Norðurslóð - 16.12.2010, Page 16

16 - Norðurslóð
Endurminningar ljósmóður
Asa Marínósdóttir sinnir mœöraeftirliti á heilsugœslustöðinni á Dalvík 1993
r
g útskrifaðist sem ljósmóðir haustið
1953. Fyrsta konan sem ég tók á
móti bami hjá sem fullgild ljósmóðir,
var búsett á Dalvík og fæddi í desember
1953, síðan ein fæðing í Hrísey og önnur í
Svarfaðardal í byrjun janúar 1954 en ég
starfaði á þessum stöðum í einn mánuð í
forföllum Ingibjargar Björnsdóttur. Eftir
það starfaði ég á hinni nýju fæðingardeild á
Akureyri fyrstu árin með hléum þó og seinna
mörg ár við afleysingar mest á sumrin.
Arið 1961 tók ég við umdæminu í
Arskógshreppi af móður minni Ingibjörgu
Einarsdóttur. Þar með var ég orðin
umdæmisljósmóðir. En það starfsheiti
heyrir nú fortíðinni til, stofnaðar voru
heilsugæslustöðvar og umdæmin lögð niður.
Eg man ekki alveg hvaða ár það var en meðan
umdæmin voru i gildi var stundum erfitt að
fá ljósmæður til starfa og sinntu því sumar
nágrannaumdæmunum og þannig starfaði
ég af og til einnig á Dalvík og í Svarfaðardal
ásamt því að vera bóndakona i sveit. Nú
á árinu 2010 eru því orðin 57 ár síðan ég
byrjaði í þessu starfi sem ljósmóðir og þarf
engan að undra þótt margt hafi breyst á öllum
þessum áraijölda. Þær breytingar sem mér
finnst að séu mestar, eru bættar samgöngur
og ólíkt betri símaþjónusta.
Um bættar samgöngur er ég aðallega að tala
um samgöngur að vetri til og þá vegna snjóa,
því mér finnst að fyrr á árum hafi verið mikið
snjóþyngra á þessu svæði en nú er. Kannski
finnur fólk ekki eins mikið fyrir snjónum
vegna þess að nú eru ailir aðalvegir ruddir
oft á dag ef þess gerist þörf. Til gamans má
geta þess að árið 1980 tók ég við starfi sem
Ijósmóðir á Heilsugæslustöðinni á Dalvík og
annaðist þar mæðraskoðun, venjulega einn
dag í víku. Ég valdi miðvikudagana vegna
þess að sú regla var þá í gildi að vegurinn
milli Akureyrar og Dalvíkur var ruddur þrjá
daga í viku. Þ.e. mánudaga, miðvikudaga og
fostudaga og ég átti jú heima á Arskógsströnd.
Svo ég taldi nokkuð öruggt að ég kæmist til
Dalvíkur eftir hádegið, en svo var það alveg
undir hælinn lagt hvort ég þyrfti að brjótast
heim að loknu dagsverki, því ekki var meira
um snjómokstur en þessa þrjá morgna. Já það
eru breyttir tímar í dag þótt ekki sé lengri tími
liðinn en þetta.
Ég ætla nú að fara svolítið lengra aftur.
Veturinn 1966 var mjög snjóþungur, bæði
fyrstu mánuðina og þá síðustu, einkum um
jól og áramót. Hér kemur svolítil jóla og
áramóta frásögn frá þeim tíma og var mörgum
minnisstæð allavega ljölskyldu minni. Við
Sveinn áttum þá 3 börn , sex og sjö ára og
8 mánaða. Attum heima í Kálfsskinni ásamt
foreldrum Sveins og fleirum.
