Þjóðólfur - 01.10.1942, Blaðsíða 2

2
ÞJðlOIFUR
Laufásvegi 4. Síroi 2923
Fimmtudagurinn 1. okt. 1942,
Kitstjórar:
ÁRNI JÓNSSON
VALDIMAR JÓHANNSSON (ábm.).
Óttínn víd E<*lisíann
Þótt Þjóðveldisflokkurinn sé
frumbýlingur og skorti margt það,
sem gamlir og þrautskipulagðir
flokkar hafa yfir að ráða í kosn-
ingabaráttunni, þurfa frambjóðend-
ur E-listans ekki að kvarta yfir
því, að athöfnum þeirra sé engin
athygli veitt. Að vonum beinist áróð-
ur keppinautanna sérstaklega að
efsta manni listans, Áma JÓnssyni.
Margar uppbyggilegar sögur ganga
um hann hér í bænum þessa dagana.
Er hætt við að Árni fengi stundum
hiksta, ef hann væri alger nýgræð-
ingur í opinberum málum. En það
vill svo til að hann hefur venjulega
staðið þar í fylkingu, sem baráttan
hefur verið hörðust og er alveg hætt-
ur að kippa sér upp við smámuni.
Merkilegast er hvað lítið samræmi
er í allri þessari iðju. Stundum er
látið í veðri vaka, að engin eftirsjón
hafi verið í Árna, því hann sé „ó-
mögulegur maður“ og svo er hvísl-
að einhverjum persónulegum upp-
lýsingum, sem eiga að sanna þessa
staðhæfingu. En jafnframt er verið
að býsnast yfir því, að annar eins á-
gætismaður og Árni skuli geta bund-
ið trúss við hina nýju félaga sína.
Þykir einkum grunsamlegt að Jón-
as Þorbergsson skuli vera einn af
stuðningsmönnum E-lístans. Auðvit-
að er ekki reynt að skýra þetta nán-
ar. En allir vita, að Jónas hefur unn-
ið það til saka, að hann hefur sagt
skilið við nafna sinn frá Hriflu. Af
þeim sökum er hann illa séður i
hópi þeirra, sem mestar gera gælur
við Hriflumanninn. En það verður
ekki séð, að Árni hafi neina sér-
staka ástæðu til að leggja fæð á
hann vegna þessa.
Jónas Þorbergsson kom úr harð-
vítugri stjómmálabaráttu að ríkis-
útvarpinu. Það var ekki að furða
þó honum væri tekið með allmikilli
andúð og nokkuð lengi eimdi eftir
af gömlum væringum. Hitt er miklu
eftirtektarverðara hver friður hefur
verið um nafn þessa gamla bar-
dagamanns upp á síðkastið. Er þó
varla að efa, að ekki hefði legið í
láginni, ef um alvarlega höggstaði
hefði verið að ræða. Andróðurinn
gegn Jónasi Þorbergssyni er skipu-
lagður af hinum gamla samherja
hans og nafna, Jónasi Jónssyni. Er
gott, að sumir þeir, sem reyna að
nota nafn útvarpsstjórans til að
spilla fyrir E-listanum viti, hvers er-
indi þeir eru að rækja.
Eitt af því, sem Árna er fundið til
foráttu, er að hann sé nazisti. Þess-
^vegna hafi hann auðvitað lent hjá
,,nazistak-líkunni“, sem að Þjóðólfi
standi. En jafnframt er hann svo
talinn hin mesta Bretasleikja. Hann
hafi t. d. alveg nýlega flutt erindi
í Anglíu, og hvað þurfi þá framar
vitnanna við. Hugsunarhátturinn er
sá, að ekki sé hægt að tala við út-
lendinga nema sleikja þá upp. Auð-
vitað er þess ekki getið á hverju
Ámi hafi verið að fræða áheyrendur
sína. En hafi svo verið að Árni hafi
gert tilraun til að upplýsa útlend-
inga um þjóðareðli fslendinga og
háttu og lagt ,sérstaka áherzlu á að
engin þjóð ætti jafn óskoraðan sögu-
legan og menningarlegan rétt yfir
landi sínu og þeir, og bent á hvílík
hneisa það væri voldugum þjóðum,
ef ekki yrði staðið við það loforð
að hverfa héðan að styrjaldarlokum,
þá virðist Ámi muni geta staðið
undir ásökuninni um sleikjuháttinn.
