Skessuhorn - 13.06.2007, Qupperneq 26

26
MIÐVIKUDAGUR 13. JUNI 2007
j&uaunu..

Friðland í Berserkjahrauni

Það er flestum ljóst sem staldra
við í Berserkjahrauni á norðan-
verðu Snæfellsnesi og stunda útivist
þar eða í nágrenni þess, að þar er
um áhugaverðan stað að ræða. Ekki
síst er jarðfræði svæðisins athyglis-
verð og eftir að landnámsmenn
settust að meðffam ströndinni hef-
ur það að geyma miklar frásagnir
og í sagnabrunninn er hægt að
sækja margan fróðleik. Jarðsaga
Snæfellsness er á margan hátt
merkileg og áhugaverð.
Nesið sjálft er talið vera eins kon-
ar hliðargossvæði utan við rekbeltið
og eftír því endilöngu liggja þrjú
eldstöðvakerfi sem gosið hafa á nú-
tíma og eru því virk. Það hraun sem
nú er nefnt Berserkjahraun er í eld-
stöðvakerfi sem heitir Ljósufjalla-
kerfið og rann í þrem eldgosum fyr-
ir um 4 þúsund árum (heimild; Ari
Trausti Guðmundsson, Islandseldar
1986). Hraunið rann upp að Bjam-
arhafnarfjalli og út í sjó í Breiða-
fjörðinn milli Bjarnarhafnar og
Hraunháls sem nú heita Hraunvík-
ur. Einnig rann hraun út í Hrauns-
fjörðinn sem gengur inn úr
Kolgrafarfirði og nær stíflaði hann
sem nú heitir Mjósund. Brú var
byggð yfir Mjósund 1963 sem var
mikil samgöngubót en er nú aflögð
og önnur brú er tekin við utar í
firðinum.
Selvallarvam myndaðist í þessari
eldgosahrinu og ofar í fjallgarðin-
um er Hraunsfjarðarvatn og Baul-
vallarvatn. Allt þetta svæði, vömin
þrjú, Berserkjahraunið og Hrauns-
fjörðurinn vesmr að Seljaodda er á
náttúruminjaskrá.
Jarðmyndanir í Mjósundum era á
margan hátt stórfenglegar. Þarna er
eini staðurinn á Islandi þar sem
hraun hefur runnið út í fjörð að
minnsta kostí síðan land byggðist
og nær stíflað hann. Þarna er yndis-
legur staður til þess að staldra við
og skoða furðuverk náttúrannar,
ganga um hraunið og fjörarnar,
enda kemur þar talsvert af ferða-
fólki. Inn í Hraunsfirði og Hrauns-
fjarðarvami tjaldar fólk, rennir fyrir
silung og nýtur kyrrðarinnar. Mér
finnst Mjósundin sjálf, þar sem
hraunbrúnin liggur út í vatnið,
svipa mikið til Mývams enda er
margt um líkt. A þessum slóðum er
engin skipulögð aðstaða fyrir ferða-
fólk. T.d. era þar engin merkt bíla-
stæði né hreinlætisaðstaða.
Nú væri tilvalið að ganga lengra
en að þetta svæði verði bara á nátt-
úruminjaskrá. Stofnun Snæfellsnes-
jökulsþjóðgarðs árið 2001 var í senn
tímabær og mikið framfaraspor og
enn í dag koma ffam tillögur frá
Umhverfisstofnun um stækkun
hans. Búist er við því að umferð
fólks sem var mikil fyrir á það
svæði, aukist jafnt og þétt á næsm
árum. Enda hefur þar verið hægt að
bjóða fólki margt til að skoða ásamt
margvíslegri afþreyingu.
En ekki er nóg að hafa þjóðgarð-
inn vestast á Snæfellsnesi einan sér.
Við sem búum austar og á miðju
Snæfellsnesinu höfum áttað okkur á
því að það þarf eitthvert mótvægi
við hann. I næsta nágrenni eða í út-
jaðri hans er æskilegt að stofna fólk-
vang og eða friðland ef landsvæði
býður upp á það.
Þetta svæði er á náttúraminjaskrá
en hefur ekki enn verið sett inn í
Náttúraverndaráætlun 2004 - 2008
en sú áætlun var sett fram af Um-
hverfisstofnun um friðlýsingar eftír
tillögum fagstofhana og sveitarfé-
laga. Það er æskilegt að Berserkja-
hraun verði tilnefnt fljótlega.
