Land & synir - 01.10.1998, Síða 9

fullkomlega treysta hvor öðrum. Samt held ég tildæmis
að Beggi elski Ellu, en það er önnur saga og dæmi um
það sem ég, sem leikstjóri, verð að vinna varðandi
persónurnar til að þær gangi upp fyrir mér.
L&S: Hver var tilgangurinn tneð tilvitnunum í
persónumar í upphafi pegarpví er síðan varla
fylgt eftir að heitið getur, p.e. ekki erfyllt útí
persónurnar og pá fílósófíu sem gefið er í
skyn að pau standifyrir?
HÍLMAR: Þessu er ég algerlega ósammála. Við vildum
kynna aðalpersónurnar fimm eins fljótt og vel og við
gátum og tilvitnanirnar eru til að gefa þeim ht, svo þú
áttir þig fyrr á hvað hver og einn stendur fyrir.
L&S: Nú virðist mér áherslurnar vera á
innbyrðis tengsl krakkanna undir álagi,
frekar en hið ytra plott sem í raun erfullt af
óútskýrðum atburðum. Frarn kemur undir
lokin að Óli purfti að véla Gulla vegna hótana
gatnals fangelsisfélaga og gulrótin hans sé
draumurinn utn betra líf tneð Dt'su. L pví
samhengi fór ég að velta pví fyrir tnér hvort
ekki hefði verið sterkara að gera hópinn tnun
nánari í upphafi og horfa síðan á hann gliðna
í sundur?
HILMAR: Þú getur lagt að jöfnu að vera gnnarsvegar
með splundraðan hóp sem límist saman vegna
óþægilegs atviks eða samheldin hóp sem er sundrað
vegna óþægilegs atviks. Þetta eru tvær leiðir, við völdum
þá fyrmefndu.
SVEINBJÖRN: Þegar maður fer að sjóða saman sögu
leitar maður í einhvern sjóð, einhvern graut af
minningum, pælingum, hlutum sem maður lenti í éða
hefði getað lent í. Það er einn af kostum íslensks
samfélags að flestir eiga yfirleitt nokkuð fjölbreyttan
vinakreðs. Þegar rnaður rifjar upp suma þá sem maður
þekkti um tvítugt og hvar þeir eru í dag, gæti ég bent á
fólk sem meðal annars situr inni eða hefur jafnvel
horfið. Þetta fólk umgeklíst maður á sínum tíma þó það
tilheyrði kannski ekki manns nánasta vinahópi. Við
völdum að leiða saman hóp sem her í sér ákveðna
hættu á brestum og síðan er spurningin hversu lengi
þetta heldur. Setning Óla um árin tíu sem Hiimar
minntist á áðan lætur mjög óhuggulega í eyrum hinna
vegna þess að þau vita að þetta getur alveg gerst, maður
þekkir þetta úr eigin reynslu.
L&S: Tilfinning mín er sú að samkennd ykkar
liggi með Óla og Dísu, pau purfa að hafa
tneira fyrir öllu og liggja undir pyttgra fargi,
ineðan hinar persónurnar mœta nokkrum
afgangi. Viðfáutn t.d. ekkert að vita um satn-
band Gttlla og Ellu annað en að pað virðist
byggt á einhverju pegjandi samkomulagi um
að vera sœt sattian útávið. Engitt nánd eða
innileiki virðist í sambandi peirra og
hversvegna skyldtitn við pá láta okkttr nokkuð
varða umJtessi ósköp setn pau lenda í?
HILMAR: Eg held að það sé alveg rétt að samúð okkar
er rnikd með Óla og Dísu en fleira kemur til. Ég sagði
við leikarana að Gulli og Ella væru erfiðustu hlutverkin,
því það er mjög erfltt að leika “streitara”. Fyrir leikara
er afar þakklátt að fá breyska manneskju að glíma við
og að sama skapi getur hetjan eða “streitarinn” verið
mjög vanþakklátt. Við þurfum hinsvegar mjög oft á slíkri
persónu að halda til að segja sögu, hinir vammlausu
lenda oft í því að fá kusk á hvítflibbann. Við erum með
flmm aðalpersónur og höfúm rnutíu mínútur til að segja
þeirra sögu, ég held að þetta sé kannski spurning um
hvaða leið er farin og hvernig áhorfandinn tekur því
sem að honum er rétt.