Klukkan sjö á aðfangadagskvöld vorum við
að enda við að borða jólamatinn þegar síminn
hringdi. Kona á Dalvík sem fann að fæðing
var í undirbúningi komst ekki til Akureyrar
að fæða eins og hún hafði ætlað sér, sem sagt
ófært. Snjóbíll kom því frá Dalvík og sótti
mig ogjólabamið sem var drengur var fæddur
fyrir klukkan ellefu um kvöldið. Nóttina
eftir var ég kölluð til konu sem átti heima við
sömu götu, örstutt frá. Þar fæddist stúlka fyrir
hádegi annars jóladags. Báðar fæðingamar
gengu eðlilega og það hefði verið mjög
auðvelt fyrir mig að labba á milli húsanna til
að annast þessar konur í sængurlegunni, því
það var þó allavega göngufæri þessa stuttu
leið. En það var ekki liðinn sólarhringur frá
seinni fæðingunni þegar bankað var upp á
og ég beðin að koma fram í Hæringsstaði
Svafaðardal. Ég man ekki lengur á hvaða
faratæki ég var flutt þangað, en þegar ég kom
á staðinn var fæðing ekki komin i gang, samt
varð ég eftir þar, ekki um annað að ræða,
enda gat allt skeð og hreint ekki auðvelt að
ferðast. Elín Sigurðardóttir tók við að annast
um sængurkonumar á Dalvík en ég hélt kyrru
fyrir á Hæringsstöðum, spilaði við eldri
bömin, las eða gerði ekkert. Þetta var árið
1966. Enginnn sjálfvirkur sími, símstöðin
opin einhverja stund að deginum og þá hægt
að hafa samband heim. Enginn snjósleði var
til þá. Ofærðin var það mikil að tveir trukkar
reyndu að sækja mjólkina í Svarfaðardalinn,
sinn á hvorum kjálkanum en urðu að gefast
upp, öxull brotnaði í báðum bílunum.
Ég var því þama um kyrrt þar til fæðing fór
af stað á gamlársdag. Ekki vildi þó bamið
fæðast og fengum við því snjóbíl til að sækja
okkur og farið var til Akureyrar. Þegar lagt
var af stað upp úr hádeginu var rjómalogn
í Svarfaðardalnum og ferðin gekk vel þar

Með nýfœddan snáða á fœðingadeiUl FSA
t ágúst 1980
til komið var inn fyrir hálsinn. Þar skipti
rækilega um veður og mætti okkur grenjandi
stórrhríð. Einhvem veginn komumst við þó
yfír hálsinn og fengum að hvíla okkur um
stund í Hlíðarlandi. Veðrið var þó betra þegar
á daginn leið og ekki að orðlengja það að
eftir þetta gekk ferðin vel og um kvöldið var
fæddur drengur, tekinn með keisaraskurði á
FSA. Sá piltur heitir Sveinn Arnason
Þar sem ég þurfti að gera grein fyrir ýmsu
í sambandi við Bergþóru og aðdraganda
fæðingar, komst ég ekki til baka með
snjóbílnum, en fékk far með öðrum slíkum
daginn eftir þ.e. á nýársdag 1967.
Þetta var orðinn svolítið langur tími að vera
að heiman og bömin orðin óþolinmóð, bæði
til að sýna mér jólagjafimar sínar og ekki síst
að vita hvað var í mínum pökkum sem stóðu
allan tímann óopnaðir. Já það var gott að
koma heim. Þess má geta að allar skemmtanir
og messur féllu niður þennan tíma ásamt svo
mörgu öðru vegna ófærðar, alla vega hér á
Arskógsströnd. Eitt bam fæddist á Hauganesi
27. des. meðan ég var í Svarfaðardalnum og
bjargaði móðir mín Ingibjörg því við, hún
var einhvemveginn flutt þangað frá Engihlíð
að ég held á jeppa eftir einhverjum öðrum
leiðum en þjóðveginum.
Svo ætla ég að færa mig svolítið lengra aftur
eða til vetrarins 1956 - 57. Um haustið 1956
kom ég heim frá ársdvöl í Svíþjóð og var
því með umdæmin Dalvík og Svarfaðardal
þennan vetur eða hluta af honum. A þessum
árum var engin skipulögð mæðraskoðun í
læknishéraðinu. Bamshafandi konur leituðu
þá til ljósmóður eða læknis á meðgöngunni
ef þær vildu láta eitthvað fylgjast með sér.
Sumum fannst það þó óþarfi, þetta væri
ósköp líkt og í fyrri meðgöngum og þá gekk
allt vel. Stundum vildu konur hins vegar
gjaman nota sér þessa þjónustu en áttu erfitt
með að komast að heiman til dæmis lengst
framan úr Svarfaðardal.
