Þjóðólfur - 08.06.1942, Blaðsíða 2

2
ÞJÓDÖLFUIt
Ávarp Þjóðveldismanna
y M S I R menn í stjórnmálaflokkum
landsins og þeir, sem staðið hafa ut-
an flokka, munu á undanförnum ár-
um hafa gert sér það Ijóst, að til ófarnað-
ar muni stefna um stjórnarfar landsins,
sjálfstæðisbaráttu þjóðarinnar og menn-
ingarviðleitni hennar yfir höfuð, nema
umbætur fáist á stjórnskipun og stjórn-
arfari með nýrri allsherjarsókn á vett-
vangi þeirra mála. — Hin pólitíska stétta-
barátta í landinu er mörkuð samskonar
auðkennum og hvarvetna annars staðar,
þar sem hinu svonefnda lýðræði hefur
verið siglt í strand.
Sjúkdómsauðkenni þjóðskipulagsins og
stjórnarfarsins virðast einkum þau, sem
hér greinir:
1. Stjórn ríkisins er á hverjum tíma háÓ dœgurviðhorf-
um f!ok.ksstjórna í baráttunni um kjörfylgið í land-
inu. Ráðherrar hverfa úr stjórft og ríkisstjórnir segja
af sér, eftir því sem henta þykir fyrir kosningaveið-
ar flokkanna í það og það skiptið. Nýlegir atburðir
í stjórn landsins votta þetta, svo að ekki verður um
það deilt. Af þessu leiðir, að sjálf ríkisstjómin verð-
ur á hverjum tíma svo veik, að hún getur hvorki
stýrt málum þannig, að til réttlætis megi horfa og
öryggis, né áunnið þjóðinni traust í viðskiptum við
aðrar þjóðir. Þetta ástand er vitanlega óvallt óvið-
unandi, en sérstaklega hættulegt á styrjaldartímum,
þegar málum manna og viðskiptum þjóða er hvar-
vetna stjórnað af traustu valdi.
2. Hin pólitíska stéttabarátta horfir til vaxandi öfga og
aukinnar sundrungar. Hún sóar kröftum þjóðarinn-
ar til átaka, þar sem togazt er á um vald sitt á hvað,
án þess vonir vaxi um það, að réttar úrlausnir fáist
á sameiginlegum vandamálum allra.
3. Pólitískjt markmið flokka er ekkf Þa& a& rannsaka
mál til réttrar niðurstöðu, heldur a<5 reifa mál til fyr-
ir fram ákveðinnar niðurstöðu. Þess vegna er meiri
stund lögð á að blekkja menn og færa í villu mál-
stað andstæðinga heldur en að leita sanninda og
viðurkenna staðreyndir. Almenn vanþekking á þjóð-
málum, þröngsýni, fordómar, óvild og mannhatur
verða óbrigðulir ávextir pólitískrar stéttabaráttu, eins
og hún er rekin hér á landi þann dag í dag.
4. Valdastreita flokkanna hefur í för með sér margvís-
lega opinbera óráSvendni. Fé ríkissjóðs er misnot-
að til þess að styrkja flokksblöð og flokkssjóði. Rík-
iskerfið er þanið langt um skör fram, nefndir skip-
aðar og stöður stofnaðar, launaðar úr ríkissjóði, til
þess að efla og treysta hinar pólitísku flokkshirðir.
— Þegar að kosningum dregur, keppast flokkcirnir
um að halda einskonar uppboð á ríkissjóðnum til
opinberra framkvæmda í kjördæmum til þess að
treysta kjörfylgið. Með þessum ráðum og á margan
annan hátt er herkostnaður flokkanna greiddur beint
og óbeint úr ríkissjóði og öðrum opinberum sjóðum.
5. Löggjafarþingið tekur á sig svipmót flokkastrcitunn-
ar í starfsháttum og niðurstöðum mála. Of lítil á-
herzla er lögð þar á allsherjarrannsókn mála og leit
að þeim niðurstöðum, sem horfa til réttlætis gagn-
vart öllum aðilum. Flokksávinningurinn er fyrsta
mark og æðsta mið nálega hvers manns á þingi. Og
þar sem enginn þingflokkur er nægilega sterkur til
þess að ná meirihlutavaldi í sínar hendur, er jafnan
samið. Samningar fara þá einkum fram milli leið-
toga flokkanna og milli flokksstjórna, sem heimta
skilyrðislaust fylgi hver síns flokks í úrslitaátökum.
Þingið er ekki samkoma þjóðfulltrúa, heldur sam-
kunda fjandsamlegra fylkinga, sem standa í látlaus-
um ráðagerðum um það, hversu takast megi að
hnekkja andstæðingum með ofbeldi og undirhyggju-
ráðum, eða taka upp einskónar styrjaldarsamninga,
þegar bezt lætur.
