Morgunblaðið - 31.01.2019, Blaðsíða 13

MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 31. JANÚAR 2019 13SJÓNARHÓLL
Góð þjónusta í tæpa öld 10%afslátturfyrir 67 áraog eldri
Flugvallarþjónusta
BSR sér um að skutla þér út á flugvöll og aftur heim þegar þú ferð til útlanda.
5-8 manneskjur
19.500 kr.
1-4 manneskjur
15.500 kr.
Verð aðra leið:
BÓKIN
Þetta hendir flesta einhvern tíma á
lífsleiðinni: jafnvel þó að vinnan sé
ánægjuleg, vinnufélagarnir skemmti-
legir og kaupið ágætt, þá heyrist lítil
rödd segja: er þetta
staðurinn þar sem ég
vil vera? Ef ég lít til
baka, í hárri elli, mun
ég kannski óska þess
að ég hefði ekki varið
árum mínum hér, af
öllum stöðum?
Flestir myndu
segja að Emma Rosen
hafi verið á afskaplega
góðum stað í lífinu
þegar þessar hugsanir
byrjuðu að sækja á
hana. Með góða
menntun í farteskinu
hafði hún komist í gegnum erfiða síu
inn í prýðilegt starf í bresku stjórn-
sýslunni. En eitthvað var ekki eins og
það átti að vera, og Rosen ákvað að
taka nýja stefnu. Henni hugkvæmd-
ist afskaplega sniðug leið til að finna
draumastarfið: hún skyldi taka sér
árs „frí“ og nota tímann til að spreyta
sig á miklum fjölda mismunandi
starfa.
Varla er nokkur vafi á að það hefur
vakað fyrir Rosen allan tímann að
skrifa bók um uppátækið, en það
breytir því ekki að útkoman er
áhugavert rit um hvernig má finna
gefandi starf. Bókin heitir The Radi-
cal Sabbatical: The
Millennial Handbook
to the Quarter-life
Crisis.
Rosen er þeirrar
skoðunar að ungt fólk í
dag megi ekki bara
vænta þess að skipta
um starf nokkrum
sinnum á lífsleiðinni,
heldur að þurfa að
taka alveg nýja stefnu
á starfsferlinum í tví-
eða þrígang. Vinnu-
markaðurinn breytist í
sífellu og starf sem
hentar manneskju á þrítugsaldri fell-
ur ef til vill ekki að þörfum mann-
eskju á fimmtugsaldri.
Lausnin, að mati höfundar, er ekki
alltaf að segja upp ef vinnan er ekki
eintómur dans á rósum. Stundum
þarf að reyna að skilja hvað amar að
og laga vandamálin í vinnunni. Í öðr-
um tilvikum er best að segja bless og
leita á önnur mið. ai@mbl.is
Ef vinnan skyldi ekki
vera nógu gefandi
Beiting samkeppnislaga nr. 44/2005 gengur aðmiklu leyti út á að koma í veg fyrir að fyrirtæki(mis)beiti efnahagslegum styrk sínum til skaða
samkeppni og hagsmuni annarra fyrirtækja og neyt-
enda. Þetta má skýrlega ráða af meginákvæðum sam-
keppnislaganna. Þannig kann samruni milli tveggja eða
fleiri fyrirtækja að verða bannaður ef hann leiðir til um-
talsverðar minnkunar á samkeppni, einkum með því að
markaðsráðandi staða skapist eða styrkist. Eins leggur
10. gr. samkeppnislaga bann við samningum og sam-
stilltum aðgerðum milli fyrirtækja sem eru til þess falln-
ar að raska samkeppni en við mat á þessu skiptir máli
hvort umrædd fyrirtæki búa yfir efnahagslegum styrk í
tilteknum mæli. Loks er misnotk-
un markaðsráðandi fyrirtækja á
stöðu sinni bönnuð samkvæmt 11.
gr. samkeppnislaga. Fyrirtæki
telst markaðsráðandi ef það býr
yfir svo miklum efnahagslegum
styrk að það getur hegðað sér að
verulegu leyti án tillits til við-
skiptavina, keppinauta og neyt-
enda.