Það varð því úr að ég tók mér ferð á hendur
til að skoða þrjá konur í dalnum í ársbyrjun
1957.
En það var samt ekkert bara svona að
hoppa upp í bíl og keyra, því það var snjór
og mikil ófærð. Ég fór því út í Kaupfélag,
keypti mér skíði, stafí og skó. Fór hinsvegar
frameftir með Villa frá Bakka á ýtunni, en
hann skildi mig eftir á Melum hjá Bimu,
fyrsta áfangastaðnum Þaðan labbaði ég i
Göngustaðakot til Rósu og svo í Hól, þar
sem stödd var kona sem ég skoðaði en man
ekki alveg hver var. A Hóli gisti ég svo hjá
frændfólki mínu en labbaði síðan á mínum
nýju skíðum til Dalvíkur. Ég var nú ekki
í mikilli þjálfum hvað skíðin varðaði og
var að verða ansi þreytt á leiðinni heim en
hugsaði með mér að ég gæti nú alveg komið
við í Syðra-Holti til að hvíla mig aðeins, því
Astdísi og Sigga þekkti ég þó. Bankaði á
Asa á skíðunum góðu lS.febrúar 1965.
Eftir
r
Asu
Marínós-
dóttur
dymar - en enginn heima. Lauk því við
gönguna en fann rækilega fyrir harðsperrum
næstu daga.
Nokkru seinna tók ég svo á móti honum
Skarphéðni Sigtryggssyni í Göngustaðakoti.
Það var síðast í mars. Þennan vetur hélt ég til
á Dalvík, nánar tiltekið í Asgarði hjá systur
minni og fjölskyldu. Símamál voru þá þannig
að „Miðstöð" var aðeins opin frá hálf níu á
morgnana og til kl. hálf níu á kvöldin að mig
minnir og því lokuð á nóttunni og sennilega
eina tvo tíma að deginum líka. Þess vegna
var ekki hægt að ná í síma nema á milli
nokkurra bæja þegar lokað var á stöðinni, en
fjórir eða fleiri bæir voru á sömu línu og þess
vegna gat fólk á þeim bæjum talast við allan
sólarhringinn, en ef þurfti að ná í einhvem
utan þeirra þurfti að hringja í miðstöð fýrst
og biðja um samband.
Það var því ekki auðvelt fyrir konu lengst
frammi í Svarfaðardal að hringja til
ljósmóðurinnar þegar að fæðingu kæmi,
því ekki var hægt að reikna með því að
hún færi eftir símatíma stöðvarinnar með
það hvenær fæðing færi í gang. Það varð
því að samkomulagi að miðstöð tengdi
Dreypt í augu
saman símann í Ásgarði og línuna sem
Göngustaðakot tilheyrði, á kvöldin áður en
lokað var. I heila viku heyrði ég því oft alls
konar hringingar á kvöldin en þurfti aldrei að
svara því hver bær hafði sína eigin hringingu
og Ásgarður sina. Svo var það eina nóttina
að barið var hraustlega að dymm. Þar var
kominn Baldi í Hrafnsstaðakoti á dráttarvél
til að sækja mig og fara með mig fram í
Göngustaðakot.
Heyrðu en af hverju var ekki hringt í mig
fyrst ? spurði ég Baldvin. Það gleymdist víst
að tengja saman í gærkveldi, var svarið.
Það er ekki alltaf gott að treysta á tæknina en
ferðin með Balda gekk vel og fæðingin enn
þá betur.
Það var mikil framfor þegar sjálfvirki síminn
kom og ennþá betra þegar við fengum
einnig farsímann. Að vera með „gemsann" í
vasanum þýðir það, að hægt er að bregða sér
frá en vera samt í símasambandi. Það hefði
verið stórkostlegt hér fyrr á árum, því að
eiga sífellt von á að verða kölluð til fæðandi
konu var mjög bindandi og þekkja það víst
fáir nema ljósmæðumar sjálfar og þeirra
nánustu aðstandendur. Það hefði líka komið
sér mjög vel og verið fljótlegra að ferðast á
snjósleða heldur en á þeim farartækjum sem
ég hef minnst á. Ég hefi reyndar verið flutt
á snjósleðum oft á seinni árum og það hefur
komið sér mjög vel.