6. Aíeð síðustu breytingum, sem gerðar Voru á stjórn-
skipunarlögum landsins, var flokksrœðið leitt að
fullu til öndvegis. Voru um leið þurrkaðar út síðustu
leifar hins eiginlega þjóðarumboðs með afnámi
landkjörinna þingmanna, sem að vísu voru þó fyrst
og fremst flokkskjörnir. Á Alþingi eiga nú ekki sæti
neinir þjóðfulltrúar, sem telji sig fara með umboð
allra stétta jafnt. Flokksræðið hefur því ekkert að-
hald í löggjafarsamkomunni. Þar er enginn dóm-
stóll, sem metur málsástæður frá öllum hliðum og
hindrar ofbeldi eða kemur í veg fyrir rangsleitni.
Urskurður Alþingis í þrætumálum er úrskurður
flokksvaldsins, sem lætur kné fylgja kviði.
7. Eins og nú er háttað k°sningask< P11 n * landinu, tak-
markast kpsningarrétturinn nálega eingöngu við
það, að velja á milli flokka■ Flokksstjórnirnar í
Reykjavík velja frambjóðendur, og koma þá fyrst
til greina sem æskilegir kostir dugnaður þeirra og
hæfileikar til flokksáróðurs. Kjósendur eiga þess
sjaldan völ að fela umboð sitt mönnum, er þeir
þekkja og treysta og kunnir eru að dugnaði og dreng-
skap í byggðarlögum þeirra. Nýir .frambjóðendur eru
oftast nær valdir úr flokkshirðum foringjanna í
Reykjavík. Flokksstjórnirnar segja við liðsmenn sína
í kjördæmum landsins: Þitt er að sækja kjörfund.
Mitt er að ráðstafa atkvæði þínu.
8. Atvinnumál þjóðarinnar og verkamál eru hinn eig-
inlegi styrjaldarvettvangur, þar sem þjóðin greinist i
fjandsamlegar sveitir. Framboð og eftirspurn ráða
kaupgjaldi, en ekki réttur hlutur hvers manns, eftir
hæfileikum, framtaki og dugnaði. Þegar misjafn-
lega lætur í ári, eykst misvægi framboðs og eftir-
spurnar og verkföll og verkbönn skiptast á, öreiga-
lýð fjölgar og atvinnuleysi verður varanlegt mein í
þjóðlífinu. Kraftur þjóðarinnar og dýrmætur tími
sóast þannig í hatramleg átök, sem í hæsta lagi leiða
til bráðabirgðaúrslita í þrætumálum dagsins, án þess
að nær þokist en áður lausn á þessu sameiginlega
vandamáli allrar þjóðarinnar. Of fáir virðast skilja
það, að þessi vandi verður ekki leystur með áfram- (
haldandi ofbeldi á allar hliðar, heldur með réttlátu
mati á mikjlvœgi þeirra aðilja, sem vinna að fram-
leiðslustörfum og öðrum þjóðnýtilegum athöfnum
og réttum skiptum eftir hœfileikum, framtaki og
dugnaði hvers og eins.
II.
Atburðir styrjaldarinnar hafa leitt til þess, að íslend-
ingar hafa tekið æðstu stjórn landsins og alla meðferð
utanríkismála í sínar hendur fyrr en ráð var fyrir gert.
Liggur því næst fram undan að setja þjóðinni ný stjórn-
skipunarlög, er megi verða til frambúðar. Skiptir harla
miklu fyrir framtíðarörlög þjóðarinnar, hversu til tekst
um þær ráðstafanir.
í annan stað má vænta þess, að sú skipun mála, sem
upp verður tekin um viðskipti og samstarf þjóða að lok-
inni styrjöldinni, grípi mjög inn í hag okkar og hátt-
semi um stjórnarskipun og stjórnarfar. Skiptir þá eigi
litlu, að við verðum við því búnir að gera grein fyrir
því, hvað við hyggjumst fyrir um framtíðarskipun okk-
ar í þeim efnum. — Ef hér verður stjórnlaust land, þeg-
ar að þeim skuldadögum kemur, og þjóðin leyst upp í
grimmúðugri stéttabaráttu, munum við ekki verða látn-
ir einráðir um skipun okkar mála, heldur munu ráðin
verða af okkur tekin, og við munum glata, ef til vill að
fullu og öllu, stjórnfrelsi okkar og þjóðarsjálfstæði.
Samstarf það, sem tekizt hefur um stund með þrem-
ur stærstu flokkum þingsins, er nú að fullu rofið. Eru
nú hafin pólitísk hjaðningavíg í landinu, sem líklegt
má telja að verði ein hin hörðustu, sem háð hafa verið.
Eftir þeim málsefnum, er fyrir liggja, geta úrslit þeirra
átaka í hæsta lagi breytt valdahlutföllum milli flokk-
anna á þingi. Hins vegar munum við eftir sem áður
standa jafn fjarri lausn þess stjórnarfarslega vanda,
sem lýst hefur verið hér að framan. Enginn flokkur mun
bera úr býtum óskorað vald til ríkisstjórnar. Nýir óheil-
indasamningar munu verða upp teknir. Glundroði og
sundrung mun enn vaxa, fjandskapur magnast og hver
flokkur um sig leggja sig fram um að finna enn djúp-
settari undirhyggjuráð, til þess að hnekkja andstæðing-
um og blekkja kjósendur í landinu. Flokkar þeir, sem
nú braska með völdin, munu um það eiga óskilið mál,
að enginn þeirra mun, sakir vígæðis, gæta ábyrgðar
sinnar gagnvart þeim háskasemdum, sem að þjóðinní
steðja sameiginlega.