Það er algengur misskilningur að einungis mjög stór
og fjárhagslega öflug fyrirtæki geti talist búa yfir mikl-
um efnahagslegum styrk. Mat á efnahagslegum styrk
hvílir á því hvaða markaði fyrirtæki teljast starfa á. Ef
markaður er skilgreindur með rúmum hætti er fyrirfram
ólíklegt að önnur fyrirtæki en þau allra stærstu geti tal-
ist búa yfir verulegum efnahagslegum styrk á þeim
markaði. En sé markaður skilgreindur þröngt, t.d. sem
verslun með mjög sérhæfða vöru eða sem lítið og af-
markað landsvæði, geta lítil fyrirtæki með lága veltu tal-
ist búa yfir verulegum efnahagslegum styrk. Þau eru
stórir fiskar í lítilli tjörn.
Markaður í skilningi samkeppnislaga er alltaf skil-
greindur frá a.m.k. tveimur sjónarhornum. Annars veg-
ar þarf að skilgreina markaðinn um þá vöru eða þjónustu
sem um er að ræða. Vörumarkaður telst ná til vörunnar
sem til athugunar er og allra vara sem geta talist stað-
gönguvörur hennar (einkum frá sjónarhóli neytenda/
viðskiptavina). Mat á staðgöngu getur hins vegar reynst
örðugt. Stundum er hægt að bera saman epli og appels-
ínur og stundum ekki. Samanburður á vörum, í þeim til-
gangi að mæla staðgöngu, getur farið eftir nokkrum at-
riðum, t.d. verði vöru, eiginleikum hennar, hvernig til
stendur að nota hana o.s.frv. Niðurstaða um staðgöngu-
mat byggist yfirleitt á heildstæðu mati nokkurra þátta.
Hins vegar, þegar vörumarkaður hefur verið skil-
greindur, þarf að finna það svæði þar sem samkeppni á
sér stað um sölu á vörunni. Meginviðmið um skilgrein-
ingu landfræðilegs markaðar er að hann taki til afmark-
aðs landsvæðis þar sem samkeppnisskilyrði eru sam-
bærileg. Við mat á þessu geta atriði á borð við
gagnkvæmni í viðskiptum milli tveggja svæða, flutnings-
kostnað, ferskleika o.fl. skipt
máli.
Nefna má ýmis dæmi um
niðurstöður markaðsskilgrein-
inga úr réttarframkvæmd sam-
keppnismála hérlendis og er-
lendis. Í gömlu máli frá ESB
voru bananar taldir lúta að-
greindum markaði frá öðrum
ávöxtum vegna þess hve mjúkir og meðfærilegir þeir
væru. Máli var talið skipta að banana væri hægt að
stappa, ólíkt öðrum ávöxtum, og þeir því hentug fæða
fyrir unga, aldna og sjúka. Eftir tilkomu matvinnsluvéla
á flest heimili yrði niðurstaðan trúlega önnur í dag.
Landfræðilegur markaður fyrir bókaútgáfu var í nýlegu
máli Samkeppniseftirlitsins skilgreindur sem Ísland sem
þýddi, ásamt með fleiru, að Amazon og aðrar risastórar
netverslanir með bækur töldust ekki tilheyra mark-
aðinum. Augljóslega leiddi af þessu að innlendir bókaút-
gefendur töldust búa yfir mun meiri styrk á markaðnum
en ella hefði verið.
Rétt skilgreining markaðar skiptir höfuðmáli þegar
meta þarf samkeppnisréttarleg álitaefni. Sé markaður
skilgreindur of þröngt kann samkeppnislögum að vera
ofbeitt, en vanbeitt sé markaðsskilgreiningin of rúm.
Sömuleiðis þurfa fyrirtæki helst að gera sér bærilega
grein fyrir þeim markaði sem þau teljast starfa á í skiln-
ingi samkeppnislaga, vilji þau hafa augun opin og vaðið
fyrir neðan sig í markaðsfærslu sinni.
Á hvaða markaði
starfar mitt fyrirtæki?
LÖGFRÆÐI
Heimir Örn Herbertsson
lögmaður og sérfræðingur við lagadeild HR
”
Bananar voru taldir lúta
aðgreindum markaði
vegna þess að þá væri
hægt að stappa, ólíkt
öðrum ávöxtum.