Morgunblaðið - 20.11.2017, Síða 17

17
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 20. NÓVEMBER 2017
Frá því að stjórnarmyndunar-
viðræður hófust milli Fram-
sóknarflokks, Sjálfstæðisflokks
og Vinstri grænna hafa fjöl-
miðlar verið uppteknir við að
skýra frá óánægju í baklandi
VG. Formaður Sjálfstæðisflokks-
ins er hins vegar sagður þess
albúinn að láta VG eftir for-
sætisráðuneytið, enda hafi hann
ekki einu sinni sóst eftir umboði
til stjórnarmyndunar, þótt til-
raunir Katrínar Jakobsdóttur til
að mynda vinstristjórn hafi mistekist. Sjálf-
stæðisþingmenn eru flestir sagðir fylgja
honum að málum af einskærri ábyrgðar-
tilfinningu, svo framarlega sem fimm þeirra
(tæpur þriðjungur þingflokksins) komist í
ráðherrastóla. Ábyrgðarkenndin er slík, að
nú er jafnvel rætt um að fjölga ráðherrum
um sama leyti og Sjálfstæðisflokkurinn mót-
mælir væntanlegri fjölgun borgarfulltrúa í
Reykjavík. Í raun sjá þingmenn sér hag í
því að gengi formannsins hafi fallið, því að
þá stækkar ráðaherrakvóti þeirra. Sagan
endurtekur sig. Árið 1983 hafði Geir Hall-
grímsson, formaður Sjálfstæðisflokksins,
misst þingsæti sitt og tök sín á flokknum,
en þráaðist við að segja af sér. Hann gaf
sjálfstæðisþingmönnum kost á að velja á
milli þess að flokkurinn fengi forsætisráðu-
neytið og fjóra ráðherrastóla að auki, eða
léti Framsókn eftir forsætið og fengi þá sex
ráðherrastóla. Yfirgnæfandi meirihluti þing-
flokksins kaus síðari kostinn.
Nú er ljóst, að stærsti flokkur í hugsan-
legri samsteypustjórn þriggja flokka getur
ekki krafist forsætisráðherraembættisins, ef
væntanlegir samstarfsflokkar sætta sig ekki
við formann hans í embættið. En við slíkar
kringumstæður reyna menn oftast að þræða
bilið á milli skörpustu andstæðna við val á
forsætisráðherra.
Eitt er víst, að enginn formaður hægri-
flokks, miðflokks eða jafnaðarmannaflokks,
sem nyti mests kjörfylgis í vestrænu landi,
myndi sætta sig við ríkisstjórnarforystu
mun minni flokks, sem kenndi sig við vinstri
róttækni, jafnvel þótt völ væri á jafngeð-
þekku forsætisráðherraefni og Katrínu
Jakobsdóttur. Verði af væntanlegri stjórn-
armyndun á hún sér áreiðanlega ekkert for-
dæmi í stjórnmálasögu Evrópu. Það ætti að
vera fylgismönnum Sjálfstæðisflokksins til
umhugsunar um, hvað formanninum og
þingflokknum gangi til með ósíngirni sinni
og hvaða áhrif hún geti haft á stöðu flokks-
ins í framtíðinni.
Forystumenn Sjálfstæðis-
flokksins lýsa flokknum á
tyllidögum sem stærstu
fjöldahreyfingu landsins með
um 50 þúsund félaga og að-
alstoð lýðræðis í landinu. Því
má spyrja, hvers vegna frétt-
ist ekkert um afstöðu þessa
fólks til stjórnarmyndunar, á
meðan daglega eru sagðar
fréttir úr baklandi miklu fá-
mennari flokks? Aðalskýr-
ingin er sjálfsagt sú, að VG
heldur úti netsíðu til skoð-
anaskipta á milli félaga sinna og allnokkrir
þeirra hafa sagt sig úr flokknum vegna
óánægju. Ætla má að almennt ríki meiri
sátt á meðal sjálfstæðismanna um það
grundvallaratriði að taka upp stjórnarsam-
vinnu við VG. Hvort flokkurinn eigi, þvert á
úrslit alþingiskosninga, að gangast undir
stjórnarforystu vinstri grænna er annað og
með öllu órætt mál á meðal flokksmanna.
Forystan ætlar sér hins vegar augljóslega
að útkljá það, án þess að leita umboðs eða
hafa minnsta samráð við flokksfólkið, eins
og ég fékk staðfestingu á í síðustu viku. Þá
sendi ég stjórn Varðar, fulltrúaráðs sjálf-
stæðisfélaganna í Reykjavík, tölvuskeyti
sem einn úr hópi 50 þúsund flokksmanna.