Sumir fyrri ílokksbræður Árna
vara við honum áf því að hann sé
kommúnisti og vitna þar í gömul
ummæli Jónasar Jónssonar. Komm-
í> JÓfiÓLFUR
Gísli Halldórssons
Kæligeymsla sfildar
KÆLIGEYMSLA SÍLDAR
Jón Gunnarsson (í Morgunbl. 5. ág. 1942 um
kæligeymslu síldar); Hér er því fyrir hendi
ein lausn á þvi mikla úrlausnarefni að geta
tekið vel við afla síldveiðiskipa án þess að
skipín þurfi að bíða lengi eftir losun og ef
til vill fleiri daga í veiðibanni“.
Þ 1
• AÐ hefur því miður dregizt
nokkuð vegna annríkis að ég svar
aði ritsmíði herra Jóns Gunnars-
sonar í Morg-unblaðinu 5. ág., er
hann hefur nú samkv. beiðni sinni
einnig fengið prentaða í síðasta
tlb. ,,Ægis”.
En ritsmíð þessari er í raun-
inni sjálfsvarað með ritgerð er
birtist í 9. tlb. „Ægis” 1940 og
geta þeir, sem enn kynnu að vilja
kryfja ritsmíð herra J. G. til
mergjar, leitað nánari upplýsinga
í þessu tveggja ára gamla tölubl.
Hið eina markverða í ritsmíð
hr. J. G. í Morgunbl., og það sem
vakti furðu mína, var, að hr. J.
G- viðurkennir hér í fyrsta skipti
og afdráttarlaust, að með kælingu
bræðslusíldar sé fundin leið til
þess að geyma bræðslusíld ó-
skemmda um langan tíma.
Skal ég þessu til sönnunar leyfa
mér að tilfæra orðrétt úr sömu
grein nokkur ummæli hr. J. G.:
„Hitt efast enginn um, að hægt
er að geyma kælda síld með góð-
um árangri”, ,,enda tókst vel kæl-
ing á þeim 1145 málum síldar, sem
kæld voru í hinni frægu nýju þró
árið 1937 á Siglufirði”,
„Bræðsla, á síldinni gekk að von
um prýðilega, þó síldin væri orð-
in mánaðargömul, þegar hún var
brædd”. „Það er því ekkert deilu-
efni, að það er hægt að geyma
únistar vara aftur við honum af því,
að hann sé alltaf sama „íhaldsblók-
in“. Tíminn og Alþýðublaðið breiða
það út að Árni sé að sprengja Þjóð-
veldisflokkinn. En kommúnistar og
sjálfstæðismenn eru á nálum um, að
svo mikið fylgi safnist að flokknum,
að honum sé trvggt að minnsta kosti
eitt þingsæti. Árna er jöfnum hönd-
um líkt við stórhveli og hornsíli. Það
á að vera „flokkshreinsun“ að þess-
um „liðhlaupa", en jafnframt er
býsnast yfir því vanþakklæti hans
að slá hendi við öllum þeim metorð-
um og fríðindum, sem honum hafi
staðið til boða hjá fyrri samherjum.
Nú er verið að breiða það út að
Árni sé gerður út af Sjálfstæðis-
flokknum og hafi Ólafur Thors sent
hann út af örkinni til að blekkja fá-
fróða kjósendur, sem létu illa við
gamla sjálfstæðislistanum. Alþýðu-
blaðið segir að Ámi hefði ekki þor-
að að nefna kjöthækkunina á nafn
ef hann hefði verið áfram í Sjálf-
stæðisflokknum. En sjálfstæðis-
mennirnir segja að Ámi hafi vítt allt
dýrtíðarfarganið á fjölmennum
flokksfundi og sé bezt að losna við
slikan friðarspilli. Þá er lótið í veðri
vaka að Ámi sé andvígur verzlun-
arstéttinni, en jafnframt er sagt að
hann hafi verið óhafandi í „innsta
hringnum“, af því að hann hafi allt-
af verið að berjast fyrir verzlunar-
stéttina.
Svona gengur áróðurinn sitt á
hvað og koma nýjar og nýjar sögur
á fót með hverjum degi. En af öllu
þessu er auðséð að keppinautarnir
eru ekki ugglausir um fylgi E-list-
ans, hverju sem það kann að spá.
kælda síld til síldarbræðslu með
góðum árangri og líklegt að hægt
sé að geyma síldina lengi, ef hún
er kæld í vel einangraðri þró og
blásið i gegnum þróna lofti”. ,,Hér
er því fyrir hendi ein lausn á því
mikla úrlausnarefni, að geta tek-
ið vel við afla síldveiðiskipa án
þess að skipin þurfi að bíða lengi
eftir losun og ef til vill fleiri daga
í veiðibanni”.
H.