íslenzkur málstaður mun aldrei, síðan á Sturlunga-
öld, hafa verið staddur í jafn miklum vanda eins og
hann er nú. Þjóðarbolmagn okkar er vissulega lítið
gagnvart því ábroti heimsaflanna, sem yfir okkur hefur
dunið. En sameiginlegt bolmagn okkar mun enn
þverra og verða einskis megnugt, er forustumenn þjóð-
arinnar gæta hvorki geðs síns né verka í vaxandi styrj-
öld um stundarvöld í landinu. Og er upp rennur dagur
hinna miklu lokaskila stórþjóðanna eftir styrjöldina,
munum við standa frammi fyrir þeim, sem þar láta
málum skipt og skipað, eins og lítill hópur stjórnar-
farslegra óvita, sem hafa ekkert lært af reynslu þjóð-
anna. Og okkur verður þá ráðstafað eftir tilefnum.
Verðleikar okfkar sem fornrar bókmenntaþjóðar munu
ek.kj endast okkur ú'/ bjargráða gágnvart því höfuð-
vandamáli allra þjóða, sem nú er fram undan: hversu
skipa beri sambúðarháttum manna og þjóða á jörðinni.
III.
Vér þjóðveldismenn óskum ekki að taka sérafstöðu
með eða móti neinum þeirra flokka, sem nú berjast
um völdin. Því síður óskum vér að tjá í þessu málí
skoðanir vorar á eínstökum mönnum, sem fremstir
standa í fylkingum. Vér gerum oss það ljóst, að vandi
þessara mála verður ekki leystur með því einu að
hnekkja einum eða öðrum flokki í bili eða bægja frá
þjóðmálaáhrifum fleiri eða færri þeirra manna, sem nú
beitast fyrir í baráttu flokkanna. Vandi málsins liggur
dýpra og úrlausnir verða langsóttari. Höfuðmeinsemd-
irnar liggja í fari stjórnskipulagsins sjálfs og þeirra úr-
eltu hátta, sem ráða um stjórnarfar okkar og skipun
mála í flestum efnum. Islendingar munu, jafnt og aðr-
ar þjóðir, eiga það fyrir höndum, að ganga inn í fram-
tíð, sem gerir nýjar og harðari kröfur til einstakra
manna og stétta í þjóðfélagslegum efnum en áður hafa
tíðkazt í svonefndum lýðræðisríkjum. Ohjákvæmileg
lausn stjórnskipunarmálsins, harðar kröfur, sem nálæg
framtíð mun gera til okkar sem fullvalda þjóðar, og yf-
irvofandi stjórnarfarslegt hrun í landinu, að óbreyttum
starfsháttum, krefst þess allt til samans, að tekið verðí
á þessum málum með fullri röggsemi, víðsýni og fórn-
fýsi, ef umbætur eiga að vinnast.
Verkefnin, sem vér teljum brýnust og næst fram und-
an, eru þau, sem hér greinir:
1. AÐ hafizt verði þegar handa um óhlutdrœga og al-
hliða athugun á stjórnarháttum annarra þjóða, og ný
stjórnskipunarlög sett á grundvelli þeirrar reynslu, sem
fengizt hefur, og t samrœmi við k.röfur íslenzkra lands-
og þjóðarhátta. Með nýrri stjórnskipun ber að fullnœgja
eftirgreindum meginkröfum:
AÐ ríkisvaldið Verði traust.
AÐ flokksrœÞi verði hnekkt og kjósendum lands-
ins veittur kpstur þess að fela umboð sitt mönnum
fremur en fIokkum-
AÐ landshlutum verði fengin aukin fjárráð og auk-
ið vald, eftir því sem samrýmist einingu og hags-
munum ríkisins.
.... AÐ stjórnkerfi ríkjsins verði fœrt til óbrotnara
og kostnaðarminna horfs.
2. AÐ samtimis breytingum á stjórnarkerfi ríkisins
verði hafin gagnger athugun á atvinnulifi landsmanna
og þœr ráðstafanir gerðar, sem fullnœgja eftirgreindum
meginskilyrðum: *
AÐ atvinnuleysi verði með öllu útrýmt í framtíð-
inni.
AÐ framboð og eftirspurn Verði ekki látið ráða
kaupgjaldi vinnunnar, heldur sannvirði hennar á
hverjum tíma.
AÐ einkaframtakið njóti verndar og stuðnings rík~
isvaldsins, eftir því sem samrýmist alþjóðarheill.
AÐ stefnt verði að því að samhœfa atoinnugreinir