Ég hvatti stjórnina til að efna án tafar til
fundar, þar sem formaður flokksins ræddi
stjórnarmyndunina og stöðu flokksins og
sína eigin í ljósi kosningaúrslita. Jafnframt
yrði manni, sem talist gæti góður og gildur
fulltrúi almennra flokksmanna, boðið að
hafa framsögu með formanninum. Ég benti
á að leyfa yrði frjálsar umræður á fundin-
um, svo að eitthvert samtal gæti farið fram
á milli forystunnar og annarra fundar-
manna.
Þessi ábending var ekki að ástæðulausu.
Á þeim þremur fundum sem ég hef sótt í
Valhöll á síðustu árum hafa frjálsar umræð-
ur ekki leyfst, jafnvel ekki um icesave--
samninginn. Virkir félagar í flokknum segja
mér að þetta sé orðin regla. Forystumenn
hafi jafnan óheftan ræðutíma, en fundar-
mönnum leyfist aðeins að bera fram stuttar
fyrirspurnir, ella sé þaggað niður í þeim.
Afrit af áðurnefndu skeyti til Varðarstjórn-
arinnar sendi ég m.a. formanni flokksins,
ritara og varaformanni. Ég tók fram vegna
reynslu af fyrirrennurum Varðarformanns-
ins, Gísla Kr. Björnssonar, að svarleysi
yndi ég ekki við heldur tæki málið upp í
dagblaði, ef þannig bæri undir.
Nú fór eins og vísir menn höfðu spáð, að
formaður Varðar svaraði mér engu. Ég
sendi því Áslaugu Örnu Sigurbjörnsdóttur,
ritara og varaformanni flokksins, og Guð-
laugi Þór Þórðarsyni, fyrsta þingmanni í
kjördæmi mínu, skeyti með ósk um að þau
beittu sér fyrir því að Varðarformaðurinn
svaraði erindi mínu. En þau Áslaug, sem
telst ábyrg fyrir flokksstarfinu, reyndust
ekki virða mig svars fremur en formaður-
inn. Nú hafði ég bent honum á að Vörður
hefði vanrækt að gefa óbreyttum flokks-
mönnum tækifæri til að segja forystunni
álit sitt á stjórnarmynduninni og lauk
skeytinu til hans svo: „Tillaga mín miðar að
því að þeir fái að láta í sér heyra – er það
nokkuð til of mikils mælst? Ég álykta að
þögnin, sem þessi spurning mín mætti frá
þeim þremenningum, jafngildi eftirfarandi
svari flokksforystunnar: – Já, það er sann-
arlega til of mikils mælst að ræða hugsan-
lega stjórnarmyndun og afsal á forystu-
hlutverki Sjálfstæðisflokksins til VG við
óbreytta flokksmenn, áður en til ákvarðana
kemur. Gangi allt eftir keyrir formaðurinn
málið í gegnum þingflokk og þægt flokks-
ráð og þá fáið þið, flokksmenn góðir,
væntanlega að heyra hann segja sigri hrós-
andi frá stjórnarmynduninni. Kannski fá
menn þá eins og þrjár mínútur hver til að
spyrja hann út í ákvarðanir, sem skipt
gætu sköpum fyrir hag þjóðarinnar og
framtíð flokksins. Síðan er ætlast til að þið
gefið honum langt og gott klapp.
Geta þetta talist sómasamleg vinnubrögð
í lýðræðisflokki? Eða minnir þetta ögn á
starfsaðferðir, sem tíðkuðust í atvinnulífinu,
þegar 40% af fyrirtækjum landsins, þar á
meðal þau stærstu og bestu, er þraukað
höfðu gegnum heimsstríð og kreppur, voru
keyrð í þrot á mesta veltutíma í sögu þjóð-
arinnar? Hvernig endar vegferð, sem hefst
með því að ræða ekki við það fólk, sem
veitti flokknum sigur í því einvígi, er fram
fór í síðasta mánuði á milli hans og VG um
forystuhlutverk í stjórnmálum landsins?
Getur formaðurinn og þingflokkurinn af-
skrifað það umboð líkt og hlutabréf í að-
þrengdu útrásarfyrirtæki? Hvaða afleið-
ingar hefur það fyrir flokkinn? Tíminn
leiðir það í ljós, en ég verð að viðurkenna
að aldrei hefur orðið „flokkseigendur“ haft
jafnskýra merkingu í mínum huga.
Eftir Þór Whitehead
» Verði af væntanlegri
stjórnarmyndun á hún sér
áreiðanlega ekkert fordæmi í
stjórnmálasögu Evrópu.
Þór Whitehead
Stjórnarmyndun á dagskrá:
Í þögninni býr svar
Höfundur er prófessor emeritus í sagnfræði.