Hr J. G. hefur þannig eftir 5
ára andstöðu orðið að viðurkenna,
að hægt sé að geyma bræðslusíld
með góðum árangri vikum og jafn
vel mánuðum saman, þegar hún
er kæld. En hr. J- G. kann þessu
auðvitað illa og reynir því að
grípa til þess ráðs að halda því
fram, að kælingin sé of kostnað-
arsðm og fyrirferðamikil.
En þar sem hr. J. G. er ofraun
að sýna fram á með rökum, að
svo sé, verða „útreikningar” hans
tæplega eins vandaðir og búast
mætti við frá manni í hans stöðu.
Er það miður farið, en þó skiljan-
legt, þegar tekið er tillit til þess,
hvemig málefnin standa.
Það er því auðvelt að sjá í gegn
um hinar gagnslitlu vamir hr. J.
G., sem í meginatriðum byggjast.
á því:
1. Að hann hafi reiknað það út,
að síldin, sem allur síldveiði-
flotinn missti af 1940 vegna
móttðkustöðvana, hafi numið
ca. 1.240 000 málum.
2. Að til þess að geyma þessa sild
kælda hefði þurft 10 dagsláttur
landrýmis miðað við fyrirferð
þróarinnar, sem byggð var
1937
3. Að til þess að vinna þessa sfld
með viðbótarverksmiðjum hefði
þurft 25.000 mála verksmiðju.
4. Að stofnkostnaður 25,000 mála
verksmiðju væri lægri en stofn-
kostnaður 1.240.000 mála þró-
ar og kostnaðurinn við kæling-
una væri umframkostnaður,
sem ekki kæmi til greina við
viðbótarverksmiðju.
5. Að rökrétt ályktun af þessu
væri sú, að frekar bæri að
bvggja viðbótarverksmiðjur
heldur en kæliþrær,
HI,
1. og annað atriði. Um þau er
það að segja, að hr. J. G. hneyksl
ast á, og býst við því að öðrum
ofbjóði sú tilhugsun að taka 10
dagsláttur af lítið grasgefnu land-
rými, til síldargeymslu fyrir
1.240.000 mál.
Með þetta fyrir augum velur
hann að gera samanburðinn með
þeim stærstu tölum, sem tiltæki-
legar eru.
En við skulum nú halda sam-
anburðinum áfram samkvæmt að-
ferð hr. .7. G.
1.240.00 mál, sem geymd hefðu
verið í sumar á 10 dagsláttum
lands, kældar með snjó, hefðu gef
ið sjómönnum og útgerðarmðnn-
um í aðra hönd 22 milljónir og
320 þús. kr.
Hver dagslátta hefði m. ö. orð-
um staðið undir 2 miljónum og
232 þúsund krónum, eða hver fer-
metri undir ca, 675 krónum.
Mun óhætt að segja, að mörg-
um búandkarlinum mundi þykja
slíkt allgóður afrakstur, þótt af
stærra landflæmi væri. Þá gæti
og verið gott að minnast þess,
að blóma- og grænmetisframleið-
endum hér á landi hefur ekki,
svo menn viti, blöskrað það að
byggja gróðurhús yfir 10 dag-
sláttur lands eins og nýverið var
getið mn hér í blððunum að þeg-
ar hefði verið gert.
Eg hef hinsvegar margoft áður
bent á það, m. a. í nefndu tbl.
Ægis 1940, að vegna þess að
kæld síld verður stinn og þolir
betur þrýsting en ókæld síld, og
þar sem lítið sem ekkert lýsi
rennur úr henni, þá muni mega
hlaða henni í margfalt meiri
þykkt heldur en nú gerist.
Það er því ekki ólíklegt, að
byggja megi þrær til síldar-
geymslu, er séu jafnvel allt að
því 20 metrar á hæð, án þess að
saki.
í þróm þessum eða geymum
mætti fyrst geyma snjó eða ís,
síðan kælda síld og loks lýsi.
Hugsanlegt er, að slíkar geymsl-
ur mætti einnig nota sem mjöl-
hús eftir þörfum. Geri cg ráð
fyrir, að með þessari gerð síld-
argeymsla mætti komast af með
svæði, er væri 200 m. langt og
100 m. breitt og að flatarmáli
þannig aðeins 1 hektar, undir
undir alla þá síld, sem hr. J. G.
taldi að tapazt hefði 1940, og hann
reiknaði með 3 hekturum fyrir.
Þar sem lóð Sfldarverksmiðja
Ríkisins á Siglufirði er um 200
m. á lengd meðfram sjó en aðal-
þrærnar um 60 m, langar upp frá
sjó, sést það af þessu, að hægt
er að byggja kæliþrær, sem rúma
samtals 1 milj, 240 þús. mál og
hefði í sumar sjálfsagt bjargað
22 milj. kr. á þessari 60 m. breiðu
ræmu framan við SRN og SR30
verksmiðjurnar og án þess að
hreyfa þyrfti við verksmiðjum
eða öðrum verðmætum húsum,
nema SRP verksmiðjuimi og mjöl-
húsi SR30 verksmiðjunnar, sem
standa á litlum hluta þess svæðis
og nóg rúm fyrir annarsstaðar á
lóðinni.
