garðinn núna getum við lesið nöfn fólks sem
við munum eftir úr bemsku. Þar á meðal er
bekkjarbróðir okkar Kristján Már sem fórst á
Akureyri sumarið 1958 ásamt tveimur öðrum
bömum, frændsystkinum sínum; þetta var það
slys sem snerti okkur mest á bernskuárunum
á Dalvík. Við bekkjarsystkinin gengum í
líkfýlgd upp að Upsum að jarðarförinni
og stóðum á ganginum milli bekkjanna
meðan hina langa sorgarathöfn fór fram, í
breyskjuhita í júlímánuði. Sá dagur líður
okkur seint úr minni.
A fundi okkar fermingarbama árið 2005
hittum við Hrönn Kristjánsdóttur, móður
Kristjáns Más, og líka garnlan kennara okkar,
Steingrím Þorsteinsson, bæði á Dalbæ, og
þrjú úrhópnum heimsóttu sama dag Steingrím
Bemharðsson, gamla bamaskólastjórann,
á Akureyrarspítala. Öll vom þau látin á
fímmtíu ára fermingarafmælinu í sumar.
Við hugsuðum til þeirra og líka Kristjáns
Más og fenningarsystkinanna tveggja sem
horfín eru, Þorleifs Ámasonar og Margrétar
Amgrímsdóttur. Ljúft var okkur að minnast
þessa fólks. En umfram allt fögnuðum við
því að hafa fengið að lifa í hálfa öld frá þeim
góða sumardegi þegar við fetuðum okkur
eins og unglömb úr Upsabænum út í kirkju.
Jólanissar, eplaskífur og „saftevand46
Áslaug Valgerður Þórhallsdóttir segirfrájólahaldiJjölskyldunnar á ,,Helluvaói“ íDanaveldi
Helluvaði, á aðventu 2010
Jólahátíðin nálgast og hér rétt
vestan við vatnaskilin á Suður-
Jótlandi er verið að baka og skreyta
fyrir þessa miklu hátíð ljóss og
friðar. Við emm nú að halda okkar
þriðju jól í Danaveldi og höfum
komið okkur upp ákveðnum
venjum til að halda í anda jólanna
í nýju landi. Jólin höfðu komið
nokkuð fyrirhafnarlaust síðustu árin
með hefðbundnum undirbúningi og
viðburðum og náð hæstu hæðum
á Þorláksmessu með skötu hjá
Herborgu og Mása, jólapóstinum
í skólanum, jólagrautnum hjá
Gunnhildi og Elíasi og loks
mikilvægri skreytingu á jólatrénu
seint að kveldi Láka. Það krafðist
því nokkurs undirbúnings að fínna
út úr skipulagi fýrstu jólanna og
komast að því hvað það væri sem
okkur þætti nú mikilvægast. Það
væri svo efni í annan pistil að fjalla
um áramótin sem fara fram með
allólíku sniði.
Strákarnir voru sammála um að
jólagrauturinn væri ómissandi. Við
betluðum því hina ómótstæðilegu
uppskrift Gunnhildar að grautnum,
gerðum laufabrauð eftir uppskrift
góðrar konu í Hrísey, fengum sendan
norðlenskan magál, bökuðum
langbesta rúgbrauð norðan
Alpafjalla að hætti Herborgar og
Voilá! I góðra vina hópi heppnaðist
aðgerðin fullkomlega. Ámi rauði
og hans húsfrú hafa svo séð fyrir
því að við fáum að kjamsa á skötu á
Þorláksmessu. Jólin hafa því náð að
síast inn í sálartetrið eftir sem áður.
Á aðfangadegi höfúm við svo farið
til messu bæði árin og þótt mikið til
um. Víða í Danmörku er jólamessan
klukkan 16:00 sem þýðir að
maður töltir heim í snjónum og
ljósaskiptunum, leggur lokahönd á
sósuna með pörusteikinni og svo
hringja jólin inn. Þessi tímasetning
jólamessu hefúr okkur þótt afar
heppileg og kirkjan okkar fallega,
þar sem Valþór fermdist í maí
síðastliðnum, er yfirfull þessa
notalegu jólastund.