Í dag, á alþjóðlegum degi
barna og afmælisdegi barnasátt-
málans, er við hæfi að leggja
áherslu á þann mikilvæga boð-
skap sem barnasáttmálinn felur í
sér. Á sama tíma er mikilvægt að
muna að réttindi barna fela ekki í
sér hugsjón sem stefna ber að í
framtíðinni eða gera á að umtals-
efni á tyllidögum, heldur skiptir
máli á öllum sviðum samfélagsins
alla daga ársins. Með sáttmálan-
um er viðurkennt að börn séu
fullgildir einstaklingar með sjálfstæð réttindi
og þurfi sérstaka vernd umfram fullorðna.
Sáttmálinn leggur áherslu á grundvallar-
mannréttindi eins og réttinn til lífs og frið-
helgi einkalífs; sáttmálinn bannar mismunun
milli barna af hvaða ástæðum sem er; í hon-
um kemur skýrt fram að allar ákvarðanir eða
ráðstafanir yfirvalda er varði börn skuli
byggðar á því sem er börnum fyrir bestu og
þá er í honum lögð rík áhersla á að hlustað sé
á sjónarmið barna í öllum þeim málefnum
sem þau varða.
Börn eiga sjálfstæð mannréttindi
Þó að staða barna sé sterk hér á landi í al-
þjóðlegu samhengi eigum við talsvert í land
að tileinka okkur þann breytta hugsunarhátt
sem í sáttmálanum felst. Oft virðist gleymast
að börn eigi sjálfstæð mannréttindi og rétt til
að hafa áhrif á eigið líf og samfélagið al-
mennt. Ekki síst gleymist oft að taka tillit til
sjónarmiða barna eða spyrja þau
álits á málefnum sem þau varða.
Í sáttmálanum eru engin aldurs-
mörk tiltekin í þessu sambandi
heldur eiga börn á öllum aldri
rétt á að tjá sig og taka skal til-
lit til skoðana þeirra í samræmi
við aldur og þroska. Það er því
ekki nóg að hlusta bara á ung-
linga, heldur eiga ung börn líka
rétt á að taka þátt og hafa áhrif.
Of sjaldan hlustað á börn
Allt of sjaldan er leitað eftir
sjónarmiðum barna áður en
teknar eru ákvarðanir sem varða þau hvort
sem um er að ræða mál sem tengjast per-
sónulegum högum þeirra eða samfélagsleg
málefni. Sem dæmi má nefna að stærri
ákvarðanir sem varða menntamál hjá sveitar-
félögum og ríkinu eru oftar en ekki teknar án
þess að leitað sé eftir samráði við börn eða
fulltrúa þeirra. Á það til dæmis við um
ákvarðanir um breytta einkunnagjöf, stytt-
ingu framhaldsskólans, breytingu á fyrir-
komulagi samræmdra prófa og ákvarðanir
um sameiningu skóla.
Miklu máli skiptir að veita börnum oftar
tækifæri til að hafa áhrif á nærumhverfi sitt
til að mynda innan leikskóla og grunnskóla.
Jafnframt er þó mikilvægt að leita eftir skoð-
unum barna þegar taka á ákvarðanir sem
fyrstu sýn virðast ekki varða börn sérstak-
lega, en hafa ber í huga að nánast allar
ákvarðanir sem teknar eru af ríkisvaldi eða
sveitarstjórnum skipta máli fyrir hagsmuni
og velferð barna. Á þetta við um skipulags-
mál, ráðstöfun opinbers fjár, málefni innflytj-
enda og hælisleitenda, umhverfismál,
öryggismál o.s.frv.
Mikilvægi ungmennaráða
Umboðsmaður barna hefur það hlutverk að
vera opinber talsmaður fyrir öll börn á Ís-
landi, en til þess að geta sinnt því hlutverki
þarf hann að vera í góðu sambandi við börn
og hlusta á reynslu þeirra og skoðanir. Einn
mikilvægasti þáttur í starfi umboðsmanns
barna er ráðgjafarhópur embættisins, sem er
ungmennaráð fyrir börn undir 18 ára aldri.
Ungmennaráð eru góður vettvangur fyrir
börn til að koma saman, koma skoðunum sín-
um á framfæri og hafa áhrif á mál sem skipta
þau máli í samfélaginu.
Í æskulýðslögum er mælst til þess að
sveitarfélög setji á fót ungmennaráð sem séu
þeim til ráðgjafar um málefni sem tengjast
börnum. Um helmingur sveitarfélaga hefur
orðið við þessum tilmælum en slík ung-
mennaráð ættu að vera sjálfsögð og hafa
mikilvægt hlutverk hjá öllum sveitarfélögum.
