Framsókn : bændablað - samvinnublað - 24.08.1940, Blaðsíða 3

Hér legg ég orð í belgj
Málíar - málspjöll
Helgi Hjörvar hóf máls á því
fyrir nokkru í útvarpinu, hversu
ísl. tungu væri misþyrmt á ýms-
an hátt, m. a. í lagamálinu. Tók
hann þar til dæmis orðiS. „starf-
rækja“, sem hann sagði aíS „skriSi
um lagamál siSari ára eins og lús
með saum“, islenzka orSiS væri
„reka“, — reka búskap, — útgerð,
— verzlun, — iSnaS o. s. frv.
Þetta er „orS í tíma talaö“.
MáliS úir og grúir af samskonar
málspjöllum, og þó mest af dönsk-
um „þýí5ingum“, þó góS og gild
ísl. orS séu til.
Eitt algengasta mállýtiS er
hvernig notaS er orSiS setja (á
d. sætte) fyrir orSiS láta: Settu
diskana á borSiS fyrir láttu--•
Hvar settirðu stólinn? fyrir: hvar
léztu — ? o. s. frv í þessum orSa-
samböndum er setja ill danska, en
jafnframt er þaS gott og gilt ísl.
orS, sé þaS notaS aSeins í réttri
merkingu og í réttum orSasam-
böndum.
AnnaS dæmi er þaS, hvernig
orSin fæða og næring og samsett
orS af þeim eru aS útrýma góSum
og gildum ísl. orSum, bæSi í rit-
máli og talmáli. Mun þaS einna
mest komiS frá læknum vorum.
Til dæmis má nefna þaS, aS frá
háskóla vorum kom fyrir nokkr-
um árum út vísindarit, sem nefnd-
ist: Um næringu og næringarsjúk-
dóma. (D.: Næring og Nærings-
sygdomme).
Athugum fyrst orSiS fæða (d.
Föde) og samsetningar af því:
FæSa n., fyrir matur, matvæli,
viSurværi. FæSuskortur, n., fyrir
matarskortur.
FæSutegund, n., fyrir matarteg-
und, tegund matar.
Nærast (næra sig), s. fyrir eta,
og samsetningar af því:
Næring (næra sig), s. fyrir eta,
matast.
að fá menn til að blása við
smíðina þar til honum var
fenginn piltur úr Suðursveit að
nafni Þorbergur Þórðarson. Um
þetta kvað Eymundur:
Þorberg nefni eg þrekinn mann,
þróttarsterkan laginn.
Smiðjubelginn blása vann
bara allan daginn.
Hans var máttug hönd og sterk
hann við jafnast enginn.
Fáir þoldu þetta verk,
þar til hann var fenginn.
Þetta var löngu áður en Þor-
bergur fór að skrifa bréf til
Láru, sem síðan urðu lesin af
fleirum en henni.
Á leiðinni út að Höfn Iýsti
okkur dálítill Hornafjarðar-
máni, en ekki svo að hægt væri
að hrósa því skini, eða sjá feg-
urð Vatnajökuls og byggðar-
lagsins við það.
Svo vaknaði eg „morguninn
eftir“, í steinkumbaldanum
Ijóta á Höfn. En það er altaf
varasamt að fara eingöngu eft-
ir ytra útlítí og þó húsið sé ekkí
fagurt, þá er það þó sem stend-
Tilkynning
frá ríkisstjórniimi.
Með því að ríkis-
stjópninni hiefip vei»ið
tjáð9 að breska ríkis-
stjÓFnin bafi ákveðið að
leyfa ekki fpamvegis að
breskip peningaseðlar
verði flnttiF inn til Bret-
lands9 vill hún hérmeð
alvarlega skora á þá9 sem
liafa breska peningaseðla
í vörslum sínum9 að af-
henda þá strax fslensk—
um bönkum og alls ekki
seinna en fyrir lokunar—
tíma 27» ágiíst 1940«, því
að að öðrum kosti eiga
bandbafar slíkra pen-
ingaseðla það á bættu að
seðlarnir verði óinn—
leysanlegir og verðlausir
Reykjavík, 21. ágúst 1940
Nærnandi, 1., fyrir saðsamur,
kjarngóöur, undirstöðu matur.
Næra, s., fyrir gefa mat.
Næringarefni, n., fyrir maturj
matvæli.
Næringargildi, n., fyrir matar-
gildi.
Næringarsjúkdómar, n., harð-
FRAMSÓKN
réttis-sjúkómar, sjúkómar vegna
vegna skorts (harðréttis).
Næringarskortur, n., fyrir harð-
rétti, hungur, skortur.
Næringarríkur, 1., fyrir saSsam-
ur, kjarngóður.
„Matur er manns megin“, er
Frh. á 4. síðu.
Kaupið
Glugga, hurðir og iista —
hjá stærstu timburverslun og
---trésmiðju landsins-
---Hvergi betra verð.-
Kaupið gott efni og góða vinnu.
Þegar húsin fara að eldast mun koma i ij€», a®
það margborgar sig. —
Timbupverslunin
Völundup b.f,
REYKJAVÍK.
Reykjavík. Sími: 1249. Símnefni: Sláturfélag,
Niðursuðuverksmiðja. Bjúgnager©„
Reykhús. Frystihús
Framleiðir og selur í heildsölu og smásölu: Niðursoðið k|St-
og fiskmeti, fjölbreytt úrval. Bjúgu og allskonar áskurð á foraisSV
mest og bezt úrval á landinu.
Hangikjöt, ávalt nýreykt, viðurkennt fyrir gæði Frosfð hjM
allskonar, fryst og geymt í vélfrystihúsi eftir fyllstu nútima
kröfum.
