Land & synir - 01.10.1998, Blaðsíða 5

bandarískri innrás bíómynda og sjónvarpsefnis. Á
kvikmyndahátíð á vegum Evrópusambandsins sem ég
sótti 1993 var í ræðum fyrirmanna talað svo illa um
amerískt bíóhrat, að hefðu orðin „gyðingar" eða
„svertingjar“ verið sett í stað „Bandaríkjamenn" mundi
hafa verið talað um nýnasisma og slagsmál byrjað.
En er hér verið að ræða um að verja list og
menningu? Eða „bara“ iðnað og viðskipti? Margt í
yfirlýsingum og áætlunum evrópska kvikmyndageirans
bendir td þess að Bandaríkjunum eigi að mæta með því
að hætta gerð „leiðinlegra", illa sóttra mynda og leggja
féð í færri en dýrari „stórmyndir". Bíógestir geta því í
framtíðinni vænst þess að sjá sífellt fleiri evrópsk
samvinnuverkefni um myndskreyttar skáldsögur, þar
sem tjaldað er heimsfrægum leikurum og vinnslan
miðuð við arðvænlegan smekk og venjur. Því atvinnu-
og viðskiptahagsmunir eru aðallega í húfl, en menningin
höfð sem yfirvarp. Um leið er búið að skapa nákvæma
eftirmynd af bandaríska „skrímslinu" sem upphaflega
var lagt til atlögu gegn.
Evrópusambandið og EFTA-löndin hafa gert ýmsar
ráðstafanir til að rétta hlut sinn og skuggalegan hallann
á bíó- og myndabanda-viðskiptajöfnuði við Bandaríkin:
Fyrst var lagt í púkk með Eurimagy-kvikmyndasjóðnum
en síðan Media-áætfuninni. Hafa íslendingar sem EES-
þjóð gerst aðilar að hvoru tveggja. Media-áætlunin á að
örva kvikmpdagerð í álfúnni, auka dreiflngu pynda og
efla tækniframfarir og markaðsstöðu. íslenskir
framleiðendur hafa notið góðs af þessu framtaki. Allt
eru þetta á sinn hátt lofsverð uppátæki, en vilji
Evrópubúar hafa í fullu tré við Bandaríkjamenn á
markaðnum þurfa þeir fyrr eða síðar að laga sig að
tímaskeiði „heildarlausna" og „markaðspakka" í stað
þess að líta á bíómyndir sem stakar, sjálfstæðar
einingar.
Dauði bíómyndarinnar
í hvaða formi verður framtíð bíómynda? Lætur
listgreinin undan síga fyrir sjónvarpi, tölvuskjám,
sýndarveruleika og gagnvirkum leikjum? Örugglega að
einhverju leyti: Breikkun skjásins á nýjustu kynslóð
sjónvarpstækja mun enn auka áhrifamátt
heimilisáhorfenda sem sitja í fjarlægð á þann svip
myndanna sem við bíógestir sjáum svo í sölunum. í
bíósalnum verður unnt að höfða æ sterkar til
skilningarvitanna og framkalla eins konar vímu hjá
áhorfendum. Þrívíddin er sennilega á næsta leiti hka.
Hvergi eru frumsýndar fleiri bíómyndir á
kvikmyndahátíð en í Cannes í Frakklandi vor hvert. Á
afmælisárinu 1995 barst metfjöldi verka til forvais, 409
stykki, en 20 þeirra valdar til sýninga. Gilles Jacob, sem
hefur hafi umsjón með vali verka á hátíðina frá árinu
1979, leist illa á: „Staðan er ekki glæsileg. Það er ljótt í
mér hljóðið vegna þess að við sáum svo margar ræmur
sem hafa ekkert Ustrænt gildi og engin knýjandi ástæða
lá að baki því að framleiða þær. Og það er ekkert jafn
þreytandi og að horfa á lélegar bíómyndir. Ástand
kvikmyndagerðar í heiminum er slæmt. Það ríkir
alvarleg handritakreppa"3.
En kannski er bíómyndin komin á leiðarenda. Sumir
eru svo svartsýnir að segja að þessi listgrein hafi átt sína
öld og nú séu hún liðin. Vísbending er kánnski fólgin í
því að sumir meistararnir nenna þessu ekki lengur.
Pólverjinn Krzysztof heitinn Kieslowski lýsti því yfir að
kvikmyndagerð væri innihaldslaus iðja og hefði ekkert
notagildi, öfugt við skósmíði og önnur heiðvirð og
nytsamleg störf. Peter Greenaway hefur kvartað yfir því
að kvikmyndalistin þróist leiðinlega seint og sé til
dæmis ekki kominn lengra núna heldur en í
kúbismann. Af þessum sökurn hefur hann snúið sér
fremur að myndlist og sviðsverkum (heyr, heyr,
ritstj.Jþar sem unnt er að vera nútímalegur og gera
eitthvað sem skiptir máli.