Danir gera mikið úr skreytingum,
ekki bara núna yfir jólin, heldur eru
skreytingar fyrir allar árstíðir og
tyllidaga. Eg hef haft gaman af að
fylgjast með þessu og hef ekki getað
stillt mig um að taka obbolítinn þátt
í þessu og því hefur „hyggehjornet”
hema úti tekið breytingum í takt við
tíðarandann. Ekki vantar nú úrvalið
af jólaskreytingunum. Við búum
rétt hjá jólabænum Tonder þar sem
allur bærinn er ofurskreyttur og
uppákomur alla daga frá miðjum
nóvember. Fólk kemur víða að
úr heiminum til að upplifa þessa
stemmningu. Þetta er eins og
að ganga inn í sjálft jólalandið,
Jólasveinn sem sendir póst og
grínast, ilmur frá heitu kryddvíni,
kakói, eplaskífum og pylsum fyllir
vitin og á torginu í miðbænum
eru lítil tréhús með margvíslegum
hlutum á tilboðum. Fljótlega eftir
að við fluttum fann ég líka ótrúlega
fallegt býli hér í nágrenninu þar
sem er að fínna bæði kaffíhús og
verkstæði með kertagerð, keramiki,
gler og ullarvörum. Þessi staður,
Krusmolle, fer í viðhafnarbúning
frá 24,október og þar hafa nú leynst
margar jólagjafímar til góðra vina á
Islandi.
Við erum svo heppin að eiga
heima í litlum bæ þar sem er
hefð fyrir jólaljósaskreytingum
á ljósastaurunum og þó vanti nú
karlakórinn til að setja stjömumar
upp þá hefúr þetta lukkast vel.
Lifandi jólatré í hverri stjörnu og
því mjög fallegt. Hin marglitu
jólaljós íslendinganna hafa vakið
athygli og em menn ekki sammála
um hvort þau samræmist hefðum
eða hvort frekar sé við hæfi að
flokka þau sem diskóljós. Við
höfum þó komist upp með þetta
hingað til. ©
Hér í Helluvaði er hefð fyrir
því að vekja jólasveininn á
aðventunni. Þá hópast menn upp
í „jólalestina” sem eru gamlar
dráttarvelar með kerrum með
sætum fyrir mannfólkið. Lestin
fer svo í gegnum skóginn þar
sem “nissamir” hoppa á milli
trjánna og stríða krökkunum með
margvíslegum óknyttum. Ferðinni
lýkur í Vandmolle sem er bóndabær
hér rétt utan við bæinn þar sem
börn og fullorðnir leita að Sveinka,
í gripahúsunum og heyloftinu og
svo er kallað og sungið þar til
karl vaknar. Okkur hefur nú þótt
Jólatré íjólabœnum Tonder
vanta fjör í kappann, alla vega er
hann durgslegur í samanburði við
fjörugu kallana á svölunum á gamla
Dalvíkurkaupfélaginu. Allir taka
svo þátt í að skreyta stóra jólatréð,
skreytingamar eru faldar út um
allan bæ, milli hálmbagganna, hjá
hænsnunum, kálfunum, hestunum
og svínunum. Þegar búið er að
syngja jólalögin og dansa í kringum
tréð fá bömin gotterí í poka. Loks
er öllum boðið uppá „saftevand”
og heitt kakó, eplaskífur og
smurðar bollur. Þetta er notaleg
aðventustund og það hefur viljað
svo skemmtilega til að fyrsta árið
voru Maggi og Solla frá Kellerup
með okkur og í fyrra Halldór og
Inga Rós frá Dalmose, sem gerði
þessa stund enn notalegri.
Það venst ágætlega að vera að
mestu snjólaus yfír veturinn en hér
gerir þó reglulega smá snjófjúk og
nokkurt frost. Danir eru hálfgerðir
klaufar í hálku og snjó og loka
jafnvel skólum og leikskólum í
góðum skafrenningi ! Strákamir
gleðjast alltaf þegar snjóar og
hlaða þá snjókerlingar og karla
í garðinum. Þá má geta þess að
íslensku jólasveinamir hafa sem
betur fer séð sér fært að skreppa
í smá visitasíu yfír hafíð og glatt
ungan dreng á aðventunni ©
Það má því segja að við höldum
jólin í góðri blöndu af íslenskum
og dönskum siðum, veljum úr
það sem okkur skiptir mestu, því
þannig á það jú að vera. Við notum
tækifærið og sendum okkar bestu
hátíðakveðjur til íslands, megi andi
jólanna vaka yfír ykkur og munið
að staldra við og sinna sálartetrinu,
Áslaug Valgerður Þórhallsdóttir
og nisseme