L&S: Ég spyr kannski vegna pess að mér finnst
pið hafa ívið ineiri áhuga á persónunum ett
plottinu. Mikið hvílir á Ola settt sér sig
knúiitin til að svíkja hópinn en engu að síður
er Gttlla stillt ttpp íforgrunni sögttnnar og pví
var skrýtið að upplifa hann svona flatan setn
persónu.
HILMAR: Já, það er oft vandamál að forðast að gera
svona persónur of flatar. Ef maður til dæmis hugsar til
North By Northwest eftir Hitchcock þá getur maður
spurt; hvað veit maður um persónu Cary Grant?
L&S: Allavega vissi tnaðttr að hantt var
tilbiíinn til að tmita tnóöur sinni til að njósna
tim einhvem misyttdistnanninn!
HILMAR: Já, þarna ertu náttúrulega með sögu sem er
mjög skemmtileg en þú veist í raun lítið um hann og við
sjáum hann næstum eingöngu vera að bregðast við
aðstæðum. Svipað má kannski segja um Gulla. Hann er
íþróttahetja sem stendur frammi fyrir spurningunni um
hvað hann ætli að gera við líf sitt; ætlar hann halda
áfram á íþróttabrautinni eða ætlar hann í nám, ætlar
hann að vera með þessari stúlku, ætlar hann að eiga
þessa vini og svo framvegis. Hann er á ákveðnum
tímamótum og hefur hingað til þurft að hafa lítið fyrir
hlutunum. Samt sé ég hann ekki sem algjöran
“streitara”, því slíkur maður fengi sér ekki “jelly” í
partíinu og gerir ekki ýmislegt sem Gulli þó gerir. Það
býr í honum einhver vottur af bóhem, sem kannski nær
yfirhöndinni einhverntíma síðar. Annars getur verið
mjög erfltt að svara nákvæmlega afhverju maður gerir
þetta en ekki hitt varðandi persónusköpun, þetta er
flókið samspil margra þátta.
SVEINBJÖRN: GulU fær strax í upphafl nóg til að gh'ma
við. Við veltum því fyrir okkur að gefa honum eitthvað
próblem til að gera hann að einhverju leyti
áhugaverðari, en í ljós kom að það var bara “smjör á
fleskið” eins og þeir segja í Noregi, bara asnalegt og
óþarfi.
flristóteles og Hollywood
L&S: Sveinbjörn, nú ert ptí menntaður í
Bandaríkjtiiium og bœði pessi tnynd og Foxtrot
(1988), bera pess skýr merki að peirra
kviktnyndahefð er pér hugleikin. Fiiinst pér á
einhvern hátt vandkvœðum bundið að
yfirfœra hina amerísku frásagnarhefð á
tslenskar aðstœður, eða er pað eitthvað sem
pú sérðfyrir pér að próa áfram?
SVEINBJÖRN: Ég hef skrifað handrit að þremur
íslenskum bíómyndum, þessum sem þú nefnir og svo
Tár úr steini. Eg hef nálgast öll verkin með það fyrir
augurn, fyrst og fremst, að segja sögu sem mér flnnst
sjálfum áhugaverð frá upphafi til enda. Það er sú frá-
sagnaraðferð sem ég kýs
og ég tengi hana ekkert
sérstaklega við Ameríku.
Varðandi Foxtrot er það að
segja að handrit mitt að
þeirri mynd var gefið út á
prenti og er töluvert
öðruvísi en myndin, sem
breyttist mjög mikið í
khppingu og tökum í átt að
amerískum móð. Á hinn
bóginn virkaði sú mynd
bara vel og útgáfa rnynd-
arinnar með ensku tali
hefur líklega fengið ein-
hverja mestu dreifingu
allra íslenskra bíómynda.