Þrátt fyrir augljósar takmarkanir kvikntyndarinnar
varðandi lengd, frásagnarhæfni, útlit og markaðsstöðu,
stendur þó eftir að hún birtir ævinlega á sinn hátt
sneiðmyndir af samtímanum. Rétt túlkaðar eru þær á
sinn hátt lýsingar á menningarástandinu og mega því svo
sem allar heita heimildarmyndir þegar upp er staðið.
Á 100 ára afinæhnu horfðist kvikmyndin í augu við
dauða sinn. Hún er ekki lengur sjálfstætt fyrirbæri á
sama hátt og áður, heldur aðeins hluti markaðsvængs.
1. „Perspectives. “ Newsweek 17. júlí 1995, 7.
2. Ásgrímur Sverrisson: ttAÖ stökkva út úr skugganum. Hugleiðing
um evrópskar kvikmyndir. “ Lesbók Morgunblaðsins lO.júní 1995,2.
3. Joan Dupont: „Cannes: All the Bad News.“ Intemational Herald
Tribune 17. maí1995,12.
Athugasemd ritstjóra:
E* gget nú ekki á mér setíö og misnotað
aostöðu mína ofurlítiðþar sem Olafur
vitnar í ríimlega þriggja ára gamla grein
mína í Lesbók Morgunbbosins og virðist nota
þessi ummœli mín sem dœmi um örvœnting-
arfulltplott okkar til að svara Hollyivood. Þessu
visa ég umsvifalaust til fóðurhúsa. Grein mín
fjallaoi umþœr ógöngur sem evróþsk kvik-
myndagerohefur ratað tf.e. að missa að
siórurn hluta hið dýnamiska samband við
áhorfendur sínaog þá um leið erindi sitt við
samtíma sinn. Ýmis teikn eru nú á lofti um að
þetta sé svolítið að breytast.
íþessari sömu grein kom einnig skýrt fram
að eg tel að við þurfum á allriflórunni að
hatdaýþ.e. kvikmyndum aföllumgerðum og
stœrðum. Ennfremur benti ég á aðþað vœrt
mikilvœgtfynr evróþska kvikmyndagerð að
gera meginstraumsmyndir, ekki síst til aðgefa
jaðarmyndum (sem evróþsk kvikmyndagerð er
að mestu leyti) ti/gangsmn.
Það ereamaldags heimsendafnykur af
skrifum Olafs og i raun sýnist mer hann vera
að syrgja ástana sem er liðið og kemur ekki
aftur. Líkþráin (nostalgían) hefurfarið illa
með ntargan góoan manninn, en sú afstaða
leiðir okkur aðeins í blindgötu vonleysis og
brostinna vona. Bíóið hefur alltafyerið
skammað afstrangtrúarfólki ogsiðavöndum
menningarþostulum vegnaþess aðþað er
áhrifamikið listform sem jafnframt selur sig í
rœsinu. Svona hefurþað verio og svona mun
þaðvera áfram.
Ég óttast ekki dauða kvibnyndarinnar. Að
segja sögu með myndum mun lifa með mann-
kyninu, en formið tekur breytingum. Það er
okkar hlutverk að takaþátt í að móta þessar
breytingar en ekki drjuþa höfði og syrgja
glataða tíma. Vondir kaþítalistar og metnaðar-
fullir listamenn munu áfram þurja að koma
sér saman um gerð kvikmynda, það verða átök
ogfnístrasjónir, sigrar og ósigrar, en hey! -
svona er veröldin!
Með mvndavélina að vopni
EFTIR BÖÐVAR BJARKA PÉTURSSON
g held það séu 4 ár síðan ég las fyrst dogma
yflrlýsingu Lars Von Triers. Þar boðaði hann gerð
10 danskra bíómynda sem gerðar yrðu undir
ströngum reglum - manifestó. Reglurnar gengu
aðaUega út á að gera h'tið úr þeirri aðferðarfræði sern
notuð hefur verið við kvikmyndagerð: Bannað er að
nota þrífót og ljós, bannað að smíða leikmynd eða setja
leikmuni fyrir framan vél, bannað að nota viðbótar-
tónlist o.s.frv. Nú skyldi innihaldið skipta öllu máh ekki
umbúðirnar.
Það sem heihaði mig strax var þessi gamla góða hug-
mynd úr listasögunni að hópur manna tekur sig santan,
skerpir skoðanir sínar og setur fram sameiginlega
stefnu, sem oftast boðar bæði andstöðu við ríkjandi
gildi og nýja aðferðarfræði. Mér fannst að innlegg af þessu tagi gæti orðið
mikilvægt í veikburða íslenska kvikmyndagerð. Kvikmyndagerð á íslandi hefur
dáh'tið undarlegt sköpulag. Náðst hefur ágætur árangur í framleiðslu bíómynda í
fullri lengd en allar aðrar greinar, heimildarmyndir, stuttmyndir, tilraunamyndir og
sjónvarpsframleiðsla eru nánast á byrjunarreit. Það má líkja þessu við að tónleikar
Sinfóníuhlj ómsveitar íslands væru eina tónhstarstarfsemin í landinu.