Að mínu álití er það kjörið verk-
efni að gera Berserkjahraun og ná-
grenni að friðlandi. Landsvæði sem
hafa verið gerð að friðlöndum og
fólkvöngum era víða tun land og
það að gera þarna friðland yrði
mikið framfaraspor og vaxtar-
broddur fyrir ferðaþjónusm og
byggð. Helgafellssveitin sjálf hefur
upp á ótalmargt að bjóða, fjöl-
breyttar strandlengjur, eyjar og á-
hugavert mannlíf. Fuglaskoðunar-
ferðir eru að vera áhugavert innlegg
í ferðaþjónustu enda era þarna
margar áhugaverðar leirar í fjörum
og vatnasvæðin era heimkynni fjöl-
margra fuglategunda á sumrin.
Smtt er í Stykkishólm með rót-
grónum ferðaiðnaði og Breiða-
fjarðareyjar verða sífellt vinsælli
kosmr til skoðunarferða og dvalar.
Náttúrusetur og
gestastofa
Ég sé fyrir mér að í Berserkja-
hrauni eða í næsta nágrenni verði
sett á stofn náttúrusetur með gesta-
stofu og upplýsingamiðstöð þar
sem ferðafólk gemr haft viðkomu
og fræðst um náttúrafar friðlands-
ins, eldgosasögu og jarðfræði alls
Snæfellsness. Það að stoppa á þess-
um stað yrði hlutí af dagskrá rúm-
ferða og skoðunarferða um Snæ-
fellsnes.
Það er mín hugmynd að gesta-
stofan verði valin staður í Helga-
fellssveit þar sem Vatnaleiðin mætir
Snæfellsnesvegi og þar er gott út-
sýni yfir nágrennið og út á Breiða-
fjörðinn. Á Snæfellsnesi era komn-
ar opinberar stofnanir sen tengjast
náttúrafari og lífríki Breiðafjarðar. I
Stykkishólmi er Náttúrastofa Vest-
urlands og Háskólasetvn Snæfells-
nes og í Olafsvík er Sjávarrann-
sóknarsemr um lífríki Breiðarfjarð-
ar og hugmynd er uppi að setja á
stofn eldgosasögusafn í Stykkis-
hólmi. Þessi gestastofa gæti tengst
öllum þessum stofnunum.
Einnig mun náttúrasetrið fræða
fólk um sögustaði og þá afþreyingu
sem er í boði og allt það sem teng-
ist menningu og sagnaarfi Snæfell-
inga og nágrennis.
Það yrði memaðarfullt verkefhi
ef fólk hér á Snæfellsnesi tæki sig
saman og gerði þetta að veraleika.
En allt verður þetta að fara hið
venjubundna ferli og æskilegt er að
fljótlega verði stofnaður áhugahóp-
ur um ffiðland í Berserkjahrauni.
Gunnar Njálsson
Ilnfundur býr í Grundarfirði og
lœrir ferðamálafræði í Hólasko'la
l/íuiAÍM’lHíý
Haga girti og hlóð upp brýr - hrafna myrti og skaðleg dýr
f-
Lengi var það siður hagyrðinga
að yrkja bæjarímur þar sem taldir
vora upp ábúendur í viðkomandi
sveit og yfirleitt borið á þá lof efrir
því sem við átti þó aðeins gæti útaf
borið. Ég held að ég fari rétt með
það að það hafi verið þau Halldóra
B. Björnsson og Pémr Beinteinson
sem ortu bændarímu um Hval-
fjarðarstrandarhrepp, þá væntan-
lega ungmenni heima í Grafardal.
Þar sem orðfæri þessarar rímu er
með nokkuð sérstökum hætti gæti
verið gaman að kíkja aðeins í inni-
haldið:
A Þyrli býr með bykkjur, kýr og
rollur.
Kann að stæla kraftinn sinn
kollubælavörðurinn.
Hrafnabjarga bónda margir lofa.
Brynki heitir torfljás týr,
telst hann varla alveg nýr.
Ami í Tungu oft hefur sungið
bassa.
Ristuspaðarunnurinn
ryður taði á grasvöllinn.
Gvendur á Hóli góður að skóla
hesta.
Nankinsjakkanjótur sá
nýtum sprakka sefur hjá.
Byggir Kambshól bóndi skrambi
stuttur.
Heystings runnur hraustur sá
hefur munninn framaná.
Ekki mjór er Oli á Þórustöðum.
Þrammar sporin þunglega
þundur forardreifara.
Siggi heitinn „Ha“ var ekki al-
mennt álitínn mikill hagyrðingur
þó stunt af kveðskap hans hafi orð-
ið lífsseigara en ljóðagerð sumra
þeirra sem vora í meira áliti á þeim
tíma. Ekki veit ég til að geymst
hafi eftír hann heil bæjaríma en
einhver brot munu þó vera til eins
og þessi um Húsafell:
Hyllir undir Húsafell,
þar býr ríkur bóndi.