Eg tek ekki þefcta dæmi vegna
þess, að ég álíti, að þarna sé
einmitt hinn eini rétti staður fyr-
ir kæliþrær, heldur vegna þess að
þetta dæmi sýnir, að lóð Síldar-
verksmiðja ríkisins á Siglufirði er
ekki betur hagnýtt en það, að á
henni er hægt að koma fyrir öllu
þvi þróarbákni, sem hér var á
ferðinni í ímyndun hr. J. G.
Á hverjum fermetra þessarair
lóðar hefði hinsvegar verið hægt
að geyma í síldarverðmæti ca. kr.
2000,00.
Hvort J. G. aflar verksmiðj-
unni meira fjár á hvem fermetra
lóðar með þeirri 10—15000 mála
viðbótarverksmiðju, sem fyrir-
hugað er að koma fyrir á lóð-
inni, sést af því, að hann sjálfur
reiknar sig þurfa 25000 máia full
afköst í 50 daga til þess að vega
upp á rnóti fyrrgreindri þró.
3. atriðl. Hr. J. G. heldur því
fram, eins og að framan var sagt,
að 25.000 mála verksmiðjur mimdu
hafa bjargað þessarí hrotusíld,
sem hann tók til dæmis, að mundu
hafa tapazt árið 1940. Til þess
að þetta væri rétt þyrftu þessar
25,000 mála verksmiðjur að hafa
haft ca. 50 daga fullan vinnutíma.
Það er nú hinsvegar almennt vit-
að, að síldin berst ekki jafnt að
allt síldveiðitímabilið og að það
er einmitt á hrotutímabilinu, sem
síldveiðiskipin tefjast frá lðndun
og hið mikla veiðitap verður.
Eins og ég hef sýnt fram á í
Ægi 1940 gæti síldveiðiflotinn á
hrotutímabilinu yfírleitt landað
1 til 2 fulifermum á dag, ef ekki
væri tregða á að t.aka á móti síld-
inni. Reiknað yfir allt síldveiði-
tímabilið landa skipin hinsvegar
að meðaltali aðeins 1/6—1/7 af
fullfenni daglega, Löndun þessi
svarar til þess að hvert skip iandí
að meðaltali 1/5 af fullfermi dag-
lega í ca. 50 daga, sem er raeðal-
vinnslutími núverandi verksmiðja.
Þar sem meðalafköst síldarverk-
smiðjanna svara einmitt til þess-
arar meðallöndunar, er auðsætt,
að meðalafköst síldarverksmiðj-
anna eru aðeins fær um að af-
kasta 1/5 af daglegu fullfermi
alls flotans. — eða fimmta hverju
skipi — þegar Irro-ta stendur yf-
ir og skipin koma inn með 1 full-
fermi á dag, en tíunda hverju
skipi, ef fullfermi fengist tvisvar
á sólarhring.
Það er því augljóst, að tU þess
að taka stöðvunarlaust við sild á
hrotutímabilinu þyrftu verksmiðju
afköst viðbótarverksmiðjanna að
vera 5- eða jafnvel aiit að því
10-föld \ið það, sem nú er, ef
vinna á síldina jafnótt og hún
getur komizt á land.
Slík verksmðjubákn myndu auð
vitað ekki geta starfað í 50 daga
heldur standa ónotuð nema rétt
um stuttan tíma, sem síldarhrota
er í algleymingi — hálfan mánuð
eða þrjár vikur — þegar vel læt-
ur.
Þessar verksmiðjur yrðu hins-
vegar að vera viðbúnar alit sum-
arið með fullan mannafla og
gnægð kola, poka o. fl., þannig að
setja mætti þær í gang með
augnabliks fyrirvara. Þar sem hr.
J. G, reiknar viðbótarverksmiðj-
um sínum 50 daga vinnslutíma er
augljóst, að verksmiðjum þessum
er ekl'i ryrirhugað að taka við
hrotub/A.ani enda á það tæpast
fyrir hr. J. G. að liggja að finna
þau úrræði, sem til slíks myndi
þurfa.
Er í þessu sambandi vert að
muna, að á þessu mlkla slldar-
sumri, sem nú er liðið, var látið
hjá líða að starfrækja sfldarverk-
smiðjurnar, Hesteyri, Húsavík,
Framh. á 4. síðtu