Uppnuminn af kraftinum f Trier ákvað ég að búa til ntanifestóhóp innan
heimildarmyndagerðarinnar. á íslandi. Ég velti fyrir mér hvaða forsendur jtyrfti að
vera til staðar í samsetningu svona hóps. Meðlimir hópsins yrðu að vera á
svipuðum aldri, með hkan bakgrunn og sameiginleg ögrandi markmið. Með það í
huga að skapandi heimildarmyndagerð (creative documentary) þekkist vart á
íslandi þá taldi ég að vonlaust væri að láta svona hóp spretta fram fullskapaðan.
Þess vegna ákvað ég að skipuleggja nokkurra mánaða dagskrá þar sern
heimildarmyndir íslenskar og erlendar yyðu skoðaðar og skeggræddar. í framhaldi
af þeirri vinnu yrði svo kúrsinn tekinn. Ég fékk vin minn Sigurjón B. til að aðstoða
mig við myndaval og umræðustjórnun. Forsendur sem ég gaf mér við val í hópinn
var að það væri fóik um þrítugt sem hefði lært kvikmyndagerð en væri ekki búið að
slá í gegn ennþá. Og saman smalaðist 8 manna hópur sem hittist í sýslu-
mannshúsinu á Arbæjarsafni einu sinni í viku. Þrátt fyrir að ágætisstemmnig næðist
á stundum og umræður væru h'flegar þá skapaðist ekki sá eldmóður sem ég hafði
vonast til. Einhvemvegin var brauðstritið búið að ná tökum á fólki, þannig að það
hafði ekki kraft til fara í þessa vinnu. Þetta átti ekki við um alla en of stóran hluta
hópsins. Eftir nokkra mánuði þá nennti ég þessu ekki lengur.
Hugmyndin lá síðan í dvala ínokkurn tíma en síðan fór ég að fá Iöngun tii að
setja saman nýjan hóp. Ég hafði unt tvær leiðir að velja. Annaðhvort að velja eldra
fólk sem hefði mótaðri skoðanir eða ennþá yngra fólk. Þegar vinur minn Pétur M.
sem var nemandi í Kvikmyndaskólanum og er stórefnilegur handritshöfundur
bauðst til þess að safna saman í hóp krökkum sem myndu hafa áhuga, þá þáði ég
það. Og afiur lagði ég af stað, nú með 8 manna hóp ungmenna á aldrinum 20 til 26
ára. Og nú var allt annað upp á teningnum, þau mættu vel og við eyddum heilu
dögunum í að horfa á myndir og ræða um þær. Reyndar stóð aðeins íþeim að
semja manifestóið enda er þetta X kynsióðin sem þolir illa boð og bönn. En útfrá
þeim forsendum að líklega myndu reglurnar skapa þeim meira frelsi en almennt
þekkist í heimildarmyndagerð þá samþykktu þau kröfurnar. í framhaldi komu þau
síðan með hugmyndir að efhi í myndir og eftir miklar umræður voru allir tilbúnir
að leggja af stað í kvikmyndagerð. Hópurinn starfar undir heitinu FÍNBJALLA.
FÍNBJALLA - MANÍFESTÓ
Heimildarmynd segir ekki sögu. Þeir sem vilja segja sögur eiga að gera
leiknar myndir. Heimildarmyndin hefur inntak og stundum framvindu en
fyrst ogfremst er hún uþþlifun. Kvikmyndagerðarmaðurinn hefurþersónulega
sýn á veruteikann og hann setur hana fram íþví formi sem honum sjálfum
fellur best.
Starfsreglur vegna mynda manifestóhóps:
1. Nafh myndarinnar er eitt orð.
2. Handrit má ekki vera lengra en 1 blaðsr'ða.
3. Myndirnar mega ekki vera leiðinlegar.
4. Meðlimum í tökuliði er leyfilegt að taka þátt í atburðum myndanna, en þá
einungis sem virkir þátttakendur.
5. Viðfangsefni myndanna skal vera þekkt af a.m.k. 30% mannkyns á jörðinni.
6. Þulartexti verður að vera bein ræða kvikmyndagerðarmanns eða raddir persóna
sem birtast ímyndinni.
7. Mest mega vera 3 í tökuliði en aldrei færri en 1.
8. Viðbótarljós eru bönnuð. Við erfiðar aðstæður má nota eitt handljós.
9. 011 skot skulu vera handheld. Leyfilegt er að leggja frá sér véhna í gangi.
10. Hljóðrásin er til frjálsra afnota fyrir kvikmyndagerðarmanninn, en hún verður
að þjóna viðfangsefninu.
11. Engum er leyfilegt að leika annan en sjálfan sig.
12. Líða skulu a.m.k. 33 dagar frá því tökum lýkur þar til mynd er fullkláruð.
13. Leikstjóri sér einnig um kfippingu og hljóðhönnun myndarinnar.
14. Birtar verða 10 mínútur af myndinni.
Land&synir 5