Þorsteinn heitir Magnússon
- hann á margar rollur.
Líklega er eftírfarandi ekki úr
neinni bæjarímu heldur ort af
gefnu tilefni:
Giljabóndinn greinirfrá í Góulok-
in
Að hann sé orðinn eldiviðarlaus,
- geti ekki soðið ofaní sig.
Ollu algengari er væntanlega sá
blær sem er yfir bæjarímu um
Hvítársíðu, Hálsasveit og Reyk-
holtsdal efrir Þorstein Jakobsson
eða „Steina Hreðu“:
Atalt ríð ég óðarval, (atall=ötull)
öngvu kvtði, bændatal,
Hálsa- smíða um hreppinn skal
Hvítársíðu og Reykholtsdal.
Geta Ijóðin bóndans Brands,
buðlungs Fróðastaðalands,
víða um slóðir hrósfer hans
hugvitsgóða sæmdarmanns.
Kæðahjóli snart ég sný
snigla bóla að ftnna tý,
þrauta í gjólu þyngri en blý,
Þorleif Hólakoti í.
Þó kom fyrir að menn fengu
sneiðar eins og séra Arni Þórarins-
son í bæjarímu um Kolbeinsstaða-
hrepp eftír Guðmund Illugason.
Stórahrauni Ami er á
öldungur ípresta vali.
Horuðum gemsum gefur sá
guðspjöllin í dropatali.
Fleiri gáfu mixtúrar í dropatali
en prestar. Láras Jónsson frá Haga
í Þingi var um hríð læknir á Skaga-
strönd og í góðu vinfengi við Lúð-
vík Kemp enda hafa vafalaust
margar inntökur farið þeirra á
milli í dropatali því báðir kunnu
vel að meta sakramentin. Um
ástandið á Skagaströnd á þeim
tíma kvað Kemp:
Við brennivínsleysi og bölvaða
tíð
er barist hér nætur og daga.
Og þorskinn og ýsuna og lang-
soltínn lýð
- og Lárus ffá Þingeyrarhaga.
Nú er töluvert talað um Héðins-
fjarðargöng og þær samgöngubæt-
ur sem af þeim munu leiða. Veit ég
þó ekki hvort breytingin verður
tiltölulega meiri en við lagningu
vegar yfir Siglufjarðarskarð á sín-
um tíma en þar var Lúðvík Kemp
verkstjóri. Um þá vegagerð og sér-
staklega einn undirmann sinn sem
Arni hét og var kenndur við Bakka
í Vallhólmi og samskipti hans við
samstarfsmenn sína kvað Kemp
„Bragskælingarímur" og verður nú
gripið stmdurlaust þar ofaní:
Dómar þvinga ei dáð úr hal,
þótt drulluga hringi makka
og sífellt klingi saurugt tal
um „Sérfræðing“ á Bakka.
Um búskap og giftingu Áma
skálds:
Rollur hirti, hesta og kýr,
í honum snyrtimennskan býr.
Haga girti og hlóð upp brýr,
hrafna myrti og skaðleg dýr.
Fljótt sig gifti falda gná,
fallega klippti skeggið þá,
huga lyfti heimifrá,
hafði ei skipti konum á.
Um hænsnabúskap Árna á
Siglufirði og þörf staðarbúa fyrir
samgöngubætur:
Keypti hana og hænur margar
hokri vanur stálaþór.
Yjðu granir ótal vargar
andskotanum blöskrafór.
Hneykslaðist fyrst á hana siðum
hjörva kvistur þá um sinn.
A holdsins lystisemda sviðum
sá ífyrstu vanmáttinn.
Siglufjörður svo er gjörður
að sérhver örðug þar er leið.
En hetjur gjörðu að hlaða vörður
um hæstu skörðin út úr neyð.
Um Hildimund þann er hóf
verkstjórn við Siglufjarðarbraut og
upphaf verksins:
Hildimundur heitir þegn,
hann er undan tröllum sagður
hjörvalundur góður, gegn,
gengur stundum borðalagður.
Sleggju og haka hajði svift,
hraustara bak ei var á neinum.
Grettistaki tíðum lyft,
tveggja maki íflestum greinum.
Jám og haka herðar á
hraustir taka ogfjalla leita.
Garpar aka grjótifrá
og gömlum klaka burtu hreyta.
Og að lokum:
Aður voru aðeins sjö
undraverk í heimi talin.
Bráðum hafa bæst við tvö;
Bragskælingaríma og Stalín.
Meðþökkfyrir lesturinn.
Dagbjartur Dagbjartsson
Hrísum 320 Reykholt
S 435 1489 og 849 2715
dd@simnet.is
i