Þá væri æskilegt að stofnanir á vegum rík-
isins væru með ungmennaráð eða leituðu með
öðrum hætti markvisst eftir sjónarmiðum
barna. Til dæmis má benda á að Mennta-
málastofnun er með sitt eigið ungmennaráð,
sem er ætlað að vera stofnuninni innan hand-
ar með ráðgjöf um málefni og verkefni stofn-
unarinnar sem varða börn. Þetta frumkvæði
er til fyrirmyndar að mati umboðsmanns
barna og vonar hann að ráðuneytin og aðrar
stofnanir fylgi þessu góða fordæmi. Brýnt er
að fullorðnir virði réttindi barna og hafi sam-
ráð við þau áður en teknar eru ákvarðanir
sem varða hagsmuni þeirra.
Áskorun til nýkjörinna fulltrúa
Á síðustu árum hafa mörg jákvæð skref
verið tekin í átt að bættum hag barna og ljóst
er að börn hafa nú mun fleiri tækifæri til
þátttöku en áður. Við þurfum þó að gera mun
betur þegar kemur að því að virkja börn og
gefa þeim raunveruleg tækifæri til að hafa
áhrif, bæði í eigin lífi og samfélaginu al-
mennt.
Kosningar til Alþingis eru nýafstaðnar og
viðræður standa yfir um myndun nýrrar
ríkisstjórnar. Ég hvet þá sem nú hafa verið
kosnir til trúnaðarstarfa á löggjafarþinginu
til næstu fjögurra ára og þá sem munu leiða
nýja ríkisstjórn að tryggja að réttur barna til
að tjá sig og hafa áhrif verði raunverulega
virkur í framkvæmd. Þátttaka barna er ekki
einungis mikilvæg fyrir börnin sjálf, heldur
búa börn yfir einstakri sýn og þekkingu sem
nauðsynlegt er að virkja samfélaginu til
heilla.
Eftir Salvöru Nordal » Við þurfum að gera mun
betur þegar kemur að því
að virkja börn og gefa þeim
raunveruleg tækifæri til að
hafa áhrif.
Salvör Nordal
Höfundur er umboðsmaður barna.
Hlustum á börn
Margir hafa tjáð
sig um yfirstand-
andi stjórnar-
myndunarvið-
ræður þriggja
stærstu flokka
landsins og sýnist
sitt hverjum eins
og eðlilegt er.
Flestir hafa verið
málefnalegir í um-
fjöllun sinni en þeir
eru líka til sem
hafa tjáð sig af
vanstillingu og
jafnvel látið heift
og hatur stjórna
penna sínum.
Framkvæmda-
stjóri Starfs-
greinasambands
Íslands, Drífa
Snædal, er ein
þeirra sem séð
hafa ástæðu til
þess að tjá sig um
þetta málefni. Lík-
ir hún hugsanlegri
ríkisstjórn þriggja
stærstu flokka
landsins við ofbeldissamband og segir stjórn-
arsamstarf við Sjálfstæðisflokkinn vera „eins
og að éta skít“.
Er þessum smekklegu ummælum sérstak-
lega beint að forystumönnum Vinstri-grænna
sem eru þannig ásakaðir um téð mataræði með
því einu að skoða það stjórnarsamstarf sem er
líklegt til að stuðla að stöðugleika í stjórn-
málum næstu árin.
Framkvæmdastjóri Starfsgreinasambands-
ins situr sem slíkur í skjóli skylduaðildar 53
þúsund félaga að verkalýðsfélögum. Margir fé-
lagar í Starfsgreinasambandinu styðja Sjálf-
stæðisflokkinn en eru um leið skyldaðir til að
láta hluta launa sinna renna í launagreiðslur til
framkvæmdastjóra sambandsins sem lætur
sér sæma að stunda slíkt skítkast. Það hlýtur
að vera umhugsunarefni fyrir félaga í Starfs-
greinasambandinu hvort framkvæmdastjóri,
sem lætur stjórnast af slíkum fordómum og
heift, sé vel til þess fallinn að taka þátt í kjara-
viðræðum þar sem ná þarf árangri óháð því
hvaða flokkar sitja í ríkisstjórn hverju sinni.
Eftir Kjartan
Magnússon
Kjartan Magnússon
» Líkir hún
hugsanlegri
ríkisstjórn
þriggja stærstu
flokka landsins
við ofbeldissam-
band og segir
stjórnarsam-
starf við Sjálf-
stæðisflokkinn
vera „eins og
að éta skít“.
Höfundur er borgarfulltrúi.
Vanstilling
í verkalýðs-
forystu