Nú er það mjög í tísku að
tala um þessa mynd eins og
hún hafi verið ægiiegt
flopp, en á sínum tíma var
þetta ein mest sótta
bíómynd ársins og fékk
ágæta dóma. Hinsvegar var
mitt handrit mun örðmeira
og dramatískara en
endanleg útkoma. Hvað
Sporlaust varðar þá get ég
ekki verið sammála því að
hún sé undir neinum
amerískum áhrifum.
Okkur hefur t.d. verið sagt á Norðurlöndum að henni
svipi miklu frekar til breskrar hefðar. Hefði Sporlaust
fylgt einhverju Hollywood þriller módeli væri hún t.d.
fyrst og fremst urn Gulla og það sem hann gengur í
gegnum.
L&S: En nú er ég fyrst ogfremst að tala titn
fortn og iippbyggingu, sem í pessutn tnyndtim
liggttr tnun tuer hiniim amertska skóla eit t.d.
hinitm evrópska, par setn kvikmyndagerðar-
ntenn hafa leyft sér annarskonar náilgun oft á
tíðiim.
SVEINBJÖRN: Fyrir ntér hefur grunnstrúktúrinn í
kvikmyndagerð og raunar allri frásögn með dramatískri
framvindu, ekkert sérstaklega með Hollywood að gera
heldur er hann grískur og kominn frá Aristótelesi, þ.e.
kynning, flækja og lausn. Ég h't svo á að ef maður ætlar
að brjóta hann upp þá sé mjög nauðsynlegt að vita hvað
maður er að gera. Mynd eins og t.d. Pulp Fiction brýtur
ekki upp þennan strúktúr, nema að því leyti að hún
inniheldur nokkrar Iitlar sögur sem allar hafa þessa
uppbyggingu. Hinsvegar er þetta oft litið neikvæðum
augum hérna megin Atlantshafsins og ég hef jafnvel
heyrt menn segja að þeir þurfi að setja sig í “amerískar”
SVEINBJÖRNL. BAID-
VINSSON: ,JUói upplifun
er sú að á undattfóm-
um árum hafi verið
gerðar frekar vogaðar
tilraunir íþá átt að
brjóta uppþessi “genre”
landamœri. Þetta finnst
mér afar spennandi,
ekki síst þar setn ég
þykist sjá það á Holly-
ivoodframleiðslunni að
þessi klassíska spennu-
myndafomiúta sé orðin
dálítið þreytt“.
stellingar þegar þeir horfl á Sporlaust. Þetta skil ég ekki
því hún hefði verið allt öðruvísi ef við hefðum fylgt
aðferðum Hollywood.
L&S:Já, er ekki einmitt ákveðið vandatnál í
okkar evrópska umhverfi, pessir inngrónu
fordótnar gagnvart Hollytvood myndttm, sem
svo oft eru álitnar “óeeðri” og ekki eins mikil
“list”?
SVEINBJÖRN: Jú, því er ég reyndar hjartanlega
sammála og hef oft reynt að benda á það í gegnum árin.
Þessvegna hef ég líka lagt á það áherslu þegar ég hef
verið að kenna handritsgerð að þessi svokallaða
Hollywood ”formúla” er í raun ævaforn og hefur alveg
jafn mikið að gera með Shakespeare og aðra klassík.
Hollywood hefúr bara þróað hana sem markaðsvöra.