Egg frá Eggjasölusamlagi Reykjavíkur.
Verðskrár sendar eftir óskum, og pantanir afgreiddár œsj
allt land.
"St •••—> -ai • .. -.«... •'ilí.
Veggfóður
nýkomið
ur ef til vill merkilegasta húsið
á Höfn, að vissu leyti. Það er
vegna þess, að þar býr lista-
maður, málarinn Höskuldur
Björnsson, sem fer með blýant
og liti af sömu snild og afi hans
Eymundur í Dilksnesi fór með
járn og tré. Því hæfileilcar
ganga í arf — og Guði sé lof
fyrir það.
Við ráðunautar Búnaðarfé-
lagsins höfum tækifæri til að
taka eftir mörgu á ferðum okk-
ar um landið. Eg var á ferð i
Hornafirði seint á árinu 1929
og gisti þá eina nótt í Dilksnesi
bjá Birni bónda. Eg vissi, að
sonur hans, yngsti, fékkst við
að mála myndir og að hann
hafði haldið eina sýningu á
þeim í hinni stóru borg við
Faxabugt, við heldur lítinn orð-
stír. Og nú var hann kominn
lieim að Dilksnesi, félaus og það
sem verra var, heilsutæpur
mjög. Virtist mér hann vera að
leggja árar í hát. Eg bað hann
að sýna mér eítthvað eftir sig
og liann fór með mig upp í
kompuna þar sem hann liafði
drasl það allt, sem málurum
fylgir. Eg var ekkí Imfinn af
gamía dótinu, en síðustu teikn-
ingar hans og vatnslitamyndir
vöktu eftirtekt mína. Einkum
vatnslitamynd af dauðum
stokkandarstegg, sem hann
hafði þá nýlega málað. Hún o.
fl. nýtt, har þess ótvírætt vitni,
að þarna var maður, sem átti
talentur og þær í ríkum mæli,
ef hann mætti heilsu lialda og
hefði efni til að vinna úr.
Gamli Eymundur, afi Hösk-
uldar, hefir verið merkilegur
maður. Þegar liann var kominn
á siðustu elliár, þá var þar ung-
ur maður í Nesjunum, sem,
langaði til að verða listamaður
en skorti efni til að geta veitt
sér nauðsynlega menntun. Þá
söðlaði Eymundur hest sinn og
reið um sýsluna og safnaði
saman svo miklu fé handa unga
manninum, að hann gat siglt
fyrir og gengið á listaháskóla.
En þegar dóttursonur Eymund-
ar stóð í sömu sporum tveim
áratugum síðar, þá var enginn
tíl að taka að sér hlutverk Ey-
mundar og rétta hjálpandi
liönd. Og Höskuldur varð að
sita heíma og naut aðeins lít-
íllar tíLsagnar.
En hann hefir siðan sýnt yfir
hvaða hæfileikum hann bjó.
Hann setti sér fyrir að ganga í
sinn eigin skóla og með mikilli
vinnu og hugsun hefir honum
tekizt að komast það áfram, að
eg fullyrði, að hann er nú þegar
orðinn einn af okkar ágætu
listamönnum, með sín eigin
skýru persónueinkenni. Ein-
hverntíma munu íslendingar
opna augu sin fyrir því.
Eg fór með myndina af
stokkandarsteggnum heim með
mér frá Dilksnesi, og hef haft
gleði af henni i mörg ár, fyrir
utan þá ánægju, að sjá að mér
hafði ekki skjátlast hvað Hösk-
uld snerti, því með hverju líð-
andi ári liefir honum farið mik-
ið fram. Þá hafði eg aðstöðu til
að beina lítilsháttar styrkveit-
ingu til hans — og eg held, að
hún hafi komið á réttum tíma
og ekki mátt seinni vera. Einn-
ig útvegaði eg honum bókakost
um, fagrar listir, sem hann hafði
ekki völ á fyr.
Hjá mér söfnuðust fyrir
myndir eftir Höskuld, sem ýms-
ir menn sáu og varð honum
það stundum til góðs. Sumarið
1936 var Svenn Póulsen rítsíjáii
BeTlingatíðinda hér á
Hann kom að Laugarvatní og
gisti hjá mér. I Iokre.kkjsÆtixn
þar sem hann svaf, liékfc állfe-
mynd eftir Ilöskuld. „Hver hef-
ir málað þessa mynd?“ sptirSi
hann. „Sveitastrákur ansösc í
Hornafirði“, sagði eg, JSiCTr
liefir liann lært?“'— „Hjá sjálf-
um sér“. Eg tók fram: sfeæBgp
með: nokkrum myndum og
Svenn: Röulsen; varð uridraiKli.
Þetta varð tíl þess. að. hann
bauðst til að koma á sýmngiiim.
myndum Höskuldar, í Kaup-
mannahöfn, hjá B. T., og, áfaraáð
að láta mig vita síðái: urtx, JjaS,.
Svo i 1 )yt'j uri septemher:jfooxra
skeyti:
„Hef samið um sýniúgtt á
verkum Höskuldar, 24 xawml--
um, við Chai'loltenhorg, í ftatisf,.
PouíseeiA"
Eg Iiringdi til' Hornafjargar
og sagði Höskuldi, aSinú kaama
til hans kasta með aff:, /ilifeara
sýninguna. Þá vanta.ði haim 12:
—14 myndir og þær varð. ibtaxirr
að mála „í livellí“ — og’ paP
gerði hann. Og svo opnaSS* sya-
ingin á þessum. þektasfa sfa-