HILMAR: Við Evrópumenn eigum vissulega í
nokkurskonar ástar/haturssambandi við Hollywood af
vissum ástæðum. Við dáumst að því sem þeir gera vel og
reynum að taka ýmislegt eftir þeim, en um leið reynum
við að forðast að gera það í of miklum mæli því við
óttumst samanburðinn. Við eigum einfaldlega ekkert í
þá á þeirra heimavelli. Hefði ég reynt að segja þessa
sögu eins og þeir gera best í Hollywood, hefði ég fyrst
og fremst afhjúpað vanbúnað minn og fátækt, þannig að
óhjákvæmilega reynir maður að flnna aðra leið. Sú leið
er ekkert endilega evrópsk heldur bara leiðin okkar,
þar sem við tökum mið af því sem okkur flnnst vel gert,
hvort sem það kemur frá Ameríku eða Evrópu. Þessi
saga hefði örugglega ekki vakið eins mikinn áhuga hjá
mér ef fókusinn hefði aigerlega verið á Gulla, eins og
hin klassíska ameríska hefð býður. Þá hefði ég
sennilega ekki verið rétti maðurinn til að gera þessa
mynd. Það var þessi útvíkkun á forminu sem heiilaði
mig-
SVEINBJÖRN: Kvikmyndasagan segir okkur að við
þurfum á þessari fyrrnefndu “formúlu” að halda. Það er
eitthvað í manneskjunni sem kallar á þessa uppbyggingu
þegar okkur er sögð saga, ekki bara í kvikmyndum
heldur einnig í t.d. munnlegum frásögnum. Síðan hafa
menn auðvitað leikið sér að því að hrista hana upp og
stundum hefur komið eitthvað áhugavert út úr því. Oftar
en ekki hefur það þó ekki tekist mjög vel. Hinsvegar
held ég að það sé útbreiddur misskilningur að þetta
form - kynning, flækja, lausn - sé eitthvað þröngt. Ef við
skoðum sögur, bíómyndir, leikrit, jafnvel Úassíkina alla
eins og hún leggur sig, þá held ég að við getum ekki
sagt með góðri samvisku að Aristóteles hafi legið á
höhindum þessara verka eins og mara. En kannski væri
gaman að skoða hvernig Hamlet liti út ef ekki hefði
verið beitt þessum dramatísku aðferðum.
HILMAR: Við erum alltaf að gagnrýna íslensk handrit,
en eru ekki þau handrit sem okkur hafa þótt skást
einmitt gerð í anda þessarar “formúlu”? Er það óvart?
Tilíhvað sem er
L&S: Að loktttn. Er eitthvað sameiginlegt
verkefni framttndan hjá ykkttr heiðurs-
mönnttm?
HILMAR: Já, okkur langar til að halda áfram að feta
þessa slóð spennufrásagnarinnar, með reynsluna af
Sporlaust í farteskinu. Hugmyndin er að gera
sjónvarpsseríu sem lýtur sömu lögmálum og við
þekkjum úr ýmsum breskum seríum eins og t.d.
Taggart eða Prirne Suspect, þ.e. þriggja til fjögurra
þátta. Við sjáum fyrir okkur einhverskonar “whodunnit"
við íslenskan veraleika og kynnum til sögunnar persónu
sem má síðan fylgja eftir í öðrum þáttaröðum ef vel tekst
til. Ánægðastur yrði ég, að ef ástæða þætti til að gera
aðra seríu, myndi einhver annar leikstýra henni. Þá
fyndist mér þetta hafa heppnast. Þetta vantar algerlega í
íslenska myndaflóru að okkar mati, en sagan yrði að
sönnu að vera sprottin úr íslenskum veraleika.
Ennfremur er ég ekki r' nokkram vafa um að við eigunt
eftir að gera aðra bíómynd saman í framtíðinni, hvort
sem það verður okkar næsta verk eða ekki.
SVEINBJÖRN: Já, það er nú einu sinni þannig að þegar
einu sinni hefur skapast náinn kjarni sem lætur vel að
vinna saman, hefur gengið í gegnum sameiginlega
reynslu og er löngu kominn yfir það stig að þora ekki
að tjá sig alveg umbúðalaust, þá áttar maður sig á því að
það er engin tilviljun að svona kjarnar eru til mjög víða í
sköpun af ýmsu tagi, ekki síst í bíómyndum.
HILMAR: Okkar samvinna hefur nú staðið í sjö til átta
ár, eða frá því við hófumst handa við Tár úr steini. Sú
mynd var ekkert áhlaupaverk og ég held að það að
komast heill úr þeirri ferð hafi þjappað okkur mjög vel
saman. Núna erum við tilbúnir í eiginlega hvað sem er.
Landferyrar 9